Morgunblaðið - 24.08.1991, Síða 3
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1991
-------------;---———J--í—----------
B 3
finnst alveg vera pláss fyrir slíkt,
með öðru.“
Boðskapur algjört aukaatriði
— Þú minntist á hversdagsleik-
ann; skiptir þá nokkuð máli hvað
þú málar?
(«
— í myndum þínum eru formin
oft einföld, kannski einn maður sem
liggur, eða situr í stól.
„Mér finnst betra að vinna mynd-
ina meðan ég hef eitthvað að horfa
á. Ég held ég muni þó alltaf velja
mannsformið, eða eitthvað lifandi,
frekar en flugvél eða byggingar-
krana. Ég vel frekar eitthvað nátt-
úrulegt. En þegar ég mála, og ég
kann ekki við mynd, þá reyti ég
hana í sundur á pappírnum eða lér-
eftinu, og held síðan áfram með
hana. Kannski skín þá eitthvað í
gegn úr fyrra verkinu, en það verð-
ur bara hluti af því næsta. Ég
hætti við mynd þegar mér finnst
hún vera búin, þegar hún harmóner-
ar rétt.
Liturinn og áferðin skipta öllu
máli. Ekki áferð i neinni vélrænni
merkingu; þetta er svona innri áferð
sem er ekki nokkur leið að lýsa.
Ég vil vera sáttur við myndimar og
í mínu tilviki eru þær oft skraut-
kenndar eða dekoratívar. Það er
mikill línudans að fá myndir til að
virka. Spennan er oft mest þegar
maður er að klára mynd, síðustu
klukkutímana, og bíður eftir hvort
eitthvað gerist."
— Þú talar um skrautkenndan
þátt í þínum myndum og þá koma
myndirnar á pappírinn í hugann;
þú festir á hann japanskan pappír
og saumar einnig í hann mynstur.
„Já, ég mála í grófum dráttum
mynd á pappírsörk og legg síðan
yfir það japanskan pappír og bregð
því í saumavélina. Teikna aðeins í
myndina með þræðinum, bleyti síð-
an í öllu saman með vatni, og get
síðan haldið áfram að mála. Þetta
er bara aðferð. Ég leitast við að
nýta mér allar tilviljanir sem falla
mér í skaut við vinnuna, og það er
nú orðið aldargamalt ráð. Þetta
felst í að vinna með verkinu í stað
þess að þvinga einhverju upp á
það.“
— Er mikill munur á að vinna
stórar myndir og litlar?
„Það er ágætt að vinna I litlum
myndum með. Það hentar mér vel
og ég hef verið ánægður með út-
komuna á þeim mörgum. En
kannski langar mig þó frekar til
að mála stærri myndir."
— Ertu að mála allan daginn?
„Það er misjafnt, en ætli það séu
ekki svona sex tímar að jafnaði sem
ég er að. En hugmyndir geta kom-
ið hvenær sem er, ekki hugmyndir
að fullkláruðum verkum, heldur
eitthvað til að byija á. Þá reyni ég
að krota það niður, oft verða til
fleiri en ein skissa að mynd, og ég
vinn síðan út frá því. Eitthvað mjög
lítið og ómerkilegt getur komið
stórri mynd af stað. Allt umhverfíð
getur haft áhrif, náttúran og fólkið
í kringum okkur.“
Er ekki dramatískur
listamaður
— Ertu manískur myndlistar-
maður?
„Nei. Ekki manískur og heldur
ekki drykkfelldur,11 segir Valgarður
og hlær. „Ég hef samt ekki löngun
til að vinna við neitt annað. Það
er svo mikil fylling í því að búa til
myndir. Ég geri ekki neitt annað.
Þetta gengur náttúrlega upp og
ofan; það er alltaf á mörkunum að
þetta sé hægt.
Ég er ekki dramatískur listamað-
ur. I mínum myndum er enginn
þungur hljómur. Frekar eitthvað
sem á skylt við birtu og þögn; kyrr-
lát samstilling.
Þótt myndirnar séu fígúratívar á
einhvern undarlegan hátt, þá vekja
þær ekki ofsafengin viðbrögð."
— Þú málar þannig oft mann
sem situr í stól, og ert ekki með
neina byltingarkennda hugmynd
um þá þaulsetu?
„Nei, þetta er bara form til að
ganga út frá. En menn hafa alltaf
áhuga á mannsfígúrunni. Fígúran
sem slík vekur klassískan áhuga.
