Morgunblaðið - 12.10.1991, Page 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 1991
Morgunblaðið/Einar Falur
„Ekki hægt að bæla listina niður. Hún sprettur alltaf upp aftur,”
segir Einar Hákonarson myndlistarmaður sem nú sýnir á Kjarvals-
stöðum.
Það er stundum talað um að norðlægari þjóðir Evrópu
séu lokaðri einstaklingar en Suður-Evrópubúar. Ég held
að þetta sé að nokkru leyti rétt, að minnsta kosti virð-
ist mér sem blóðið ólgi meira undir köldu yfirborðinu í
myndlist Norður-Evrópubúa en þeirra í suðrinu. Við
virðumst þurfa meiri útrás í listrænni tjáningu á meðan
suðurálfubúar eru uppteknari af forminu.
„Hér á íslandi er áhuginn líka mikill á dulrænum
fyrirbrigðum alls konar og ég hef auðvitað ekki farið
varhluta af því. Nokkrar myndir á sýningunni kalla ég
Álfabyggð en þær eru málaðar undir áhrifum norðan
af Ströndum þar sem býr álfur i hverjum kletti. Kannski
er ég blanda af þessu tvennu, því formrænt er ég upp-
tekinn af því að skipuleggja myndflötinn en tjáningin
er mér engu að síður jafn mikilvæg.”
-Hvernig fínnst þér að koma heim eftir tveggja ár
fjarveru?
Það eru auðvitað ýmsar tilfinningar því samfara en
það sló mig sérstaklega í vor hvað áhugi fyrir myndlist
hér á Islandi er með ólíkindum mikill og við eigum
mjög marga góða myndlistarmenn. Kannski stafar þetta
af þvi að hömlumar á athafnafrelsi íslendinga hafa
verið svo miklar í gegnum tíðina að athafnaþörfín brýst
út í listunum. Ég vildi gjarnan sjá sömu grósku í athafn-
alifinu.”
-Er frumskógalögmálið í fullu gildi í listunum? Lifa
aðeins þeir sterkustu af?
„Mér virðist svo vera og þannig er það réttlátast.
Þetta er harður heimur og það heltast margir úr lest-
inni eftir áð skólanáminu lýkur. Ég held að þetta geti
ekki verið öðruvísi. Reyndar er alltaf verið að reyna að
stýra listinni hingað og þangað. Hér hefur á seinni árum
vaxið upp stétt listsagnfræðjnga sem gegna öðm hlut-
verki en forverar þeirra. Áður voru listfræðingarnir
okkar kennarar og fræðimenn en listfræðingarnir í dag
hafa komið sér í stjórnunarstöður og stýra listinni. Þeir
eru orðnir áhrifavaldar og listamennirnir sjálfir eins og
peð á taflborði. Afleiðingin er sú að víða þar sem mað-
ur kemur í sýningarsali í Vestur-Evrópu er verið að
gera meira og minna sömu hlutina. Það er enginn mun-
ur á listamönnunum núorðið þó þeir séu af ólíku þjóð-
erni. Þetta er svipað og fara í vörumarkað, sama yfir-
bragðið og sömu vörurnar.”
-Ertu að segja að myndlistarmenn séu leiðitamir?
„Ég hef séð ýmsa skipta um stefnu á augabragði en
ég held þó að þeir séu almennt ekki leiðitamir. Það er
ekki hægt að bæla listina niður, hún sprettur alltaf upp
aftur, annars staðar og þá í nýju formi. En stefnur líða
hjá og taka breytingum. Konseptmálverkið er gott dæmi.
I upphafi var þetta framúrstefna en er nú orðin að
akademísk stefna. Lifskrafturinn er horfin úr þeirri
stefnu.”
t
-Hvar er þá lífið í listinni?
„Ef við horfum örlítið útfyrir landsteinanna þá held
ég að mjög stórar hræringar séu framundan í listum í
Evrópu. Nú þegar losnað hefur um þjóðir Austur-Evr-
ópu munu rísa upp margir snillingar úr þeirra röðum.
Þeir hafa eitthvað að trúa á og byggja upp. Vestrænar
þjóðir eru orðnar svo leiðar á sjálfum sér og þar snýst
öll hugsunin um Mammon. Við íslendingar erum engin
undantekning í þeim efnum og ég held að við hefðum
gott af því að skrúfa okkur örlítið niður. Lækka spenn-
una. Það myndi örugglega leysa mörg vandamál.”
