Morgunblaðið - 20.04.1991, Page 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1991
Guðmundur Hafsteinsson tðnskáld:
TÓNVERK ER EINS OG
ANDIEGT FERÐAIAG
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Guðmundur Hafsteinsson ásamt Bryndísi Höllu Gylfadóttur sellóleikara
og Þórhalli Birgissyni fiðluleikara.
TVÖ NÝ, íslensk verk verða flutt
á tónleikum sem haldnir verða i
Askirkju í dag. Tónleikarnir
hefjast klukkan 17.00 og verkin
sem flutt verða eru einleiksverk
fyrir selló og einleiksverk fyrir
fiðlu eftir Guðmund Hafsteins-
son tónskáld. Það eru þau Brynd-
ís Halla Gylfadóttir sellóleikari
og Þórhallur Birgisson fiðluleik-
ari sem flytja verkin.
Höfundurinn, Guðmundur Haf-
steinsson, hóf nám í píanóleik
árið 1970 og stundaði það
lengst af hjá Halldóri Haraldssyni.
Hann lærði einnig hljómfræði og
kontrapunkt í Tónlistarskólanum í
Reykjavík, hjá Þorkeli Sigurbjöms-
syni og Jóni Ásgeirssyni - eða til
1975. Árið 1977 hélt Guðmundur
til Bandaríkjanna og var þar í eink-
atímum í tónsmíðum fyrstu tvö árin
hjá hinum fmnsk ættaða Charles
Wuorinen. Guðmundur innritaðist
síðan í Julliard-tónlistarháskólann
árið 1979 og útskrifaðist þaðan,
með doktorsgráðu, árið 1986. Hann
kenndi við Julliard um skeið, en
síðan lá leiðin heim til íslands og
hefur hann verið kennari við Tón-
listarskólann í Reykjavík síðan.
Verkin sem verða frumflutt í
Áskirkju í dag, kallar Guðmundur
„Spuni 1“ og „Spuni 11“ og em sem
fyrr segir einleiksverk, fyrir
strengjahljóðfæri. „Strengjahljóð-
færi em, ef til vill, merkilegustu
hljóðfæri sem hafa verið búin til,“
segir Guðmundur: „Á vissan hátt
em þetta óskaplega einföld hljóð-
færi; þetta em bara strengir sem
em strekktir á hljómkassa og út frá
þeim tæknilegu hlutum sem hafa
uppgötvast síðan þau voru búin til
- á 17. öld - þá geta þau jafnvel
talist frumstæð. En einmitt þessi
fmmstæðni felur í sér óendanleik-
ann. Það er að segja, það er hægt
að búa til alla hugsanlega tóna inn-
an raddsviðs hvers strengjahljóð-
færis, sem er ekki hægt á hljóð-
færi sem eru „tæknilega" fullkomn-
ari.
Jafnframt er það líkami flytjand-
ans. Hann kemur í stað tækninnar;
fingurnir sem stoppa tónana og
halda boganum. Þessi nána snert-
ing við líkama flytjandans, gerir
það einnig að verkum, að blæbrigð-
in sem hægt er að laða fram úr
strengjahljóðfærum, em ótæm-
andi.“
En hvað geturðu sagt mér um
þessi tvö verk þín?
„Sellóverkið var samið veturinn
1985-1986 og er mjög viðamikið.
Það tekur hálfa klukkustund í flutn-
ingi; er „íturiegt" verk; það er að
segja, mikið þanið út. Það er í sex
þáttum og mætti líkja því við villi-
gróður, því það er mjög villt í sér.
Fiðluverkið var samið að beiðni
Nordisk konservatorierád og samið
veturinn 1989 til 1990. Það er mun
agaðra en sellóverkið og afmark-
aðra verk. Ég set því verki ákveðn-
ari skorður og mætti líkja því við
garð sem er skipulagður; meira í
ætt við gróður sem hefur verið
klipptur til, eftir geómetrískum
hugmyndum, þannig að hann líkist
skúlptúrum.
Það er afar erfitt að skrifa tón-
verk fyrir eina rödd, þar sem þessi
eina rödd verður að koma til skila
bæði línu og hljómi; bæði lagrænni
og hljómrænni hugsun, en það sem
er samt alltaf erfiðast, er að búa
til hið lifandi hold tónlistarinnar.
Það er að segja, hverja hendingu
fyrir sig, því hver hending verður
að formast í huga manns. Annað
sem er afskaplega erfitt við að búa
til tónverk, er að láta það ganga
upp í heild sinni. Þá á ég við að
hvert nýtt atriði, hver nýr þáttur,
bætir einhvetju við sem mundi
vanta ef það stæði ekki þar sem
það stendur.
Tónverk er eins og.andlegt ferða-
lag - sem maður verður að koma
ríkari til baka úr, en þegar lagt var
af stað.“
Þetta er hátt klif nú á dögum,
þegar svo mikið er til af meistara-
verkum. Kannski er maður galinn
að halda að maður geti bætt ein-
hveiju við. En tónlistin er gædd
þeim undramætti að geta tengt
okkur við afkima sálarinnar - frá
innsta ljósi til ysta myrkurs."
Þá hlýtur öll tónlist að hafa til-
gang?
„Tilgangur tónlistarinnar, finnst
mér, er að gleðja og göfga. En til
þess verða tónverk að fela í sér
bæði ljós og skugga.
