Morgunblaðið - 04.04.1992, Page 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. APRÍL 1992
MYNDVERK í METRATALI
- a syningu
Rúríar
á Kjarvalsstððum
ÞEGAR gengið er í salinn blasa
við tommustokkar, margir metr-
alangir tommustokkar sem
mynda fjöibreytileg form á blý-
plötum. Þeir tilheyra sýningu
sem Rúrí opnar í dag, í austursal
Kjarvalsstaða, sýningu sem hún
kallar Afstæði, og þar gefur að
líta metraverk og núllverk, og
einnig fermetra og fet.
að er mikið að gera hjá Rúrí
um þessar mundir. Ekki er
langt síðan hún sýndi í Nýlist-
asafninu, þá var að ljúka í
Sveaborg í Finnlandi samsýn-
ingu hennar, Finnans Hannus Sir-
ens og Danans Williams Louis
Kanada, fer til Svíþjóðar að þessari
sýningu lokinni og sýnir þar úti-
verk, sýnir einnig útiverk í Kanada
í haust, og einhverntíman i millitíð-
inni kveðst hún ætla að sýna í
Slunkaríki á ísafirði.
Rúrí er að koma fjöldanum öllum
af blýplötum fyrir í salnum á Kjar-
valsstöðum þegar ég hitti á hana,
það er ekki auðvelt verk og ekki
bætir úr skák að blýið er viðkvæmt
og þolir enga snertingu. Rúrí segir
að þetta sé sýning í metravís,
stærsta verkið er fimmtíu metrar.
„Svo er ég með eitt tíu metra verk,
nokkur fjögurra metra og einhver
tveggja metra.“
— Hver er .hugmyndin bak Við
þetta fimmtíu metra verk?
„Það er gaman að bera þessa
fimmtíu ólíku metra saman í einu
verki. Ekki að fimmtíu sé eitthvað
skemmtilegri tala en önnur, hún
Rúrí með nokkra metra ó bak við sig.
stendur bara vel á metrum", segir
Rúrí og brosir.
„Ég kalla sýninguna Afstæði.
Þessir metrar eru kannski afstæðir,
ég held að allir hlutir og fyrirbæri
séu afstæð, allt eftir því hvaðan og
hvernig horft er á þau. Einfaldur
sannleikur eins og einn metri getur
tekið á sig ótrúlegustu myndir. Og
í þessu samhengi rifjar Rúrí upp
danskan málshátt: „Sandheden er
som en málestok af elastik! Þetta
hefur mér alltaf þótt fallegur máls-
háttur.“
Rúrí sýnir einnig fermetraverk.
Efnið í þau kaupir hún í stöðluðum
einingum sem ráða svo formi verks-
ins en segist þó vitaskuld bæta
ákveðnum þáttum við frá sjálfri sér.
„Svo er ég líka með „núllverk“.
Þau eru unnin í blý eins og metrarn-
ir.“
— Af hverju blý, er það ekki
ákaflega viðkvæmt efni?
„Jú, en blýið hefur ákveðna eigin-
leika, það er svo neðarlega á frum-
\
/
efnatöflunni að það breytir sér mjög
lítið í aldanna rás. Það er að því
leyti eitt allra stabílasta efni sem
til er. Þegar menn vilja til dæmis
varðveita skjöl um ókomnar aldir
þá eru þau innsigluð í blýhólk. Þess-
vegna er vel við hæfi að nota blý
til að undirstrika gildi metrans sem
mælieiningar.
Þessi verk, þessar afstæðishug-
myndir, eiga sér langan hugmynda-
fræðilegan bakgrunn. Fyrsta hug-
myndin, kveikjan að þessum verk-
um sem hafa með mælingar að
gera, er orðin tuttugu ára. Að efnis-
gerðinni hef ég síðan unnið í þrjú
ár. Það liggur mjög mikil vinna í
þessu. Þá hef ég einnig lesið mér
til um allt sem ég hef getað fundið
um mælieiningar, því þótt það komi
ekki beint fram í verkunum þá ligg-
ur allskyns slík grunnvinna að baki,
og skilar sér kannski í einhverjum
smáatriðum. Þá rekst maður oft á
ýmislegt sem vantar inn í heildar-
myndina, eitt lítið sannleikskorn
getur verið einmitt það sem á vant-
aði.“
Rúrí segist reyna að hafa einka-
sýningar sínar hreinar, hræra ekki
saman mörgum ólíkum eðlisþáttum.
