Morgunblaðið - 03.05.1992, Síða 28

28-
MORGy.NBLABH) MIIMINUtNiG AR stjNNnytK 3.;jyiAí ,í,a92.-
Minning:
Jón Karlsson hjúkr-
unarfræðingur
Fæddur 14. maí 1953
Dáinn 22. apríl 1992
Það er skammt bilið á milli lífs
og dauða. Enn og aftur spyr maður
sjálfan sig hver sé tilgangurinn með
því að nema ungt fólk, í blóma lífs-
ins, á brott úr þessu jarðneska lífi.
Það var í desember 1978 að
nokkur bekkjarsystkini úr Hjúkrun-
arskólanum fóru til starfa á Fjórð-
ungssjúkrahúsinu á Akureyri. Var
Jón einn af þeim. Dvöldum við þar
um nokkurra vikna skeið og héldum
meðal annars jólin saman. Við átt-
um margar góðar og skemmtilegar
stundir, sem ekki voru síst Jóni að
þakka. Okkur langar til að kveðja
hann og þakka honum samfylgdina
í þessu lífí. Ástvinum Jóns sendum
við okkar dýpstu samúðarkveðjur
og biðjum Guð að styrkja þá í sorg
sinni.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjáifur ið sama.
En orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
(Hávamál)
Ella, Halla, Heiða,
Snjólaug, Svanlaug.
„Hann er að norðan," sagði nafni
hans Stefánsson og brosti við þegar
hann kynnti nýjan kórmeðlim, Jón
Karlsson, á einhverri af fyrstu kór-
æfingum haustsins 1983. Staðurinn
var Langholtskirkja og kórinn var
Kór Langholtskirkju. Þá þegar var
ég búin að átta mig á að þeir sem
með einhveiju móti talist gátu Ak-
ureyringar eða Eyfirðingar, að ég
tali nú ekki um Mývetningar, töldu
sig dulítið „öðruvísi“ en við hin. í
það minnsta höfðu menn gaman
af að láta sem svo á góðum stund-
um. Það gladdi mig þess vegna síð-
ar, óbreyttan Sunnlendinginn, að
kynnast a.m.k. einum norðanmanni
sem flíkaði ekki um of ættum sínum
né landshluta.
Ekki man ég nákvæmlega hve-
nær okkar vinskapur hófst þennan
fyrsta vetur Jóns í kórnum, en trú-
lega gerðist það fljótt að hann tók
að mæta á „te- og kaffifundi" sem
gjaman voru haldnir eftir kóræfing-
ar og þá einna helst í Miðtúninu
hjá góðkunningja okkar, Þorvaldi
Friðrikssyni. Þangað mættum við
nokkrir félagar, tveir til þrír bassar
og einn sópran og krufðum til
mergjar undangengna æfingu á
mjög svo skipulegan hátt og tókum
síðar fyrir hin og þessi þjóðmál sem
og önnur mál. Sum voru leyst —
önnur ekki. Það leikur hins vegar
ekki minnsti vafi á því að við vorum
með ólíkindum gáfuleg. Og svo ók
ég Jóni heim á eftir ef hann var
ekki á hjólinu sínu og enn var spjall-
að um lífið og tilveruna.
Það kom fljótt í ljós þennan vet-
ur, hvem mann Jón hafði að geyma.
Þessi hægláti maður geislaði út frá
sér góðlátlegri kímni og jákvæðu
hugarfari. Hann þurfti ekki að hafa
mörg orð um hlutina, en vakti hvar-
vetna traust þeirra sem honum
kynntust og var afskaplega heill í
því sem hann tók sér fyrir hendur.
Það undraði að líkindum engan sem
honum kynntist, það Iífsstarf sem
hann hafði valið sér. Að auki hafði
Jón þessa djúpu og fallegu bassa-
rödd og það var afskaplega mikill
fengur fyrir bassann í kómum að
fá hann til liðs við sig. Hann féll
líka undir eins inn í hinn sérstaka
„bassamóral" með öllu því gríni og
alvöru sem honum fylgir.
Okkur varð vel til vina og þau
tvö heilu ár sem Jón var í Kór Lang-
holtskirkju eyddum við mörgum
skemmtilegum stundum saman
bæði innan kórs og utan ásamt fleiri
vinum úr kómum.