Sitjandi maður, liggjandi eða kijúp-
andi. Yfirleitt geri ég andlitslausar
fígúrur, eða þær líta undan, svo ég
eltist ekkert við svipinn. Það er
bara lögunin og formið sem ég reyni
að móta. Ég á erfitt mað að út-
skýra það frekar — m'erkingin ligg-
ur í handbragðinu."
Viðtal: Einar Falur Ingólfsson
— Finnst þér það vera viðhorf-
ið?
„Ekki bara hér. Það er mjög
algengt að fólk líti á góðar ljós-
myndir sem hvert annað fjölda-
framleitt veggspjald. Fólki fínnst
oft ekki nógu mikið til ljósmynda
koma til að borga fyrir þær. Ég
númera allar mínar myndir og það
gerir þær verðmætari og þá er
ekki hægt að fjölfalda þær enda-
laust.“
Birgitta segist oft vera spurð
að því hvort hún ætli að koma
heim að námi loknu og opnastofu:
„Það er mikill munur á iðnaðarljós-
myndun og ljósmyndun þar sem
einhver sköpun er í gangi. Ég
hefði farið í Iðnskólann ef ég hefði
ætlað að opna stofu. En annars
fínnst mér gaman að taka allskon-
ar myndir: portrett, landslags-
myndir, myndir af margskonar
dótaríi sem enginn hirðir um, og
bara öllu því sem einhver karakter
er í.“ -efi
EG TREYSTILJOÐINU
FULLKOMLEGA
- segir Þorvaröur Hjálmarsson rithöfundur
Utjaðrar ogmeginlönd, nefnist ný bók eftir Þorvarð Hjálmarsson
rithöfund. í bókinni eru ljóð, frumort og þýdd, og greinar; efnið
tengist Sovétríkjunum og ferð höfundarins þangað fyrir tveimur
árum. Þorvarður hefur áður sent frá sér tvær bækur; Hellinn, 1986,
og Háska og skuld, 1989.
Iöllum bókunum eru ákveðin
þemu“, segir Þorvarður. „Mest
þer á Rússlandi í nýju bók-
inni, en þar verða mörg stef að
einu. Þar er ég mikið að velta fyr-
ir mér hlutverki skáldskaparins,
skáldskapnum sjálfum, og einnig
sambandi hans við lífið. I ljóðum
og greinum er fjallað um útjaðra-
fólk, fólk sem þjáist, en ber samt
lífið og sannleikann í sér. Hin opin-
bera samfélagsskýring, eins og við
þekkjum þaðan austanfrá, var röng
og útjaðrarnir í samfélaginu og list-
inni verða að lokum að meginlönd-
um. Þetta er meginþemað, og birt-
ist einnig í þýddum ljóðum eftir
portúgalann Fernando Pessoa og
fínnsku skáldkonuna Edit Söder-
gran.“
I öllum bókum sínum fléttar
Þorvarður saman greinum, ljóðum
og sögum og segist stefna að því
að hafa hveija bók sem heildstæð-
asta. í Hellinum er illskan meginef-
nið, og í Háska og skuld er það
frekar óttinn: „Sumt fer betur í
ljóði og annað á betur heima í
prósaverki; en allt lýtur þó sömu
meginhugsuninni.“
— Þú vísar mikið til verka ann-
arra rithöfunda og ert þannig í
ákveðnum samræðum við bók-
menntir fyrr og nú.
„Já, skáldskapurinn er órofa
heild, sem heldur sífellt áfram.
Hver einstakur höfundur er alltaf
í samræðu við aðra höfunda, og í
samfélagi við aðra listamenn. Þetta
er samræða við hið liðna, núið og
framtíðina. Þessvegna hef ég líka
oft tilvísanir með ljóðunum, til að
benda á þennan arf. Þetta er ekki
bara einhver skáldskapur án for-
sögu, sem sprettur fram í dag.“
— Þú hlýtur að lesa mikið.
„Já, ég les mikið af skáldskap.
Hef gert það undanfarin ár, og
allt frá unglingsaldri. Hef lesið
mikið af erlendum höfundum, og
sér í lagi evrópskar bókmenntir,
fomar og nýjar. Ég hef farið langt
aftur í aldir að leita; í trúarrit og
annað slíkt. Bæði les ég mér til
gleði, og svo er maður alltaf að
viða að sér efni fyrir hugsunina;
reyna að sjá samræmi í hugsun-
inni. Það er mjög mikilvægt fyrir
rithöfunda að búa að mikilli þekk-
ingu, og ekki síst á því sem er
búið að gera.“
Bókin Útjaðrar og meginlönd er
að meginhluta til sprottin af heim-
sókn Þorvarðar til Leníngrad
sumarið 1989. Hann fjallar um
nokkur skáld í textum sínum; heim-
sækir til dáemis hús Dostojevskís,
segir frá síðustu för Osips Mand-
elstamms og eitt ljóð nefnist Boris
Pasternak.
