Morgunblaðið - 21.02.1992, Blaðsíða 4

I
4 D
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1992
ÁDUR cn tölvur komu til
sögunnar var eiginkon-
gn eini aóilinn sem
geymdi yfirsjénir_____
mannsins í minnis-
banka.
PAULSWEENEY
T alkennarar við
grunnskólana eru ekki nógu
margir til að sinna öllum börnum sem þurfa aðstoð
TALKENNARAR við grunnskóla Reykjavíkur eru tíu talsins. Þetta þýðir þrátt fyrir að flestir þeirra
anni frá tveimur og upp í fjórum skólum að ekki eru starfandi talkennarar i öllum grunnskólum
fræðsiu umdæmisins. Víða úti á landi og í heilu umdæmunum eru engir talkennarar starf-
andi. Ekki er unnt fyrir foreldra að fá niðurgreidda þjónustu hjá talmeinafræðingi eða
talkennara úti í bæ ef barnið er á grunnskólaaldri nema i undantekningartilvikum. A
landinu eru starfandi rúmlega 50 talkennarar og talmeinafræðingar. Astæðan fyrir því
að fleiri vinna ekki við grunnskóla landsins er bæði slæm vinnuskilyrði og launakjör
óviðunandi. Þessar upplýsingar komu í ljós þegar farið var að kanna aðbúnað barna
sem stama en þær eiga líka við ef um einhverskonar öðruvísi mál og talörðugleika er
að ræða sem þarfnast meðferðar hjá talkennara.
Nauðsynlegt að
koma upp öryggisneti
fyrir þau börn sem stama
„MÖRG börn stama einhvern tíma, það er eðlilegur hluti málþroska,"
segir Friðrik Rúnar Guðmundsson talmeinafræðingur. Þá lýsir stamið
sér sem léttar endurteknigar eða lengingar á einstökum hljóðum.
Þetta er partur af því að temja talfærin segir Friðrik. „Barnið hefur
kannski byggt upp innra mál en notar tveggja til þriggja orða setning-
ar í nokkurn tíma. Skyndilega hefur það þörf fyrir að tjá sig með
fimm til átta orða setningunum og á meðan það er að raða orðum í
setningar er eðilegt að það þurfi að endurtaka hljóð og orð.“
Talið er að um 1% skólabarna
stami. Sum hver hætta staminu eft-
ir einhvem tíma en hjá öðrum versn-
ar það eftir því sem á líður. Því ríð-
ur einmitt á að veita bömunum að-
stoð á meðan þau eru ung til að
hjálpa þeim við að ná tökum á stam-
inu. Líklegt getur talist að fjögur til
fímm prósent fólks hafi stamað ein-
hvern tíma á ævinni. Eitt af því sem
vitað er fyrir víst um stam er að
miklu fleiri drengir stama en stúlkur.
Stam verður æ erfíðari baggi að
bera eftir því sem árin líða og á
unglingsárum er það sálarkvöl og
getur orðið til þess að táningar ein-
angrist og verði útundan. Þeir fyrir-
verða sig fyrir stamið og sjálfstraust-
ið er oft í molum.
Þyrftum aö geta vísað á
meðferðaraðila
Hjá Dagvist bama er starfandi
Nokkur
ráð til foreldra
barna sem stama
1. Látið bamið ekki fmna að þið
séuð óróleg ynr því hvemig það
talar.
2. Ekki segja við barnið eða þegar
það heyrir til að það stami. Það
getur haft í för með sér að það
haldi að það sé eitthvað afbrigði-
legt. Látið bamið fínna að það
hafí eðlilegt mál en eigi einung-
is í erfiðleikum með talið.
3. Horfið á bamið þegar það talar
og sýnið með andlitssvip að þið
hafíð áhuga á því sem barnið
er að segja.
4. Ekki gefa baminu „góð ráð“ um
að anda djúpt og hugsa áður
en það tali o.s.frv. Það eykur
aðeins óöryggi og gerir einungis
illt verra:
5. Reynið heldur að vera barninu
góð fyrirmynd með því að tala
hægt og rólega.
6. Ef einhver ókunndgur er í heim-
sókn látið þá vera að þröngva
barninu til að tala nema það
sjálft vijji.
7. Ekki spyija barnið spuminga
sem krefjast langra svara heldur
spyijið þannig að bamið geti
svarað með stuttum og ákveðn-
um svörúm.
8. Þröngvið - baminu ekki til að
tala nema nauðsynlegt sé ef það
er þreytt og ergilegt.
9. Truflið ekki barnið þegar það
er að segja frá.
10. Ef bamið er ergilegt og leitt
yfír hversu erfiðlega gengur hjá
því að tala er nauðsynlegt að
fullvissa barnið um að allir,
bæði fullorðnir og börn, geta
stundum átt í erfiðleikum með
að tala reiprennandi.
11. Ef þið eruð foreldrar sem stöð-
ugt emð að setja út á og skipa
barninu fyrir eins og „sittu al-
mennilega“, „borðaðu fallega",
„hættu“, „slökktu ljósið“, „farðu
að sofa“, „hversu oft á ég að
segja“, þá hættið því strax.
Fengið að láni úr bók Elmars
Þórðarsonar sem heitir STAM. ■
einn talmeinafræðingur, Jóhanna
Einarsdóttir. Hún segir að yfirleitt
sé stam ekki algengt hjá forskóla-
börnum. „Við fáum mjög fá böm sem
stama hingað til okkar. Smábarna-
stam er hinsvegar mjög algengt og
í flestum tilfellum eðlilegt og mörg
smáböm stama á einhveiju tímabili.
