Morgunblaðið - 28.05.1992, Blaðsíða 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF FIMMTUDAGUR 28 MAÍ 1992
Einkavæðing
Umfangsmikil sala
ríkisfyriiiækja framundan
Rætt við Hrein Loftsson, formann framkvæmdanefndar um einkavæðingu
EINKAVÆÐINGARNEFND ríkisstjórnarinnar hefur ákveðið að selja
hlut ríkisins í Þróunarfélagi íslands, Steinullarverksmiðjunni, Is-
lenskri endurtryggingu og Lyfjaverslun ríkisins. Alls gæti söluverð-
mæti þessara fjögurra fyrirtækja numið um 570 miiyónum króna.
Einnig hefur veríð ákveðið að bjóða út rekstur fríhafnarinnar á
Keflavíkurflugvelli. Til að ná því markmiði sem sett var fram í fjár-
lögum ársins, að seija eignir ríkissjóðs fyrir 1.075 milljónir króna,
kemur til greina að á þessu árí taki ríkið út hluta af eign sinni í
Islenskum aðalverktökum og að Fiskveiðasjóður selji hlut sinn í ís-
landsbanka sem er að nafnvirði um 370 milljónir króna, að sögn
Hreins Loftssonar, formanns framkvæmdanefndar um einkavæð-
ingu. Undirbúningur að sérstöku kynningarverkefni um einkavæð-
ingu, sem á að felast í almennri kynningu á forsendum, markmiðum
og tilgangi hennar, mun hefjast í haust.
í öðmm áfanga ættu að geta skilað
um 570 milljónum króna. Þetta eru
samtals 870 milljónir en náist helm-
ingurinn af því inn á þessu ári eru
það um 435 milljónir," segir Hreinn
Loftsson.
Minnka hlut í íslenskum
aðalverktökum
— Samkvæmt þessu er ljóst að
enn er langt í land til að markmið-
ið um sölu eigna ríkisins fyrir 1.075
milljónir náist á árinu. Hvað hygg-
ist þið gera til að brúa bilið?
stóran hlut í íslandsbanka.
Það má ef til vill segja að með
þessari aðgerð sé verið að ljúka
einkavæðingunni sem fylgdi í kjöl-
far þess að ríkið seldi einkabönkun-
um þremur Útvegsbankann. Þetta
er einnig framkvæmanlegt á þessu
ári vegna sterkrar stöðu Fiskveiða-
sjóðs. Ótvírætt er að sjóðurinn er í
eign ríkisins og því er fráleitt að
segja að ríkið hafi ekki fulla heim-
ild að ráðstafa þeirri eign með þeim
hætti sem ríkinu hentar best hveiju
sinni.
Fyrsti áfangi í einkavæðingar-
áformum ríkisstjómarinnar hófst
með því að einkavæðingamefnd rík-
isstjómarinnar fól þremur verðbréf-
afyrirtækjum að verðmeta og ann-
ast sölu á hlut ríkisins í Ferðaskrif-
stofu íslands, prentsmiðjunni Gut-
enberg og Jarðbomnum. Þá er nýaf-
staðið útboð á framleiðslurétti á
áfengi og tækjum til áfengisgerðar
á vegum ÁTVR.
Fyrsta almenna útboðið á
döfinni
— Hver er staðan nú með einka-
væðingaráform ríkisstjórnarinnar?
„Nú er staðan sú varðandi fyrsta
áfangann að Landsbréf hefur gefið
aðilum sem hafa áhuga á að ganga
til viðræðna um kaup á prentsmiðj-
unni Gutenberg frest til föstudags
til að lýsa áhuga sínum. í fram-
haldi af því verða teknar upp við-
ræður við þá aðila um kaup á fyrir-
tækinu. Þetta form á einkavæðingu
má kalla samningssölu en tvær
aðrar leiðir koma til greina varð-
andi sölu ríkisfyrirtækja.