Frá sjónarhóli flytjandans, held
ég að jafn erfitt sé að flytja einleiks-
verk og að semja það, vegna þess
að flytjandinn verður að túlka öll
blæbrigðin og ekki hægt að
skemmta sér með þeirri fjölbreytni
sem skapast þegar mörg hljóðfæri
leika saman. Það er ekkert hægt
að fela. í einleiksverki kemur það
betur fram en annars staðar, að
það er í hugsuninni í tónverki, sem
það lifír - og ekki í neinu öðru.“
ssv
Umhverfis listskðpun Yoko Ono
Öll mín verk eru ákveóió form óskhyggju
haldið áfram að óska meóan þið takió þátt í verkinu
Sem barn í Japan, var ég vön að fara í hof,
skrifa niður ósk á þunnan pappír
'og hnýta hann utanum trjágrein.
Trén í forgörðum hofanna voru alltaf
full af óskahnútum fólks, sem úr fjarlægð
litu út einsog hvít nýútsprungin blóm. y 0
Innhljóð/Innbygging, er yfir-
skrift sýningar Yoko Ono á Kjar-
valsstöðum. En hvað er innhljóð.
Segja má að hver listamaður þurfi
sína eigin skilmála, sín eigin hug-
tök eða tjáningarhætti til að skapa
sína útgáfu af því sem er að ger-
ast. Yoko Ono telst einn af brayt-
ryðjendum Fluxux, listhreyfingar
á sjöunda áratugnum, þar sem
kalia má tjáningarháttinn tóniist
hugans: skammtíma- eða algjör-
lega óhlutbundna list sem var ein-
ungis til í hinum hreina og tóma
heimi hugans; þögul tilmæli sett
saman til að skapa örlítinn titring
í innri hugarfylgsnum njótandans.
Sumir geta kallað það Minimal-
isma eða Konseptlist, en þau hug-
tök ná ekki að lýsa róttækum og
margvíslegum aðferðum „hljóðs
þagnarinnar" sem beitt var við
þann flokk Fluxus-geminga sem
áttu sér stað í vinnustofu Yoko
Ono 1960 til 61. „Eðlilegt ástand
lífsins og huga okkar er rr^irgbrot-
ið. Nú getur listin boðist til að
nema brott þennan margbreyti-
leika og skapa tóm, sem hægt er
að leiða fólk í gegnum í áttina
að fullkominni hugarró," skrifaði
listakonan 1966.
Og um fleira er hér að ræða.
í sambandi við skammtímalist eru
innhljóð og innbygging lykilhug-
tök að ákveðinni ímyndun, jafnvel
að sérstaklega ljóðrænni ímynd-
un. Svo virðist sem jafnvel í mörg-
um einföldustu og knöppustu
orða-verkum (eða Ieiðsögnum)
Yoko Ono geti listakonan ekki
annað en samtímis borið fram
vott af táknhyggju eða jafnvel
hugsjónastefnu, því fyrirmæli
hennar benda yfirleitt lengra en
hið venjulega eðli sjálfeyðandi
minimal geminga, sem voru dæ-
migerð Fluxusverk. Það má sjá í
verki einsog „Fljúgiðfrá 1963,
þar sem fyrirmælin éru einfald-
lega „Fljúgið"; orðið sjálft er svo
þrungið merkingum að fátækleg
uppsetningin eykur aðeins á mög-
uleika hins ljóðræna við líkinguna.
Þetta er ef til vill það verk sem
best lýsir athugasemd Yoko Ono:
„Oll mín verk eru ákveðið form
óskhyggju. Haldið áfram að óska
meðan þið takið þátt í verkinu."
Á sýningum er „Fljúgið" oft
sett upp með aðstoð hluta; lítil
trappa hvetur skoðendur á hljóðl-
átan hátt til að færa óskina yllr
í veröld hins mögulega. Þetta sýn-
ir það samspil orða og hluta sem
er kjarni skúlptúrverka Yoko Ono:
Nákvæmlega staðsettar skeiðar,
öfugar nálar eða kaðalspottar lis-
takonunnar geta tæknilega séð
verið tilbúnir hlutir (Ready-
Mades), en ekki í hefðbundinni
merkingu slíkra verka, þar sem
orðin sem fylgja hlutunum era
ekki ytri viðbætur, eins og titlar,
heldur virðast orðin nota þá sem
hluta af stærra ljóðrænu eða íhug-
unarsamhengi. Þetta tengist einn-
ig beint hugtaki hennar innbygg-
ing: „Eitthvað sem þróast frá fyr-
irmælum og er samt ekki full-
komnað — ekki fullbyggt — aldrei
fullbyggt... eins og ókláruð kirkja
með himinhvelfinguna fyrir-
þak.“„Efnisheimur“ Yoko Ono
byggist aldrei á fullmótuðum list-
fræðilegum kennisetningum eða
lausnum; hluturinn kann að virð-
ast draumkennd mótun einhverrar
hugmyndar eða orðaleiks, en það
þarf ímyndun áhorfandans til að
ljúka verkinu, til að gefa því
ákveðna merkingu eða stefnu. Og
á sama hátt og orðin „eins og
ókláruð kirkja með himinhvelfmg-
una fyrir þak“ hafa á sér súrrealí-
skan blæ, þá virðist mikill hluti
verka Yoko Ono eiga rætur að
rekja til óljósra súrrealískra að-
ferða; þó með þeim mikilvæga
mun að á meðan flest súrrealísk
verk endurspegla draumaheim
sem þegar hefur verið skipulagður
í þaula af listamanninum, þá virð-
ist hið súrrealíska inntak í verkum
Yoko Ono fremur liggja í þeim
metnaði að þeim er ætlað að
kveikja óskilgreinda drauma hjá
áhorfandanum. Hún setur ekkert
á svið, heldur segir þér að ein-
hvers staðar sé ef til vill svið að
finna.
Byggt á grein Inu Blom
í sýningarskránni Inso-
und/Instructure.