Og svo var það vorið 1985, þeg-
ar hann sagðist hafa sótt um að
komast á námskeið varðandi hjálp-
arstarf hjá Rauða krossinum og
komist að. Eftir námskeiðið skynj-
aði ég hversu sáttur og ánægður
hann var með það og bjartsýnn á
að hann yrði sendur út fljótlega.
Sem varð og raunin og undraði
engan þótt hann hefði verið valinn
til ferðarinnar. Nokkmm mánuðum
seinna fór hann sína fyrstu ferð og
þá til Thailands.
Næstu árin á meðan undirrituð
lifði lífi hvunndagshetjunnar og
kom sér upp heimili og fjölskyldu,
bárast kort og bréf annars konar
hetju frá fjarlægum heimshlutum.
Þau áttu það öll sameiginlegt að í
gegnum þau skein hversu vel þetta
starf átti við Jón. Ég er sannfærð
um að síðastliðin sjö ár gáfu honum
meiri lífsfyllingu en við flest fáum
notið í okkar hefðbundnu störfum.
Það kom líka í ljós þegar Jón skrapp
heim til íslands milli ferða. Ég man
sérlega vel eftir einni heimsókn
minni til hans á Óðinsgötuna þegar
hann var nýkominn frá Afganistan
í fyrsta sinn. Að venju dundu á
honum spurningar mínar um lífið
og tilverana þarna úti og ég fékk
að skoða ljósmyndir. Það var e.t.v.
fyrst þá sem ég gerði mér raunvera-
lega grein fyrir því að starfinu
gætu fylgt áþreifanlegar hættur
þegear ég skoðaði myndir af orr-
ustuflugvélum á lofti yfír Kabúl.
En það var ekki líkt Jóni að gera
mikið úr hlutunum og með sinni
stóísku ró sagði hann að öllu mætti
venjast og hættunni líka. Síðan fékk
hann sér saxófón og sagðist ætla
að æfa sig á hann þegar færi gæfist.
Og svo kom jólakortið að utan,
sem undirritað var Jón og Jenny. I
vinnu sinni hafði Jón nokkram sinn-
um unnið með breskri stúlku, Jenny
Hayward, og smám saman varð
ljóst að þar hafði Jón fundið góðan
félaga. Því miður varð aldrei af
fyrirhugaðri heimsókn þeirra til mín
þegar Jenny heimsótti hann til ís-
lands, en hún kom hins vegar með
honum á tónleika hjá Kór Lang-
holtskirkju í nóvember sl. í símtali
við Jón stuttu seinna sagði hann
mér að til stæði að þau giftu sig
fljótlega eftir áramótin og gat ég
svo sannarlega samglaðst honum.
Þau giftu sig svo í febrúar sl.
Og nú er Jón ekki meir. Það er
sárara en fátækleg orð fá lýst. Eft-
ir sitjum við, á hvað svo sem við
trúum eða trúum ekki, og spyijum
af hveiju, af hveiju, af hveiju?
Fátt er um svör. Huggun okkar
hlýtur þó að felast að hluta til í
vitneskjunni um það mikla og góða
starf sem Jón innti af hendi við
misjafnar aðstæður; vitneskjunni
um alla þá særðu og sjúku sem
góðs nutu af störfum hans og síð-
ast en ekki síst vitneskjunni um þá
lífsfyllingu sem honum sjálfum
hlotnaðist í gegnum starf sitt með
Rauða krossinum.
Ég votta Jenny, foreldram Jóns
og fjölskyldu hans mína innilegustu
samúð. Góðum dreng þakka ég í
hljóði fyrir vináttu hans og liðnar
samverastundir. Ef til vill syngur
hann og blæs í saxófóninn sinn á
enn öðram og fjarlægari stöðum.
Hvíli hann í friði.
Margrét Gunnarsdóttir,
Hveragerði.
Og því varð allt svo hljótt við helfregn þína
sem hefði klökkur gígjustrengur brostið.
Og enn ég veit margt hjarta, harmi lostið,
sem hugsar til þín alla daga sína.
(Tómas Guðmundsson)
Fregnin_ um andlát Nonna var
skelfileg. Óttinn sem bjó innra með
hans nánustu vegna hinna hættu-
legu starfa hans á vegum Rauða
krossins reyndist því miður ekki
vera ástæðuíaus. Alla tíð, þegar
hann var að störfum í fjarlægum
ófriðarlöndum, hafa hans nánustu
borið ugg í bijósti, sérstaklega
móðir hans.