Önnur leiðin er sala til starfs-
manna líkt og átt hefur sér stað
með Ferðaskrifstofu íslands. Hand-
sal hefur nú metið þriðjungs hlut
ríkisins í Ferðaskrifstofiinni og í
kjölfarið verður sá hluti auglýstur,
í því tilfelli hafa starfmenn fyrir-
tækisins forkaupsrétt.
Þriðja leiðin er almenningssala.
Kaupþing sér um sölu á hlut ríkis-
ins í Jarðborunum og gert er ráð
fyrir að með þeirri sölu fari í fyrsta
sinn fram hin almenna útboðsleið,
þar sem almenningi gefst kostur á
að kaupa hlutabréf í fyrirtækinu.
Aðalfundur Jarðborana verður
haldinn um miðjan júní og í kringum
hann munum við fara af stað með
útboð á hlutabréfum í fyrirtækinu,“
segir Hreinn Loftsson.
„Jarðboranir er mjög öflugt fyrir-
tæki með mikla möguleika. Eigin-
fjárstaða fyrirtækisins er sterk og
því gerum við okkur miklar vonir
um að þessi sala muni ganga vel.
Við munum vera í samstarfi við
Reykjavíkurborg um söluna þar
sem hún á helminginn af hlutabréf-
unum á móti ríkinu. Með þessu al-
menna hlutafiárútboði mun fást
dýrmæt reynsla fyrir hin stóru al-
mennu útboð sem óhjákvæmileg eru
til að standa við áform ríkisstjómar-
innar um sölu ríkisfyrirtækja á kjör-
tímabilinu. Sala Búnaðarbankans
verður t.d. einungis gerð með slíku
útboði á almennum markaði. Útboð-
ið á hlut ríkisins í Jarðborunum
mun sýna hvemig almenningur
bregst við hlutafjárkaupum í fyrr-
verandi ríkisfyrirtæki."
Fyrirhugað að selja hlut
ríkisins í fjórum fyrirtækjum
til viðbótar
„Næsti áfangi er í því fólginn
að við höfum snúið okkur til verð-
bréfafyrirtækjanna fímm á nýjan
leik, Verðbréfamarkaðs íslands-
banka, Kaupþings, Fjárfestingafé-
lags íslands, Handsais og Lands-
bréfa. Óskað hefur eftir aðstoð
þeirra við verðmat og undirbúning
á sölu á eignarhlutum ríkisins í flór-
um fyrirtækjum. í fyrsta lagi Þró-
unarfélagi íslands, en ríkið á
29,02% af hlutafé þess á móti bönk-
um og sjóðum sem hafa raunar lýst
yfír áhuga á að kaupa bréfín. í
öðru lagi Steinullarverksmiðjunni
þar sem ríkissjóður á 30,11% hluta-
Qár en aðrir hluthafa eru m.a. Sauð-
árkróksbær og nokkrir bygginga-
vörusalar. Salan á hlut ríkisins í
þessum tveimur fyrirtækjum krefst
ekki lagabreytingar og getur því
farið fram um leið og verðmat ligg-
ur fyrir og kaupandi er fundinn. í
þriðja lagi er það Lyíjaverslun ríkis-
ins sem er að fullu í eigu ríkissjóðs
en áður en til sölu kemur þarf að
fara fram úttekt á fyrirtækinu og
breyta lögum. í Qórða lagi er það
íslensk endurtrygging, sem ríkis-
sjóður á 36,54% í og Trygginga-
stofnun 2,69%. Ákveðið hefur verið
að selja hlut ríkissjóðs og líkur eru
á að hlutur Tryggingastofnunar
verði einnig seldur. Þá hefur verið
ákveðið að kalla til ráðgjafa til að
undirbúa með hvaða hætti rekstur
fríhafnarinnar og annarra verslana
í flugstöðinni megi bjóða út,“ segir
Hreinn Loftsson.
