Morgunblaðið - 03.01.1992, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 1992
„ Við skulum takast á
við vandann með köldu
höfði en hlýju hjarta“
Áramótaávarp Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
Góðir íslendingar — gleðilega
hátíð.
Á þessu kvöldi gerum við hvort
tveggja í senn, lítum yfir genginn
vel og hugum að morgundeginum,
framtíðinni. Þetta er rétta stundin
til hugleiðinga af því tagi. Árið, sem
senn er liðið, hefur ekki verið nein-
um tveimur mönnum eins. Það sem
einum hefur verið mikilvægt skiptir
annan litlu eða engu máli. Sumir
hafa misst náinn ættingja eða kær-
an vin á þessu ári og sakna nú
sárt. Þetta ár hefur fært öðrum
nýjan ástvin eða aðra gleði stóra
eða smáa, sem honum þykir rík
ástæða að þakka. Þannig eigum
við, hvert og eitt okkar, miklar
persónulegar minningar bundnar
þessu ári, sem senn kveður. Fæst-
um þeim minningum deilum við
með öðrum en okkar nánustu. Aðr-
ir atburðir ársins snerta á hinn
bóginn sérhvern Islending og sumir
þeirra reyndar heimsbyggðina alla.
Við lifum nú síðasta áratug tuttug-
ustu aldarinnar, aldar sem er engri
annarri lík, ein mesta umbrotaöld
hinnar þekktu mannkynssögu.
Þessi síðasti áratugur aldarinnar
ætlar ekki að verða neinn eftirbátur
hinna. Hann er þegar orðinn stór-
brotinn þótt skammt sé á hann lið-
ið. Heimurinn sem næstur okkur
er skiptist til skamms tíma í tvo
hluta með járntjöldum og steinmúr-
um, gaddavír og girðingum. Sitt
hvoru megin þessara ógnartjalda
ijölgaði vopnum jafnt og þétt og
eyðileggingarafl þeirra jókst og
virtist engin takmörk sett. Úr þess-
um ógöngum voru ekki margar leið-
ir færar. Ein var leið óttans. Hún
var byggð á því, að svo mundu hin-
ar andstæðu fylkingar óttast sam-
eiginlegan eyðileggingarmátt sinn,
að á hann yrði aldrei látið reyn^.
Helgreipar óttans yrðu að duga og
ógn hans mundi aukast dag frá
degi. Önnur var leið stríðsins og
þá um leið tortímingarinnar. Fáir,
ef nokkur, sáu fyrir þriðju leiðina,
þá leið sem varð ofan á í því mikla
umróti, sem orðið hefur. Hin mikla
spilaborg, sem reist hafði verið með
kortunum úr kenningakerfi kom-
múnismans og sósíalismans hrundi
nánast í einu vetfangi fyrir augum
okkar, án manndrápa og blóðsút-
hellinga. Allt í einu búum við í gjör-
breyttum heimi. Heimi sem enginn
spekingur, fræðaþulur, vísindamað-
ur eða völva gat séð fyrir. Við ís-
lendingar tökum þessum miklu
breytingum fagnandi, en hvorki við
né aðrir sjáum þó enn fyrir endann
á þeim. Heimsveldið mikla sem
hrundi hefur enn ekki gert upp sín
mál. Hungurvofan og hamslaust
hatrið sem áratuga harðstjóm
byggði upp geta leyst úr læðingi
öfl, sem ekki verða beisluð, og leitt
til skelfilegra atburða. Þessar vik-
urnar sjáum við sýnishorn af slíku
í því landi sem áður hét Júgóslavía,
þar sem borgarar hennar beijast
af mikilli grimmd, heift og hörku.