Jón fæddist 14. maí 1953 í Mel-
gerði í Eyjafirði en þar bjuggu for-
eldrar hans þá, þau Lilja Randvers-
dóttir og Karl Frímannsson. Fjöl-
skyldan flutti 1960 í Dvergsstaði í
Hrafnagilshreppi og þar ólst Nonni
upp, næstelstur sex bræðra. Hinir
era Gunnar hótelstjóri, hann á tvö
börn. Randver rafvirki, kona hans
er Sigurlaug Stefánsdóttir, þau eiga
tvö börn. Hólmgeir mjólkurverk-
fræðingur, sambýliskona hans er
undirrituð. Ingvar rafvirki, sambýl-
iskona Ingibjörg Smáradóttir, hún
á eina dóttur og Hans nemandi í
Verkmenntaskólanum á Akureyri.
Jón var stúdent frá MA og lauk
prófi frá Hjúkrunarskóla Islands
1981. Hann starfaði sem hjúkrun-
arfræðingur á Borgarspítalanum og
var formaður Hjúkrunarfélags ís-
lands um tíma. Síðan 1985 hefur
hann starfað á vegum Rauða kross-
ins á sjúkrahúsum í námunda við
vígvelli í Tælandi, Pakistan, Suður-
Súdan og Afganistan.
Við störf sín kynntist hann góðri
og mætri enskri konu Jenny Hay-
ward hjúkrunarfræðingi, og giftu
þau sig 8. febrúar sl. í heimabæ
hennar Moolynch á Englandi. For-
eldrar hans og bræður fóra út til
að gleðjast með þeim.
Aform þeirra var að hætta ferð-
um á vegum Rauða krossins og
setjast að í Englandi og ætlaði hann
að fara í bókbandsnám í haust.
Þetta átti að verða síðasta ferðin,
hún fór til Sómalíu, en hann til
Afganistan.
Nonni var félagslyndur og mikill
tónlistarunnandi. Þannig nýtti hann
tómstundir sínar erlendis, þar sem
hvorki sjónvarp né útvarp var til
staðar og stundaði sjálfsnám í saxó-
fónleik. Fjölskyldan fylgdist síðan
með framföram á milli ferða.
Hann söng í Langholtskirkju-
kómum, sem ætlar að gangast fyr-
ir minningarathöfn um hann á af-
mælisdegi hans og heima á Dvergs-
stöðum beið hans alltaf „Nonnaher-
bergið" með orgelinu.
Fjölskylda hans var honum mjög
kær og hann vildi fá reglulega bréf
að heiman með fréttum af fjöl-
skyldu og sveitinni og ómissandi
var að fá kaffi að norðan, grænt
Bragakaffi. Nonni reyndi alltaf að
vera heima á Dvergsstöðum um jól
og áramót í faðmi fjölskyldunnar.
Þar unni hann fijálsræðinu og úti-
verunni, enda mikill náttúraunn-
andi og útvistarmaður.
Nonni var gamansamur og
glöggur á skoplegu hliðamar og
kom fjölskyldunni gjarnan á óvart
með grínþáttum um hana á góðum
stundum. Ég minnist sérstaklega
áramótanna 89/90, þá höfðu þeir
Geiri lagt mikla vinnu í viðtöl og
upptökur af fjölskyldunni, sem þeir
sýndu síðan á gamlárskvöld. Þetta
er skemmtilegasta áramótaskaup
sem ég hef séð. Nonni var þannig
maður að hann skilur eingöngu eft-
ir góðar minningar.
Þegar ég kom, skólastelpa úr
Reykjavík, í þessa fjölskyldu tók
hann mér afskaplega vel og leit á
mig sem jafningja þó að næstum
20 ár skildu okkur að, enda var
Nonni elskaður og dáður af öllum
í fjölskyldunni. Lítill bróðursonur
hans sagði við ömmu sína daginn
sem andlátsfregnin barst: „Það vildi
ég að ég gæti fært tímann til baka,
þá hefði ég farið með honum til
Afganistan og varist með honum
og passað hann.“
Með láti Nonna er mikill harmur
kveðinn að öllum hans nánustu,
sérstaklega hans elskulegu eigin-
konu, Jenny, sem ég votta innilega
samúð mína.
Fáir endast svo lengi í þessu
hjálparstarfi, hvað fékk til þess að
fara út aftur og aftur? Það var
Yndi hans að gleðja aðra og hann
vildi hjálpa þeim sem áttu bágt.
Nú hefur hann látið líf sitt fyrir
hugsjón sína að líkna öðrum.