Þannig var hún einnig mörg ár að
undibúa sýningu sem hún hélt fyrir
nokkrum árum á Kjarvalsstöðum,
en sú sýning samanstóð af safni
muna í svörtum kistum. „Ég kýs
yfirleitt að geyma hugmyndirnar
þangað til ég er orðin ánægð með
útfærsluna, frekar en að kasta ein-
hverju frá mér sem ég er ekki alveg
ánægð með.“
— Þegar hugmyndin er komin
nokkurnveginn á hreint, kallar hún
þá á rétta efnið?
„Já, í grófum dráttum þá stjórn-
ar hugmyndin efninu. Stundum
lendir maður þó í vandræðum vegna
þess að efnið sem manni finnst að
myndi falla best að hugmyndinni
vill ekki lúta vilja manns,“ segir
Rúrí og brosir. „Ég lendi oft í því
að þurfa að finna nýjar aðferðir til
að vinna efnið eða verkið. Stundum
er sagt við mig: Þetta er ómögu-
legt! en það er sú setning sem fer
mest í taugarnar á mér. Eg á voða-
lega erfitt með að gefast upp, að
sætta mig víð að eitthvað sé ómögu-
legt. En það má aiveg vera erfitt.“
-efi
FÉLAG ÁHIIGAMANNA UM NÓKMENNTIR
FORNALDAR-
SÖGUR
NORÐURLANDA
FÉLAG áhugamanna um bókmenntir
stendur fyrir fundi um fornaldarsögur
Norðurlanda í Háskólabíói, sal 4, kl. 14.00
í dag. Fornaldarsögurnar hafa hingað til
ekki notið mikillar virðingar fræðimanna
en ýmislegt bendir til þess að það sé að
breytast og áhugi á þessu fræðasviði að
aukast. Félag áhugamanna um bók-
menntir hefur fengið þá Torfa H. Túli-
níus lektorog professor Véstein Olason
til þess að flytja erindi um afrakstur
rannsókna þeirra á fornaldarsögunum.
Fyrirlestur Torfa nefnist „Fornaldarsög-
ur Norðurlanda og samfélagsþróun á 13.
öld — Hervararsaga og Heiðreks" en
Vésteinn nefnir sitt erindi „Furðuheimar
norðursins í fornaldarsögum".
Fornaldarsögur Norðurlanda eru
skrifaðar á 13. og 14. öld en gerast
í grárri forneskju á Norðurlöndunum,
það er löngu fyrir landnám. Það sem
vakir fyrir mér er að greina þessar
sögur ítarlega og notast ég þá aðallega
við Hervararsögu og Heiðreks," sagði Torfi
H. Túlínius er hann var spurður út í efni
fyrirlestrarins. „Ég ætla að skoða bygg-
ingu sögunnar, hvernig hún er sett saman,
hvaða þætti er helst að finna í henni og
hvernig þeir eru endurteknir. Út frá þess-
ari greiningu reyni ég að tengja sögurnar
við það sem er efst á baugi í samfélaginu
á þeim tíma sem þær eru samdar. Hvað
varðar Hervararsögu og Heiðreks þá tengi
ég hana við þjóðfélagshræringar um mið-
bik 13. aldar, sem er heldur fyrr en yfir-
leitt er gert ráð fyrir að hún hafi verið rituð.
Meðal þeiiTa breytinga sem eiga sér
stað í þjóðfélaginu á þessum tíma eru
breytingar á erfðavenjum, það er hvernig
auður og völd ganga í erfðir. Á þessum
tíma í Evrópu voru að eiga sér stað breyt-
ingar vegna áhrifa frá kirkjurétti meðal
annars en líka vegna þess að fjölmenn
aðalsstétt var að myndast. Til þess að
halda saman ríki hvers aðalsmanns varð
að takmarka erfðaréttinn og þá meðal
annars með því að óskilgetinn sonur fékk
ekki arf og yfirleitt fékk elsti sonurinn
bróðurpartinn af arfinum. Um þetta sýnist
mér Hen/ararsaga og Heiðreks að mestu
snúast. í sögunni speglast því viðhorf 13.