„Samkvæmt flárlögum er ætlun-
in að selja ríkisfyrirtæki fyrir 1.075
milljónir á þessu ári en gróflega er
áætlað að fyrirtækin sem eru í
fyrsta áfanganum gefí um 300
milljónir króna í ríkissjóð. Þau fjög-
ur fyrirtæki sem ætlunin er að selja
„Ljóst er að fleira þarf til að
koma í sambandi við einkavæðingu
svo að áætlanir fjárlaga standist. í
því efni eru okkur settar nokkuð
þröngar skorður þar sem lagafrum-
vörp um breytingu ríkisbankanna,
og þá einkum Búnaðarbankans,
Sementsverksmiðjunnar og Síldar-
verksmiðjunnar í hlutafélög náðist
ekki fram á síðasta þingi. Við verð-
um því að leita annarra leiða. Það
sem kemur til greina á þessu ári
er að minnka hlut ríkisins í íslensk-
um aðalverktökum með sama hætti
og ríkið jók sinn hlut þar á sínum
tíma. Þá tóku hinir eigendumir út
fjármagn úr félaginu og skildu rík-
ið eftir með aukinn hluta. Þar sem
ijárhagsleg staða íslenskra aðal-
verktaka er mjög sterk ætti ríkið
að geta tekið út fjármagn og skert
sinn hlut sem því nemur. Þetta þjón-
ar einnig þeim tilgangi að draga
úr þátttöku ríkisins í verktakastarf-
semi.
Önnur leið getur verið í því fólg-
in að breyta fyrirkomulagi Fiskveið-
asjóðs. Það er mjög öflugur sjóður
með eigið fé upp á um fjóra millj-
árða. Hugmyndin er sú að með
heimild Alþingis verði ákveðið að
hlutur Fiskveiðasjóðs í íslands-
banka, að nafnverði 370 milljónir,
verði seldur á almennum markaði
og andvirðið renni í ríkissjóð. Rökin
fyrir þessu eru ekki síður þau að
þarna er verið að þjóna markmiðum
einkavæðingar þar sem ríkissjóður
á í gegnum Fiskveiðasjóð ennþá
Samkvæmt stefnu ríkisstjómar-
innar er það markmið fyrir hvert
ár kjörtímabilsins að selja ríkisfyrir-
tæki fyrir liðlega milljarð á ári. Það
næst hins vegar ekki nema með
hinum stóru einkavæðingaráform-
um varðandi einkavæðingu bank-
anna og sjóða, t.d. Iðnlánasjóðs og
Fiskveiðasjóðs. Sala ríkisbankanna
er mjög mikilvæg til að þeirri póli-
tísku miðstýringu sem hefur ríkt
lengi í fjármagnskerfínu ljúki.
Markmiðið með sölu ríkisbankanna
er að auka sjálfstæði þeirra og auð-
velda þeim að sinna hlutverki sínu
sem lánastofnanir fremur en ein-
hverskonar þróunarsjóðir. Bankar
verða að geta brugðist skjótt við
breytingum er Ieiða af aukinni sam-
keppni og breytt rekstrarfyrir-
komulag auðveldar það.“
Sala ríkisfyrirtælqa í öðrum
áfanga hefst í lok sumars
Til að fylgja eftir markmiðum
sínum um einkavæðingu skipaði
ríkisstjómin þriggja manna ráð-
herranefnd sem í eiga sæti Davíð
Oddsson forsætisráðherra, Jón Sig-
urðsson iðnaðar- og viðskiptaráð-
herra og Friðrik Sophusson fjár-
málaráðherra. Ráherranefndin
skipaði þriggja manna fram-
kvæmdanefnd til að annast daglega
umsjón einkavæðingarinnar fyrir
hönd ráðherranefndarinnar og und-
irbúa mál til meðferðar þar. I fram-
kvæmdanefndinni, sem tók til
starfa í febrúar sl., eiga sæti Hreinn
Loftsson, formaður, Björn Frið-
fínnsson og Steingrímur Ari Ara-
son.
„Miðað við þann hraða sem verið
hefur á fyrsta áfanga einkavæðing-
arinnar er reiknað með því að sala
á hlutabréfunum í fyrirtækjunum í
öðrum áfanga hefjist síðla sumar
og standi fram á haust. Þetta eru
það sérhæfð fyrirtæki að þau eiga
ekki að hafa truflandi áhrif á mark-
aðinn. Fyrst og fremst má gera ráð
fyrir því að það séu aðilar í sam-
keppni eða sömu greinum sem hafa
áhuga á þessum fyrirtækjum.