Blessuð sé minning hans.
Sólveig Klara Káradóttir.
Hinn 22. apríl síðastliðinn lagði
Jón Karlsson ásamt starfsfélögum
sínum á sjúkrahúsi Rauða krossins
í Kabúl, höfuðborg Afganistan, út
á vígvöllinn utan borgarinnar. Eins
og aðra daga var förinni heitið til
móts við særð fórnarlömb hins
grimmdarlega stríðs, sem ríkt hefur
í Afganistan, til að gera að sárum
þeirra og flytja á sjúkrahúsið. At-
burðarás dagnna á undan var hröð.
Það höfðu orðið þáttaskil í stríðinu
og óvissa var mikil. Allir, sem hlut
áttu að máli, skynjuðu spennu og
vissu að förin var ekki hættulaus,
en treystu því að friðhelgi starfs-
fólks Rauða krossins yrði virt, enda
merki Rauða krossins vel þekkt í
Afganistan eftir margra ára líknar-
starf, sem allir stríðandi aðilar hafa
notið og lofað. En í þann mund er
þeir félagar era að ljúka erindi sínu
ríða af skot — mörg skot — og
Jón, sem sat við stýri sjúkrabílsins,
féll.
Hinn 25. júní 1859 kom ungur
Svisslendingur, Henry Dunant, sem
síðar stofnaði Rauða krossinn, fyrir
tilviljun að vígvellinum við Solferino
á Norður-Ítalíu. Daginn áður hafði
300.000 manna herlið háð þar bar-
daga, sem skildu eftir 40 þúsund
menn særða og fallna. Hjúkranarlið
var fámennt og illa búið og óbreytt-
ir borgarar tóku að veita hinum
særðu líkn. Henry Dunant varð einn
helsti foringi hjálparliðsins, sem
gekk fram undir kjörorðunum
frægu: „Allir bræður.“ Hinum
særðu var sinnt án tillits til hvoru
liðinu þeir tilheyrðu. Þessi reynsla
Svisslendingsins unga markaði upp-
haf Rauða kross-hreyfingarinnar.
Og enn, meira en fímm aldarfjórð-
ungum síðar, er hugsjónin sú sama.
Jón Karlsson var merkisberi hennar
og gerði kjörorðin „allir bræður“
að sínum.
Jón hefði orðið 39 ára 14. maí.
Hann var Eyfírðingur, alinn upp á
Dvergsstöðum í Hrafnagilshreppi.
Foreldrar hans era Karl Frímanns-
son og Lilja Randversdóttir. Jón var
einn sex sona þeirra hjóna. Hann
varð stúdent frá Menntaskólanum
á Akureyri 1974 og útskrifaðist frá
Hjúkranarskóla íslands 1981. Að
námi loknu vann Jón á Borgarspít-
ala uns hann fór fyrst utan á vegum
Rauða krossins fyrir sjö áram.
Hann var fjórum sinnum sendifull-
trúi í Afganistan, tvisvar í Pakistan
og einu sinni í Suður-Súdan og
Kenýa.
Jón var reyndasti seíidifulltrúi
Rauða kross íslands. Hann var
óvenjulega prúður maður til orðs
og æðis. Allt hans fas einkenndist
af stillingu, hvað sem á dundi.
Hóglát framganga hans við erfíð
skilyrði var rómuð meðal samferða-
manna innan Rauða kross-hreyf-
ingarinnar. Á vegum Rauða kross-
ins vann Jón á sjúkrahúsum fyrir
særð fórnarlömb styijalda. Vegna
reynslu hans og mannkosta var
honum treyst fyrir æ erfíðari verk-
efnum og í tveimur síðustu ferðun-
um gegndi hann starfi vettvangs-
hjúkrunarfræðings, starfí sem felur
í sér áhættu og krefst umfram allt
fómfýsi og fumlausra vinnubragða.
Jón bar orðstír sendifulltrúa
Rauða kross íslands um lönd og
álfur. Á engan er hallað þó að sagt
sé að hans hlutur í að gera íslenska
sendifulltrúa eftirsótta fyrir dugnað
og samviskusemi hafi verið einna
stærstur. Vöxtur og viðgangur Ver-
aldarvaktarinnar, sem er sá hópur
sem sendifulltrúar RKÍ mynda og
er tilbúinn til að hverfa úr örygginu
hér heima til starfa meðal stríðs-
hijáðra og fórnarlamba náttúru-
hamfara, var Jóni hjartans mál.