Litfagrir steinar á himni huldir
gnauð vindsins skekur hveija gætt,
skelfing ris úr djúpi nætur
frosinn niður vatnsins
stjarfur doði gljúfranna,
svefnstola augu skáldsins.
Heyrnin og höfginn
víðáttan er ein og heil,
vængir fuglsins staka,
slá hana efa og grun.
í huga mannsins ríkir nóttin kalda
hin nóttin syngur í skóginum.
1935
Utan Ijóðsins er engin veröld,
afmáð andlit á glugga.
Þoivarður segir að sér þyki Edit
Södergran mjög merkilegt skáld,
en hann yrkir ljóð um hana og
þýðir þijú Ijóða hennar. „Að mínu
mati er líka annað skáld sem sagt
er frá í bókinni, hin rússneska
Marína Tsvetajeva, eitt af merki-
legustu skáldum aldarinnar; sterkt
skáld og mjög frumleg. Vitaskuld
eru skáldin miklu fleiri sem hafa
haft áhrif á mig, og þau komast
ekki öll fyrir í þessari bók, en les-
endur rekast á sum þeirra í fyrri
bókunum. Ég er mikill aðdáandi
Shakespeares, Rilke er líka í uppá-
haldi, sem og Beckett og Borges.
í ljóðum votta ég þeim mönnum
virðingu sem ég tel að eigi það
skilið.“
— Þú vísar ekki eins í íslenskar
bókmenntir?
„Þær eru frekar ofnar samanvið.
Sjást því ekki eins vel og hinar,
en vissulega hrífst ég af verkum
margra íslenskra höfunda.“
Höfundaútgáfan gefur bók Þor-
varðar út, og segir hann að það
sé félagsskapur sem stefnir að því
að gefa höfundum tækifæri, sem
ekki gefast hjá hinum stóru útgáfu-
fyrirtækjum. „Það hefur vantað
svona útgáfufélag sem einbeitir sér
að höfundum sem af einhveijum
sökum hafa ekki fengið inni ann-
arsstaðar, eða hafa ekki áhuga á
að leita til stóru forlaganna. Það
er betra að menn sameinist, heldur
en þeir pukrist við að gefa út hver
í sínu horni.
Stóru útgáfufyrirtækin eru farin
að ráða mati á skáldskap hér á
íslandi, og það er mjög hættuleg
þróun. Þannig er það hinn opinberi
skáldskapur sem er styrktur og
haldið fram; verkum höfunda sem
eru á mála hjá örfáum útgáfum.
Að lokum kemur þetta niður á
menningunni."
— Ertu með nýtt verk í smíðum
þessa dagana?
„í þijú ár hef ég unnið að stórri,
heimspekilegri skáldsögu. Enn á
ég nokkuð langt í land, en sagan
er mjög ólík því sem aðrir eru að
fást við hér.“
— Hvað áttu við með að hún sé
heimspekileg?
„Ja, að vissu leyti getum við
sagt að prósaverkin í bókum mín-
um séu einhverskonar ástundun á
heimspeki, og skáldsagan getur
verið eitthvað í iíkingu við það. Að
vissu leyti er skáldskapur alltaf að
vissu leyti ástundun heimspeki fyr-
ir skáldið sjálft, og þá einnig fyrir
þá sem lesa. Því skáldskapur lifir
ekki nema viðtakandinn taki við.
Hann á helst að yrkja sjálfur inn
í ljóðið. Ég er ekki hrifinn af skáld-
skap þar sem svörin eru gefín fyrir-
fram. Ég hef hrifíst hvað mest af
þeim ljóðum sem ég hef þurft að
leggja mest á mig við að komast
inn í. Ljóð þarf að vera heill heim-
ur sem lesandinn gengur inn í.
Ljóðlist er samofin úr skynjun,
tilfinningu og hugsun, og ég tel
að þetta þrennt þurfí að fara sam-
an til að ljóð lifi. Með ljóðinu er
hægt að segja allt sem skiptir
máli. Ég treysti ljóðinu fullkom-
lega. Ljóðið er ákaflega stór og
mikilsverður þáttur í menningunni,
og jafnvel þótt það eigi undir högg
að sækja í augnablikinu, þá er gildi
þess mjög mikið.“
-efi