Þegar Lyfjaverslun ríkisins verð-
ur seld munum við leggja ríka
áherslu á að tryggð verði sam-
keppni í lyfjaframleiðslu og því
munum við stefna að samstarfi við
starfsmenn og forráðamenn þess
fyrirtækis."
Kynningarverkefni um
einkavæðingu
„Til að tryggja að staðið verði
með faglegum hætti að framkvæmd
einkavæðingarinnar viljum við
áfram leita til sérfræðinga. Verð-
bréfafyrirtækin hafa staðið sig
mjög vel og hefur samstarfíð við
þau verið ánægjulegt. Með þessu
móti er framkvæmd einkavæðing-
arinnar komið út á markaðinn.
Þannig verða sem minnstar efa-
semdir um að rétt sé staðið að verð-
lagningu fyrirtækjanna og jafn-
framt er tryggt að allir hafa sama
kost á að kaupa þessi fyrirtæki eða
hluti í þeim.
í þessu felst einnig ákveðin
reynsla fyrir verðbréfafyrirtækin
sem mun koma til góða þegar að
síðari stigum einkavæðingarinnar,
sem væntanlega verða stærri, kem-
ur.
Með einkavæðingu er ríkið ekki
eingöngu að losa sig við eignir til
að stuðla að jafnvægi í ríkisfjármál-
um heldur er það ekki síður mikil-
vægt pólitískt og efnahagslegt
markmið að einkavæðingii) stuðli
að aukinni samkeppni eða sam-
keppni viðhaldist á viðkomandi
sviði."
Ráðherranefndin hefur tekið
ákvörðun um að hefja í sumar und-
irbúning að kynningarverkefni um
einkavæðingu fyrir almenning. Það
á að felast í almennri kynningu á
forsendum, markmiðum og tilgangi
einkavæðingarinnar. „Við höfum
fengið hvatningu frá ýmsum áhuga-
sömum aðilum um að hefja kynn-
ingu á einkavæðingu og það ætlum
við að gera. Áformað er að gera
viðhorfskönnun á meðal almennings
til að fá fram hveijar séu skoðanir
fólks á einkavæðingunni. í kjölfarið
verða áform ríkisstjómarinnar
kynnt.
Einkavæðingin er í raun andsvar
við þeim auknu ríkisumsvifum sem
hafa orðið í þessu þjóðfélagi á und-
anförnum árum og áratugum, þar
sem ríkisreksturinn hefur tekið á
sig sífellt umfangsmeiri og fjöl-
breyttari myndir. Hún er eina leiðin
til að hverfa frá þessari stöðu.
Um afleiðingar óhóflegra ríkisaf-
skipta höfum við tvö nýleg dæmi.
Álafoss var búið að fá í sinn hlut
um tvo milljarða króna. á sl. árum
en fyrirtækið þurfti í fyrra að fá
um 200-300 miHjónir til viðbótar
til að halda starfseminni áfram. Það
var hins vegar komið í veg fyrir
frekari fjáraustur. Hitt dæmið er
Ríkisskip þar sem ríkið þurfti síð-
ustu 10 ár að borga um 300 milb'ón-
ir króna á ári með rekstrinum, sem
stóð engan veginn undir greiðslu
afborgana og vaxta af fjárfesting-
um upp á milljarða króna. í raun
var einungis verið að fela það að
fyrirtækin voru löngu orðin gjald-
þrota. Á þennan hátt fjarlægðust
fyrirtækin raunveruleikann ðg lifðu
í skjóli hins pólitíska valds. Ríkis-
stjórnin stefnir að því að draga úr
slíku og reyna að auka framtak
einstaklinga í atvinnurekstrinum,“
segir Hreinn Loftsson, formaður
framkvæmdanefndar um einka-
væðingu.
ÁHB