Við íslendingar höfum tekið af-
stöðu í þeim deilum rétt eins og við
gerðum þegar Eystrasaltslöndin
þrjú reyndu að endurheimta glatað
sjálfstæði. í báðum tilvikum höfum
við farið að með varúð, um leið og
við hlustuðum grannt á ákall þess-
ara þjóða um viðurkenningu á sjálf-
stæðiskröfum sínum. Við vildum
tryggja að ekkert skref væri stigið
sem gæti skaðað þær þjóðir, sem
við ætluðum að leggja lið. Við gát-
um auðvitað setið lengur hjá. Það ,
hafa aðrar þjóðir gert. En okkur
íslendingum finnst, að það frelsi
og sjálfstæði sem við, sem fámenn
þjóð, höfum notið, leggi okkur ríkar
skyldur á herðar. Okkar atbeini
verður aldrei annar en táknrænn
stuðningur, en við finnum glöggt
að sá stuðningur er mikils metinn.
Síðasti Sovétleiðtoginn, Mikhail
S. Gorbatsjov, vék úr sínu starfi
fyrir fáeinum dögum'. í raun átti
hann engan annan kost. Það stór-
veldi sem hann stýrði var ekki leng-
ur til. Hann .var sem skipstjóri án
skips, bóndi án jarðar, forseti án
ríkis. Gorbatsjov er maður mikilla
örlaga og um leið mikill örlagavald-
ur. En það hefðu orðið breytingar
í Sovétríkjunum án hans. Grund-
völlur Sovétríkjanna var brostinn.
Það var engin fjöður, enginn drif-
kraftur lengur í því mikla gang-
verki, sem mennirnir bjuggu til. En
hætt er við að breytingarnar hefðu
orðið enn sársaukafyllri en raun
varð á án Gorbatsjovs. Gorbatsjov
er hugrakkur og óttalaus maður.
Hræddir menn, hversu reyndir og
hæfir sem þeir eru, gera mistök.
Hræddir menn fremja heimskupör.
Það var mikil gæfa að slíkur maður
skildi verða skiptaráðandi í hinu
mikla sovéska þrotabúi við gjald-
þrot kommúnismans. Þess vegna
er okkur rétt að leggja nú við hlust-
ir, þegar einmitt hann, Gorbatsjov,
segist. óttast, já, óttast, það sem
kunni að gerast í hinum gömlu
Sovétríkjum á næstu misserum.
Við Islendingar höfum aldrei,
búið við þá hlekki harðstjórnar og
kúgunar, sem lönd Austur-Evrópu
eru að Jirjsta af sér um þessar
mundir. í okkar sögu hefur auðvitað
á ýmsu gengið. Farsóttir og annað
fár hafa dunið yfir og fátæktin
lengstum verið okkar fylgja allt
fram til miðbiks þessarar aldar.
Auðvitað vorum við Islendingar á
eftir í velferðar- og menningar-
TAEKWOIM - DO
sjálfsvarnarídrdtt
m
Kwon-do deild
1. Eykur sjálfstraust
2. Eykur sjálfsaga
3. Sjálfsvörn
4. Líkamlegursveigjanleiki
5. Fyrir bæði kynin
6. Sálfræðilegt jafnvægi
Ný námskeið að hefjast í
íþróttahúsi ÍR, Túngötu
v/Landakot. Börn 6-12 ára:
8. jan. kl. 18.50.
Byrjendur: 6. jan. kl. 19.40.
Þjálfari Michael Jorgensen 4. dan.
Upplýsingar í símum 38671 Michael og
622423 Kolbeinn/Einar.
Skráning á staðnum.
kapphlaupinu fram eftir öld, sem
kannski var von. Við höfðum þá
afsökun, sem á var bent, að við
þurftum að ganga uppi aðrar þjóðir
á tveim til þrem mannsöldrum. En
síðustu þijátíu árin hefur lífskjara-
samanburður okkar við aðrar þjóðir
oftast verið okkur í hag. Heldur
hefur þó sigið á ógæfuhlið undanf-
arin 5 ár. Við höfðum látið undir
höfuð leggjast að nýta góðærin til
að búa svo í haginn að við gætum,
sæmilega undirbúin, mætt stundar-
samdrætti. Ég veit, að margir segja
að um slíka hluti eigi ekki að tala.
