Morgunblaðið - 19.06.1992, Qupperneq 7

6 C
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1992
Sorgin fylgir okkur svo
lengi sem við lifum en nú þurfa
menn ekki lengur að bera harm sinn í hljóði
Kröftugur límpenni
sem gefur aðeins
einn dropa í einu.
Límið þornar á
3 til 30 sekúndum.
Snyrtileg leið
til að líma gler,
gúmmí, málma,
leirmuni, og fleira.
|.$. Helgason Dragháisi 4 S: 68 51 52
SORG eru eðlileg viðbrögð, sem við finnum þegar við missum. Stað-
reyndin er sú að við missum svo lengi sem við lifum og á undanförn-
um árum hefur öflug vakning átt sér stað hér á landi, svo viðhorf
til sorgar hafa breyst nokkuð. Umræðan um sorg er eðlilegri og
opnari en áður og menn þurfa ekki Iengur að bera harm sinn i hljóði.
(QjJ Von, bók um viðbrögð við
missi, kom nýlega út á vegum
Hörpuútgáfunnar. Séra Bragi
a Skúlason skrifaði bókina, en
5 hann hefur verið sjúkrahús-
prestur í þijú ár auk þess sem
hann hefur starfað með samtökun-
um Nýrri Dögun frá haustinu 1989.
í bókinni er fjallað um tilfinningar
sorgarinnar, líkamleg einkenni,
sorgarviðbrögð bama og umhverfis
þeirra, og sorgarviðbrögð foreldra.
Auk þess tekur séra Bragi til um-
VINNINGUR í SUMARLEIK
FJALLAHJÓLABÚÐARINNAR
KOM A MIÐA NUMER
6709
Á hverjum Fimmtudegi á
milli klukkan 16:30 og 17:00
er dregiö nýtt númer í
sumarleik okkar
Nútíðinni FœcáenffT.68 55 80
fjöllunar fósturlát, andvana fæð-
ingu, missi maka við skilnað og við
dauða, hvernig best er að veita
syrgjendum stuðning, og sorg sem
tengist því að missa atvinnu. Enn-
fremur eru hagnýtar upplýsingar
um hefðir varðandi útför, kostnað
og annað sem óhjákvæmilega teng-
ist dauðsföllum.
Margs konar
tilfinningar
Hugtakið sorg
spannar margs konar
tilfinningar og sorgin
er í mörgum fræðum
sögð náskyld gleðinni,
enda er Ijóst að við
verðum sorgmædd um
leið og við missum eitt-
hvað sem áður vakti
gleði hjá okkur. „Við
bjóðum sorginni heim
um leið og við bindumst
tilfinningaböndum,“
segir séra Bragi.
Dauði er liklega það
fyrsta sem fólki dettur
í hug þegar orðið sorg
ber á góma, en þess ber
að gæta að sorgin
bankar einnig á dymar
í öðrum tilfellum. Má
sem dæmi nefna sorg
hjá börnum þegar for-
eldri veikist alvarlega.
Þeir sem þekkja skilnað
af eigin raun vita að
þá gerir sorgin sig
heimakomna bæði hjá
bömum og fullorðnum.
Atvinnumissir kallar
oft á sorg og er einmitt
dæmi um hversu víðf-
em sorg getur verið.
Séra Bragi talar um sorgarferli
í bók sinni. Hann skilgreinir ferlið
sem för einstaklingsins um land
sorgarinnar. Orðrétt segir hann:
„Þótt við sem einstaklingar séum
ólík hvert öðru, þá er afar margt
sameiginlegt í sorgarviðbrögðum
okkar. Það, hvernig hver og einn
fer í gegnum sorgarferlið, er ein-
staklingsbundið. Þegar ferli sorgar-
innar er skoðað er oft erfitt að
greina hvar það hefst og hvar það
endar... Sorginni lýkur ekki að fullu
svo lengi sem við lifum.“
ViAbrögð við sorg
Algengast er, að sögn séra
Braga, að fyrstu sorgarviðbrögð
fólks lýsi sér með doðatilfinningu.