aldar mannsins og 13. aldar íslendingsins
þegar gamla goðaveldið er að breytast yfir
í höfðingjaveldi og íslendingar eru að taka
inn gildi og viðhorf sem hafa verið að þró-
ast sunnar í Evrópu frá því á 12. öld.“
Að sögn Torfa hefur ekki verið mikið
gert af því að tengja þessa þróun í þjóðfé-
Torfi H. Vésteinn
Túliníus Olason
lagsgerðinni við fornaldarsögurnar og
samfélagið í þeim. „íslenskar miðaldir eru
óvenju fijóar og þetta er mjög skemmtileg-
ur tími fyrir bókmenntafræðinga og sagn-
fræðinga. Það er til svo mikið af efni um
tiltölulega lítinn og afmarkaðan heim enda
freistar hann margra, meðal annars er-
lendra fræðimanna. Fyrir bókmenntafræð-
inga er sérstaklega áhugavert að skoða
þess víxlverkun milli bókmennta og samfé-
lags. Það er hverning samfélagið hefur
áhrif á bókmenntir og einnig hugsanlega
bókmenntirnar á samfélagið."
Við greiningu sagnanna segist Toi'fi
styðjast við hefðbunda bókmenntagrein-
ingu en hann sæki einnig innblástur til
franskra formgerðarsinna, einkum mann-
fræðingsins Claude Lévi-Strauss.
En hafa fornaldarsögurnar ekki notið
frekat' lítillar virðingar á seinni tímum?
„Jú, hið hefðbundna viðhorf er að þær
hafi orðið til seinna en íslendingasögurnar
og séu hnignunarbókmenntir. En ég held
að ýmislegt bendi til þess að þær hafi orð-
ið til að minnsta kosti fyrst á 13. öld og
ef svo er þá eru fornaldarsögurnar orðnar
hluti af íslenskum bókmenntum á sama
tíma og verið var að skrifa íslendingasög-
urnar. Mín tilfinning er sú að allt sé þetta
sprottið fram um svipað leyti;- fornaldar-
sögurnar og íslendingasögupar séu angi
af sömu þróun sem sprettur úr konunga-
sagnarituninni. Það má því tala um tvö
stig skáldskapar; fornaldarsögurnar gerast
fyrir löngu og hugmyndaflugið fær meira
frelsi í þeim en höfundar íslendingasagn-
anna eru bundnari vegna þess að atburða-
rásin gerist nær þeim í tíma og þeir geta
kannski ekki rætt jafn opinskátt um at-
burðina sem eiga sér stað og höfundar
fornaldarsagnanna. Vegna þessarar fjar-
lægðar frá söguefninu er auðveldara að
greina spennuna í þjóðfélaginu í fomald-
arsögunum en íslendingasögunum.“
Ferðaminni
„Ég ætla að tala um fornaldarsögur sem
eiga það sameiginlegt að í þeim er sagt
frá ferð langt norður, til dæmis til Finn-
merkur eða austur í Hvítahaf,“ sagði Vé-
steinn Ólason um sitt erindi. Að sögn Vé-
steins notar hann Sögur af Hrafnistumönn-
um annars vegar og hins vegar Bósa sögu
og Herrauðs til þess að kanna hvað þýð-
ingu ferðaminnið hefur í sögunum. „Ég
sýni fram á að þessi ferð hefur ekki haft
sömu þýðingu í þessum sögum. Það verða
ákveðnar breytingar á þessu efni eftir
merkingu þess fyrir lesendur eða áheyrend-
ur.
Um er að ræða annars vegar gamlar
arfsagnir sprottnar upp í víkingaalda-
samfélaginu og hins vegar ungar skáldað-
ar frásagnir sprottnar upp í samfélagi
miðalda á ritunartíma fornaldasagnanna."
Að sögn Vésteins má því tala um
ákveðna bókmenntalega þróun hvað varðar
þetta ferðaminni. Sama ferðin hefur til að
mynda mun dýpri merkingu í eldri sögum
svo sem Hrafnistumannasögum en í yngri
sögunum, líkt og Bósa sögu og Herrauðs,
sjáum við aftur meiri merki um rithöfund-
inn. Það er ferðin er orðin að bókmennta-
legu minni, meira til skrauts en að hún
hafi eitthvert gildi í sjálfu sér.
gþg