Menn eigi að forðast að draga þrótt
og þrek úr þjóðinni með því að láta
hana standa framrni fyrir óþægileg-
um staðreyndum. Ég er ósammála
þessu. Allir þeir, sem eitthvað er í
spunnið, vilja fremur heyra sann-
leikann sagðan þótt hann láti illa í
eyrum, en vera án hans. Þá fá
menn ráðrúm til að bregðast við
og það hafa íslendingar einmitt
verið að gera á síðustu misserum.
Jafnt ríki sem einkafyrirtæki hafa
að undanförnu litið í eigin barm og
spurt hvar megi spara, hvar megi
hagræða svo hægt sé að ná ár-
angri og afrakstri, þrátt fyrir erfið-
ari ytri aðstæður. Sjávarútvegsfyr-
irtækin út um landið hafa leitað
kosta til að takast á við erfiðleik-
ana. Fyrirtæki hafa sameinast víða
og komið innri málum í betra horf
og það er ljóst að margir munu ná
miklum árangri í næstu _ framtíð
með þessum aðgerðum. íslenskir
bændur hafa leitað leiða til að laga
sig að markaðsaðstæðum og jafn-
framt hafa þeir beint kröftum sín-
um að greinum, sem áður þóttu
utan hefðbundinna verkefna þeirra,
svo sem að íslenskri ferðaþjónustu,
sem þeir hafa tekið þátt í af miklum
myndarbrag upp á síðkastið. Sveit-
arfélög vítt um landið hafa kannað
möguleika á sameiningu eða sam-
vinnu til þess að verða færari um
að veita íbúum byggðarlaganna
öfluga þjónustu með minni tilkostn-
aði en hingað til. Ríkið sjálft, sem
er því miður seint í svifum og mun
þyngra í vöfum en fyrirtæki ein-
staklinganna, fetar einnig sömu
braut um þessar mundir. Það mun
á næstunni leitast við að auka svig-
rúm atvinnulífsins en minnka eigið
olnbogarými og Qármagnsþörf. Ef
þetta gengur eftir munu vextir í
landinu smám saman lækka og at-
vinnulífið þá eiga þess kost að fá
fjármagn til uppbyggingar á viðun-
andi kjörum.
Allar þessar aðgerðir munu gera
tvennt í senn. Annars vegar milda
það högg, sem erfiðar ytri aðstæður
veita okkur, og hins vegar gera
okkur kleift að njóta strax ávaxt-
anna af batnandi efnahagslegu ár-
ferði, þegar það kemur. Það er því
mjög áríðandi að við höldum okkar
striki. Leggjum ekki eyrun við orð-
um úrtölumanna, sem segja sem
svo: Látum eins og ekkert sé, sláum
bara fleiri og stærri erlend lán og
treystum því að betur standi á þeg-
ar kemur að skuldadögum. Slík
lausn, ef lausn skyldi kalla, kann
að láta vel í eyrum einhverra í dag,
en hún mun mæta okkur í miklu
verri mynd á morgun. Við skulum
Davíð Oddsson
takast á við vandann með köldu
höfði en hlýju hjarta. Með því að
beita kaldri skynsemi skulum við
forðast að ýta vandamálunum á
undan okkur, en jafnframt skulum
við kappkosta að hlifa þeim við
verstu áföllunum sem lakast
standa.
Kjarasamningar hafa verið lausir
um hríð, og að nýjum samningum
hlýtur að draga snemma á næsta
ári. Þeir, sem fara með forystu
beggja vegna samningaborðsins,
hafa lagt góðan grunn að því að
verðbólga er á niðurleið í landinu.