Ein leið til að lækka spennuna og draga úr amstri
hversdagsins er að líta inn á Kjarvalsstaði nú um helg-
ina eða næstu vikur. Ganga um í rólegheitum, virða
fyrir sér málverkin, uppiifa áhrifin, allt eftir reynslu-
heimi hvers og eins, slappa bara svolítið af. Það getur
verið ágætt.
hs
BOKMENNTAVERÐLAUN NQBELS
Dagar lyginnar
og frelsi
skáldsögunnar
Nadine Gordimer (f. 23. nóv. 1923) frá Jóhannesarborg í Suðnr-Afríku
fékk Nóbelsverðlaunin í bókmenntum í ár. Segja má að hún hafi stað-
ið lengi í biðröð væntanlegra Nóbelsverðlaunahafa því að oft hefur
hún verið nefnd í þessu sambandi. Konur hafa að vonum kvartað yfir
fálæti sænsku akademíunnar, en aðeins sex konur hafa fengið Nóbels-
verðlaun í bókmenntum áður. Þýska skáldkonan Nelly Sachs (þá land-
flótta í Stokkhólmi) fékk verðlaunin 1966 ásamt ísraelska rithöfundin-
um Samuel Josef Agnon. Eftir það voru konur algerlega afskiptar
þangað til númer Gordimers var kallað upp. -
Verðlaunin til Nadine Gordimers
eru alveg í anda stefnuskrár
Alfreðs Nóbels. Hún hefur
beitt sér í mannréttindamálum
og er þjóðfélagslegur umbóta-
sinni.
Það er ekki alltaf auðvelt að átta
sig á ákvörðunum akademíunnar,
en meðal þess sem virðist ráða ferð-
inni auk bókmenntalegra verðleika
eru stjómmálaskoðanir, tungumál
og landafræði.
Það hefur verið sagt um skáldsög-
ur Nadine Gordimers að efni þeirra
sé ást og stjórnmál. Hún hefur skrif-
að um forboðna ást milli hvítra og
svartra þar sem aðskilnaðarstefnan
í Suður-Afríku, apartheid, er ljón í
vegi og veldur því að fólk kiknar
undan byrðunum. Hún lýsir vel-
stæðri millistétt þar sem yfírborðjð
er fágað, en undir niðri loga eldar
og allt er ekki með felldu.
Fyrsta skáldsaga Nadine Gordim-
ers kom út 1953 og nefnist „The
Lying Days”, Dagar lyginnar. Áður
hafði komið út eftir hana smásagna-
safnið „The Soft Voice of the Ser-
pent” (1952). Smásagnasöfn hennar
þykja með ágætum, en skáldsögum-
ar hafa vakið meiri athygli. Meðal
hinna kunnustu em „A World of
Strangers” (1958), „A Guest of
Honour” (1970), „The Conservation-
ist” (1974), fyrir hana fékk hún
Booker-verðlaunin, „Burger’s
Daughter” (1979) og „July’s People”
(1981). Nýjasta skáldsaga Gordim-
ers er „My Son’s Story” (1990), en
smásagnasafn eftir hana, „Jump”,
kemur út bráðlega.
Nadine Gordimer hefur verið hælt
fyrir persónusköpun og fyrir það að
geta á yfírvegaðan hátt fjallað um
mannlegan vanda í læsilegum skáld-
sögum, einkum samskipti kynjanna
í fjandsamlegu þjóðfélagi boða og
banna. Efni sem hún sífellt skrifar
um em ástir hvítra og svartra. í
„Occassion for Loving” (1963) eru
söguhetjumar svartur listamaður og
hvít stúlka. í „My Son’s Story” er
m.a. sagt frá ástum hvítrar konu
(sem eins og Gordimer sjálf er virk
í baráttu gegn aðskilnaðarstefnunni)
og kvænts manns af svörtum stofni.
„Burger’s Daughter” hermir frá
Rósu Burger og persónulegri og
pólitískri arfleifð hennar. Faðir
hennar var kommúnisti og lét lífið
í fangelsi.
„July’s People” mun hafa vegið
þungt í mati sænsku akademíunnar,
en þessi framtíðarsaga lýsir flótta
hvítrar fjölskyldu frá Jóhannesar-
borg á tímum borgarastyijaldar.
Svartur þjónn fjölskyldunnar, July,
kemur þeim undan og tekur þau
með sér heim í þorpið sitt. Það fólk
sem July tilheyrir er í senn fjölskyld-
an sem hann hefur þjónað og ætt-
flokkur hans.
Ástandið í Suður-Afríku hefur
orðið Nadine Gordimer svo áleitið
viðfangsefni að öll ritverk hennar
mótast af því, en sumar sögurnar
gerast í Evrópu. Ríkur sálfræðilegur
skilningur fyrstu bókanna hefur
smám saman vikið fyrir ákafa henn-
ar að draga upp skelfilega mynd
heimalandsins. Hún hefur sjálf tekið
sér stöðu meðal baráttumanna gegn
aðskilnaði hvítra og svartra og bæk-
ur hennar hafa dregið dám af því.