Þá heyrir syrgjandinn ekki það sem
sagt er, skilur ekki og sér ekki sam-
hengið. Þá er algengt að syrgjandi
fari í gegnum stig afneitunar, sem
felur í sér að hann neitar að horfast
í augu við missinn. Þá má nefna
reiði, sem er flókin tilfmning. Séra
Bragi segir að reiðin sé oft ómeðvit-
uð til að byija með, en síðan bein-
ist hún að okkur sjálfum, þeim sem
færði okkur slæmu fréttirnar, eða
umhverfinu almennt. Reiðin fær oft
útrás með því að finna sökudólg,
eða með því að draga sjálfan sig
Sorg er eðlileg viðbrögð við missi og henni
fylgja margvíslegar tilfinningar.
eða annan til ábyrgðar vegna þess
sem gerst hefur.
Þunglyndi tengist oft söknuði,
einsemd og vonleysi í sorginni, jafn-
vel löngu eftir missinn. Lífið virðist
einskis virði og syrgjandanum
finnst allt að því óbærilegt að horfa
fram á nýjan dag. Séra Bragi telur
kvíða, hjálparleysi, létti eftir lang-
vinnt dauðstríð, doða, þreytu, slen,
grát, erfiða drauma og einbeitingar-
leysi merki um eðlileg sorgarvið-
brögð. „Mörgum syrgjendum finnst
mikilvægt, að sætta sig við missinn
eins fljótt og mögulegt er,“ segir
séra Bragi. „Ég tel, að stundum séu
fyrir hendi þær aðstæður, að ekki
sé hægt að sætta sig við annað en
það, að vera ósáttur.“ ■
Brynja Tomer
Hvað er hægt að
gera fyrir sorgmæddan vin?
EINN kaflinn I bók séra Braga, fjallar um vinina, til hvers sé
ætlast af þeim, hvað þeir eigi að gera og hvað þeir eigi að segja.
Við birtum hér hluta kaflans.
Mikilvægast er, að vinir séu ein-
lægir og óhræddir við að sýna
eigin vanmátt. Samt er mikil-
vægt, að. þeir sýni frumkvæði
gagnvart syrgjandanum, fari eins
fljótt til syrgjandans og mögulegt
er, taki með sér blómvönd og eitt-
hvað með kaffinu. Ef nokkur tími
líður þar til farið er í heimsókn,
þá er mikilvægt að hringja, hafa
samband,
Það skíptir ekki miklu máli,
hvað sagt er, hins vegar er mikil-
vægt, að votta samúð sína. Snert-
ing er mjög mikilvæg, svo og
nærvera vinarins.
Ekki draga úr mikilvægi miss-
isins og ekki gefa loforð, sem
ekki er mögulegt að standa við.
Það er eðlilegt, að finna fyrir óör-
yggi gagnvart því, að standa
frammi fyrir vini sínum í sorg.
En ef veita á stuðning, þá er mikil-
vægt, að sýna frumkvæði: Eiga
frumkvæði að gönguferð, matar-
boði, að því, að hittast, sérstak-
lega um helgar. Ekki hika við að
segja nafn þess, sem er dáinn.
Og ekki gleyma því, að sorgarferl-
ið stendur yfir í langan tíma og
nálægum vinum fækkar oft, þeg-
ar frá líður. ■
IF ég breyti rétt er for-
sjóninni þakkað það, ef
ég breytiilla er mér
kennt um það.
INDLAND
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1992
C 7
»
A feræringi um Feneyjar
VIÐ rétt misstum af startinu
en létum það ekki á okkur fá.
Við vorum í Feneyjum til að
taka þátt í Vogalonga, róðrin-
um langa, sem var haldinn í
18. sinn í nýliðnum maí. Það
var svo gaman að róa sjálfur
í fyrsta sinn eftir Canal Grande
og framhjá San Marco að það
gerði lítið til þótt við misstum
af fallbyssuskotinu klukkan 9
um morguninn sem ræsti 785
báta með 2.526 ræðurum í 32ja
km langan róður. Við verðum
bara fyrr á ferðinni næst.
SVogalonga var fyrst haldinn
1975 til að mótmæla aukinni
vélbátaumferð um lónið og
skurðina í Feneyjum. Vélarnar
eru háværar, menga vatnið og
^ öldugangurinn sem þær or-
9 saka étur upp múra og
£■ náttúru. Róðurinn langi er nú
o árlegur viðburður og litrík
yýj bátahátíð. Allir sem ár geta
valdið mega taka þátt í því og
ræðarar streyma víðs vegar
að með róðrarbáta til að sýna
hvað í þeim býr og njóta fagnaðarl-
áta áhorfenda sem fylgjast með af
síkisbökkunum.