Þeir eru nú í lykilstöðu til þess að
varðveita þann árangur. Þessum
forystumönnum er auðvitað ljóst,
sem og öllum öðrum, að verðbólgu-
ástand er ekki bara efnahagslega
óhollt. Verðbólgan er sannkallaður
siðspillir, hún skekkir verðskyn
manna, hún eyðileggur öryggi kja-
rasamninga og hún ýtir undir spá-
kaupmennsku og brask. Verðbólg-
an er engra vinur, ekki einu sinni
spákaupmanna og braskara, þegar
til lengri tíma er horft. Það er ekki
gorgeir eða hetjulegt tal á hátíðar-
stundu, þegar fullyrt er að íslend-
ingar hafi sýnt að þeir séu seigir
og harðir af sér, þegar á móti blæs.
Fyrir því er margföld reynsla. Land-
ið sjálft svo harðbýlt sem það var,
og varnarlaust er náttúruöflin
sýndu klærnar er óljúgfróðasta
vitnið í þeim efnum. Við finnum og
skynjum, íslendingar, að við erum
samskipa í Iífsins ólgu sjó. Við erum
öll á sama báti, nú er straumurinn
á móti og við þurfum að koma okk-
ur í gegnum brimgarðinn. Við þær
aðstæður verða allir að.leggjast á
árarnar og róa í takt. Það er oft
bent á, að við íslendingar séum
þrætubókarmenn góðir og þras-
gjarnir á köflum. Gamansamur
maður fullyrti að við hefðum kjaft-
að okkur undan dönsku krúnunni
og áratuguni síðar beitt sömu að-
ferð til að koma handritunum heim.
Eiginleiki þessi hefur því reynst
okkur vel í samskiptum við aðrar
þjóðir. Það er áríðandi að við beitum
honum ekki með sama hætti hvert
gegn öðru. Nú þurfum við á sam-
stilltu átaki að halda, og nauðsyn-
legt er að vísa sundrungarfjandan-
um út í horn.
Þjigar svo stendur á eins og nú,
er brýnt að heildarhagsmunir þjóð-
arinnar sitji í öndvegi við ákvarð-
anatöku en ekki þröngir sérhags-
munir. í sérstaklega athyglisverðri
bók, Iðnbylting hugarfarsins, eftir
Ólaf Ásgeirsson, sagnfræðing, er
rakin stjórnmálasaga landsins frá
aldamótum til ársins 1940, með
alveg nýjum hætti. Venjulegri
flokkatogstreitu er vikið til hliðar
og eins persónubaráttu einstakra
stjórnmálaforingja. Þess í stað
skyggnist höfundurinn eftir því
hvaða viðhorf mótuðu afstöðu ein-
stakra stjórnmálamanna til þeirra
miklu breytinga sem starfsemi þjóð-
félagsins tók. Greining hans gengur
þvert á rótgrónar kenningar um
hægri og vinstri og þvert á hefð-
bundna flokkapólitík. Afþeim niður-
stöðum má einnig ráða að gagnrýn-
islausir hagsmunagæslumenn, sem
í góðri meiningu gengu mest fram
hafi gert þjóðinni mikið ógagn og
reyndar einnig þeim sem þeir ætl-
uðu að þjóna. Óneitanlega kemur
lesandanum í hug að sumir burt-
reiðarsveinar hagsmunagæslunnar
hefðu gott af því að glugga í þá bók.
Sérfræðingar okkar í efnahags-
málum segja að þjóðin hafi orðið
fyrir áfalli. Hagvöxtur hafi minnkað
og þjóðartekjur dregist saman.
Hvað þýðir þetta á mæltu máli?
Er einhver að segja okkur að við
verðum að afsala okkur flestu því
sem áunnist hefur og byrja upp á
nýtt, á byijunarreit? Á þeim reit,
sem afar okkar og ömmur stóðu í
upphafi aldarinnar með tvær hend-
ur tómar en hjartað fullt af trú á
framtíðina. Nei,-ekkert slíkt er að
gerast. Við þurfum eingöngu að slá
af ferðinni um stund, hægja ögn á
uns áfram verður haldið. Það er
allt og sumt. Við sjáum framundan
margvísleg jákvæð tákn ef við
kunnum að taka á. Við höfum fjöl-
mörg tilefni til tilhlökkunar úm
þessi áramót. Við erum sannfærð
um að ísland er enn land tækifær-
anna. Þessi þjóð er rúmlega ellefu
alda gömul í sögulegum skilningi.