Þegar börnin hafa hinsvegar verið
lengi í sama farinu eða stamið versn-
að mjög mikið er ástæða til að leita
eftir ráðgjöf."
Jóhanna segir að á meðan börn
séu á forskólaaldri þá geri þau sér
enga grein fyrir því að þau stami.
Stamið á sér því ekki sálrænar orsak-
ir þegar börn eru lítil og ástæðan
hlýtur þá að vera af líffræðilegum
toga.
Jóhanna sinnir ekki eingöngu
bömum sem stama heldur öllum
þeim börnum sem eiga við einhveija
málörðugleika að etja. Hún kemst
því ekki yfír að taka börn í tal-
kennslu heldur sinnir nær eingöngu
ráðgjöf fyrir fóstrur, börn og að-
standendur þeirra. Hjá Dagvist
barna hefur ekki verið boðið upp á
beina talkennslu. Það þyrfti að sögn
Jóhönnu að vera hægt að vísa for-
eldrum á meðferðaraðila.
Hinsvegar eru forskólaböm ekki
eins illa á vegi stödd og grunnskóla-
böm því að sögn Ingibjargar Sigríks-
dóttur vísar Tryggingastofnun ríkis-
ins börnum til menntamálaráðuneyt-
isins eftir að þau hafa verið greind
með stam og greiðir þá ráðuneytið
að hluta niður þann kostnað sem
foreldrar þurfa að borga talmeina-
fræðingum fyrir meðferð.
Að sögn Kristjáns Guðjónssonar
hjá Tryggingastofnun ríkisins hefur
málum verið þannig háttað hingað
til að talkennurum og talmeinafræð-
ingum hefur verið greitt fast gjald
og þeim síðan í sjálfsvald sett hversu
mikið þeir taka fyrir tíma sinn af
sjúklingnum. Hinsvegar standa yfir
samningaviðræður milli talkennara
og talmeinafræðingáfélagsins og
Tryggingastofnunar og í samnings-
drögum er þar ekki gert ráð fyrir
að Tryggingastofnun taki þátt í
kostnaði nema ef um er að ræða
afleiðingar sjúkdóma og slysa.
Að sögn Bryndísar Guðmunds-
dóttur talmeinafræðings hyggst
samninganefnd félags talkennara og
talmeinafræðinga setja fram þá
kröfu að þeir skjólstæðingar talmein-
afræðinga sem stama fái greitt fyrir
meðferð, enda sýni meðferð greini-
legan árangur. Þessu til stuðnings
segir Bryndís að nýjar rannsóknir
bendi til fleiri tenglsa við ákveðna
líkamlega þætti en áður var haldið.
„Það virðist einnig vera vilji ákveð-
inna aðila í heilbrigðisráðuneytinu
að eitthvað sé gert fyrir þá sem
stama."
Verði af þessu þá standa eftir sem
áður úti í kuldanum þau grunnskóla-
börn sem ekki hljóta aðstoð talkenn-
ara í sínum skóla.
Aliir skjóta sér undan ábyrgð
Heyrnar- og talmeinastöð Islands
tekur á móti bömum sem heilsugæsl-
ustöðvar vísa til þeirra og reyndar
geta foreldrar leitað beint þangað
með bömin sín. Friðrik Rúnar Guð-
mundsson talmeinafræðingur hjá
heymar- og talmeinastöðinni segir
að það sé ekki mikið um að komið
sé með böm til þeirra sem stami.
Hinsvegar segir hann að þeir hafi
Friðrik Rúnar telur eðlilegt að
þetta komi fram á aldrinum tveggja
til fímm ára og það getur varað í
mislangan tíma.
Þegar stamið er orðið fast og
börnin eldri var sú kenning allsráð-
andi að sniðganga ætti stam og
ekki nefna það við nokkurn mann.
Stamið átti að ijara út með þroska
barnsins. Stundum gerðist það en
ekki alltaf. Það er alltaf nokkur
hópur sem heldur áfram að stama.
Undanfarin ár hafa nýjar kenn-
ingar verið að ryðja sér til rúms og
að sögn Friðriks Rúnars á nú að
viðurkenna stam og ræða um það
bæði innan veggja heimilisns og ut-
an. „Það segir sig sjálft að það hlýt-
ur að vera mikil pína fyrir barn að
vera eitt og innilokað með þetta
vandamál sitt, sem enginn vill tala
um og það myndar sér allskonar
hugmyndir um. Það sama hlýur að
eiga við um foreldrana, sem vilja
barninu vel.“
- Er hægt að lækna stam?
„Það er ekki hægt að fjarlægja
stam með áhlaupi. Fjölskyldan þarf
að vera með í ráðum ef góður
árangur á að nást. Það er vænlegra
en að vinna með barnið eingöngu.
Öll spenna og óreglulegur lífstíll
hentar börnum illa sem stama. Und-
irbúningur jólanna og jólin sjálf eru
til dærnis mjög erfiður tími fyrir
þau. Óöryggi er líka mjög óhag-
stætt stami."
Friðrik Rúnar telur að ein árang-
ursrík leið væri að fá börn sem stama
saman í sumarbúðir og vinna með.
þau þar. „Það er alltaf erfítt að láta
börn finna að þau séu meðhöndluð
á sérstakan hátt eins og til dæmis
þegar talkennarinn birtist í kennslu-
dyrunum til að sækja viðkomandi
barn. Þjálfun í dag gengur mikið út
á hópvinnu og að kenna fólki að ná
tökum á staminu frekar en lækna
það. ■
"T