Hann þekkti þörfina og vissi að
þrátt fyrir allt var starfið gefandi.
Það vannst sigur í hvert skipti sem
sjúklingur útskrifaðist af sjúkra-
húsinu. Þegar mæður fundu börn
sín — börn sem þær héldu að væru
látin — á batavegi í öraggu skjóli
lækna og hjúkranarfólks. Það
vannst sigur þegar barnið brosti í
fyrsta skipti eftir að hafa þolað ólýs-
anlegar þjáningar dögum saman.
Ekkja Jóns heitir Jenny Hay-
ward. Þau gengu í hjónaband 8.
febrúar í vetur í Englandi, heimal-
andi hennar, þar sem þau ætluðu
að stofna heimili. Jón og Jenny
kynntust í Kabúl fyrir þremur árum
þar sem bæði voru hjúkrunarfræð-
ingar á sjúkrahúsi Rauða krossins.
Jenny barst fregnin um hið átakan-
lega fráfall eiginmanns síns til
Mogadishu í Sómalíu, þar sem fórn-
arlömb annars grimmdarlegs stríðs
þarfnast umönnunar.
Rauði krossinn og raunar íslend-
ingar allir eiga Jón Karlssyni
óvenjulega skuld að gjalda. Hann,
ásamt félögunum á Veraldarvakt-
inni, var merkisberi íslendinga í
alþjóðlegu hjálparstarfi; starfi sem
þjóðin hefur ekki rækt sem skyldi.
Og þótt hlutur íslendinga sé smár
er Veraldarvaktin stór, sennilega
stærsta og stöðugasta framlag
þjóðarinnar til mannúðarstarfa á
erlendum vettvangi. Með því að
tryggja vöxt hennar og viðgang
verður minningu Jóns sómi sýndur.
Nánasta umhverfi okkar hjá
Rauða krossi íslands hefur brugðið
lit við fráfall Jóns Karlssonar.
Jenny, foreldram Jóns og bræðrum
vottum við innilega hluttekningu.
Stjórn og starfsfólk
Rauða kross íslands.
Kallið er komið,
komin er nú stundin,
vinaskilnaðar viðkvæm stund.
Vinirnir kveðja
vininn sinn látna,
er sefur hér hinn síðsta blund. •
(V. Briem)
Á deild sem okkar, þar sem dauð-
inn er stöðugt nálægur, skiptir sam-
vinnan öllu. Tengslin verða nánari,
við tökum þátt í gleði og sorgum
hvers annars, við erum ein fjöl-
skylda. Nú er skarð höggvið í okk-
ar fjölskyldu, Jón okkar er dáinn.
Jón var einn af farfuglum deild-
arinnar, hann kom og fór. Áldrei
var svo farið að ekki væri skilið
eftir heimilisfang á nýjum áfanga-
stað.
Það fór ekki framhjá neinum að
söngur var eitt af hans áhugamál-
um og fengum við sem og sjúkling-
ar að njóta þess, enda stöðugt rau-
landi við vinnu sína. Faglega var
hann mjög fær í starfí og fús til
að miðla af þekkingu sinni og
reynslu til annarra.
I mars kvaddi Jón okkur einu
sinni enn, þá nýkvæntur og ham-
ingjusamur. Þannig geymum við
minninguna um góðan, traustan og
skemmtilegan vinnufélaga.
Við sendum eiginkonu hans og
fjölskyldu, okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
„Þegar þú ert sorgmæddur, skoðaðu þá aft-
ur huga þinn, og þú munt sjá, að þú græt-
ur vegna þess, sem var gieði þín.“
(Úr Spámanninum)
Starfsfólk Gjörgæsludeildar
Borgarspítalans.
Sú harmafregn að Jón Karlsson
væri fallinn, við hjálparstörf í Afg-
anistan, var hörð og skyndileg, þó
ekki með öllu óvænt, því hvers er
að vænta þar sem stríð geisar og
enginn veit hver berst við hvern?
Maður hlustaði ósjálfrátt betur eftir
stríðsfréttunum þegar maður vissi
af Jóni þar og ekki laust við að
undir niðri væri uggur. Allt getur
gerst þar sem illvíg og stjórnlaus
átök verða og enginn vissi það bet-
ur en Jón, þótt ekki léti hann mikið
yfir því. Ávallt hafði hann þó kom-
ið heill heim á ný eftir hveija sendi-