Hugsun hennar og tilfinningalíf
eiga sér þó enn dýpri rætur. Hingað
sóttu menn, sem vildu fá að búa
að sínu, óþjakaðir af ofstýringu og
miðstýringu. Þessi vilji er greiptur
flestum íslendingum í merg og bein.
Þeim er illa við óþarfa afskipta-
semi, hafa illan bifur á þeim, sem
vilja segja þeim fyrir verkum í stóru
og smáu. En þeir hafa líka önnur
einkenni, svo áberandi og sem svo
hafa gengið í gegnum íslenska
sögu, að þau verði að teljast þjóðar-
einkenni. Það er hin ríka samkennd
með náunganum og hjálpsemi við
þá, sem hallar á. Þjóð sem hefur
þessi einkenni og býr jafnframt
yfir nægjanlegu sjálfstrausti og
sjálfsvirðingu, er rík að menntun
og menningu, horfir bjartsýn til nýs
árs og til nýrrar aldar. Hún gengur
óhrædd á móti því sem óþekkt er
og framtíðin býr henni. Hún gengur
óhrædd til samkeppni og samstarfs
við aðrar þjóðír. Hún þekkir sögu
sína og dregur þaðan lærdóm og
styrk. Hún stendur jafnfætis þeim
þjóðum, sem fremstar standa í
samtíð sinni. Hún hefur kjark og
kraft til að færa sér í nyt þau tæki-
færi sem framtíðin ber í skauti sér.
Dagur ér risinn, öld af öld er borin
aldarsól ný er send að skapa vorin.
Árdegið kallar, áfram liggja sporin.
Enn er ei vorri framtíð stakkur skorinn.
Hitt er og víst, að áfram, áfram miðar.
Upp, fram til ljóssins tímans lúður kliðar.
Öldin oss vekur ei til værðar - friðar.
Ung er hún sjálf, og heimtar starf án biðar.
Starfið er margt, en eitt er bræðrabandið,
boðorðið hvar sem þér í fylking standið,
hvernig sem striðið þá og þá er blandið,
það er: Að elska, byggja og treysta á landið.
Við skulum, góðir íslendingar,
hugsa til næsta árs með hugarfari
Hannesar Hafsteins í byijun þessar-
ar aldar sem senn lýkur. Hann var
maður nýrrar aldar, hann var mað-
ur kjarks og krafts. Hann bjó yfir
þeim einkennum þessarar þjóðar,
sem við erum stoltust af. Við höfum
alla burði til þess að gera árið 1992
að góðu ári. Það ár getur gefið
okkur viðspyrnu inn í framtíðina
og veitt okkur svigrúm til að búa
í haginn fyrir betri tíð.
Ég óska ykkur öllum gleðilegs
nýs árs.
Slysadeild:
Minna um brunasár en áður
ÞÓTT erilsamt hafi verið að
venju á slysadeild Borgarspítal-
ans um þessi áramót var minna
um brunasár en áður. Samkvæmt
upplýsingum frá Brynjólfi Mog-
ensen yfirlækni á slysadeiid voru
færri tilfeili aðfaranótt nýárs-
dags en áður þar sem fólk þurfti
að leita aðstoðar vegna meiðsla
af völdum flugelda eða blysa.
Brynjólfur segir að mestur erill-
inn hafi verið sökum þess að öivað
ungt fólk var að leita sér aðstoðar
vegna meiðsla sem það hafi hlotið
vegna pústra eða slagsmála. í lang-
flestum tilfellum var um minnihátt-
ar meíðsli að ræða.