Þær hafa orðið umræðubókmenntir,
beittar samfélagsádeilur. Þróun
hennar í stjórnmálum hefur fært
hana lengst til vinstri og skilningur
hennar á félagslegum efnum og
samtímasögu reynst of einfaldur á
köflum.
Það ber engu að síður að virða
Nadine Gordimer fyrir hugrekki. Um
„The Conservationist” segir hún að
aðeins með því að taka sér fullt frelsi
nái máður að tjá það sem skiptir
máli. Þessi skáldsaga er talin flókn-
asta verk Gordimers. I henni segir
frá efnuðum suður-afrískum iðn-
jöfri, Mehring, og reglulegum ferð-
um hans til búgarðs síns rétt fyrir
utan Jóhannesarborg. Svartur
vinnumaður kemur mikið við sögu
ALÞÝÐULEIKHÚSIÐ FELLT ÚT AF FJÁRLÖGUM:
Leikhús
- ekki leikhópur
í ein sextán ár hefur Alþýðuleikhúsið starfað af krafti og fært upp
tæplega fimmtíu leiksýningar; tvær til fjórar árlega. Þetta leikár fór
vel af stað, á dögunum var minna en vika milli tveggja frumsýninga
hjá leikhúsinu; Undirleikur við morð, eftir David Pownall, var frum-
sýnt í Hlaðvarpanum, og verkið Sprengd hljóðhimna vinstra megin,
eftir Magnús Pálsson, var sýnt á Litla sviði Þjóðleikhússins, í samvinnu
við það. Báðum sýningunum var vel tekið, og búið var að setja saman
áframhaldandi dagskrá vetrarins, en þá kom í ljós að í fjárlögum
næsta árs er búið að fella niður allan styrk til Alþýðuleikhússins, en
hann hefur verið átta milljónir síðustu árin og hefur skapað leikhúsinu
starfsgrundvöll.
Jórunn Sigurðardóttir leikkona og
Hávar Sigurjónsson leikstjóri
eru í ieikhúsráði Alþýðuleik-
hússins og þau segja að Alþýðu-
leikhúsið hafí ætlað að fara að
kynna fyrirhuguð verkefni sín þegar
í ljós kemur að árlegur styrkur ríkis-
ins til leikhússins sé felldur niður
fyrir næsta ár samkvæmt fjárlaga-
frumvarpi ríkisstjórnarinnar. „Al-
þýðulefkhúsið er elsta stofnunin utan
um frjálsa eða óháða leiklistarstarf-
semi hér á landi, en eins og málin
standa í dag er ailt í óvissu varðandi
framtíðina,” segja Hávar og Jórunn.
Alþýðuleikhúsið er félagsskapur
atvinnumanna úr ýmsum sviðum
leiklistargeirans; leikara, leikstjóra,
leikritahöfunda, leikmyndahönnuða
og tæknimanna. Það var lengi vel,
ásamt EGG-leikhúsinu, eini sjálf-
stæði atvinnuleikhópurinn, en aðrir
frjálsir leikhópar tóku ekki að skjóta
upp kollinum fyrr en fyrir um fimm
árum. Því var Alþýðuleikhúsið til
margra ára eini vettvangurinn fyrir
nýtt leikhúsfólk til að koma sér á
framfæri; þar voru til tæki, aðstaða
var fyrir hendi og reynsla í rekstri
leiksýninga, og þar var skapandi
umræða í gangi. „Vitaskuld vekur
það furðu þegar þessu er skyndilega
kippt út úr fjárlögum. Þetta leikhús
hefur starfað í fimmtán ár og sett
upp nærri fímmtíu sýningar, og tala
þeirra sem hafa haft atvinnu við leik-
húsið og hafa komið leiklist sinni þar
á framfæri, þróað sig og þroskað,
er orðin býsna há. Lengi vel gengu
útskriftarnemendur úr Leiklistar-
skólanum svo að segja sjálfkrafa inn
í Alþýðuleikhúsið, þetta var helsti
starfsvettvangurinn fyrir það fólk.
Þessi aðstaða er fyrir hendi. Á að
selja ljósakerfi, búningasafn, verk-
færi, hljómflutningskerfi og önnur
tæki félagsins; samtals að andvirði
eitthvað á þriðju milljón, og skipta
milli félagsmanna? Þegar fólk kemur
þarna fyrst til starfa, getur það
gengið að ákveðinni reynslu og
tækjabúnaði til að setja upp sýning-
ar.”
Leiklistarráð Alþýðuleikhússins er
kosið á aðalfundi, það sér síðan um
að útbúa verkefnaskrá, og vinnur
,þá úr umsóknum og tillögum sem
berast frá félagsmönnum. „Við vilj-
um fullyrða að Alþýðuleikhúsið sé
mjög vel rekið,” segja Jórunn og
Hávar. „Við höfum fengið átta millj-
ónir í rekstrarfé á ári, og höfum að