Ég hef aldrei séð eins margar
gerðir báta. Það voru sextán-, átta-,
fimm-, fjór-, þrí-, tveggjamanna og
einsmanns, ítalskir bátar þar sem
ræðararnir standa og horfa fram
fyrir sig, átta-, fjór- og tveggja-
manna bátar með rúllusætum þar
sem ræðararnir róa aftur á bak
með stýrimafm sér til halds og
trausts, bátar með föstum sætum,
kanóar og kajakar. Dönsk hjón með
ungan son og hund reru litlu
víkingaskipi og einn Svisslendingur
lét sér nægja brimbretti.
Morgunblaðið/Anna Bjarnadóttir
Það er hægt að fara
með „strætóbáti",
leigubáti eða gondóla
undir Rialto á Canal
Grande en það jafnast
ekki á við að róa það
sjálfur.
Gondólarnir komust
ekki að meðan keppnin
stóð yfir
Róðurinn tók allt frá tveimur og
hálfum tíma upp í fimm og hálfan.
Þeir sem stunda keppnisróður
slöppuðu ekki af í þetta sinn frekar
en venjulega. Við í feræringnum
Cap Alex tókum það rólega en vor-
um ekkert að slóra. Stýrimaðurinn
stóð sig ótrúlega vel. Hún veifaði,
og hringdi kúabjöllu sem trónaði
efst á flaggstöng með 'svissneska
og íslenska fánunum. Ég var oft
smeyk um að hún sæi ekki kajaka
sem skutust á milli bátanna en hún
vissi hvað hún var að gera. Best
var að horfa bara fram fyrir sig,
róa í takt með hinum og treysta
því að við lentum ekki í árekstri.
Það varð heitt þegar leið að há-
degi. Svitinn lak af okkur og einn
áhorfenda í vélbát spurði hvort við
vildum vatn. Við fussuðum við því,
héldum róðrinum áfram og kölluð-
um hlæjandi „vínó, vínó“. Hann
gerði sér þá lítið fyrir, setti vélina
í gang og gaf okkur flösku af ljóm-
andi góðu og köldu hvítvíni. Enda-
spretturinn var leikur einn eftir það.
■
Anna Bjarnadóttir
„BORGHI BlRl SEINHir
ÉG þurfti að kaupa stúdentsgjöf og leist vel á hand-
gerðar, leðurbundnar minnisbækur í glugga bókbind-
ara í Feneyjum. Við fórum þangað inn og dáðumst
að pappírsvörunum á verkstæðinu. Bókbindarinn, sem
var um fertugt, sá hvað við vorum hrifnar og varaði
okkur við verðinu á minnisbókunum. „Hvaðan eruð
þið?“ spurði hann svo. „íslandi," svaraði ég, „Mex-
íkó,“ svaraði Sandra og „Sviss," sagði Sabine. Hann
rak upp stór augu og spurði „með leyfi“ af hveiju
við værum saman. Það var af því að við vorum komn-
ar frá Sviss til að róa í Vogalonga. „Og hvað starfið
þið?“ spurði hann á meðan við héldum áfram að hand-
leika minnisbækurnar „með ástúð“ eins og hann bað
um. „Blaðamaður", „hönnuður" og „bókhaldari" sögð-
um við. „Æ, æ, æ! Bókhaldari," sagði hann. „Það
kostar mig 100.000 lírur að spyija bókhaldarann minn
hvað klukkan sé!“ Við völdum sex bækur og ég tók
upp Visa-kortið. „Ég get ekki gefið ykkur afslátt ef
þið borgið með korti," sagði hann óumbeðinn og byij-
aði að pakka inn bókunum, hverri fyrir sig. „Borgið
bara seinna.“ Við völdum tvær bækur til viðbótar,
hann skrifaði verðið með afslætti aftan á nafnspjaldið
sitt og við kvöddum án þess að skilja eftir nafn eða
heimilisfang. En sendum líka ávísun um leið og við
komum heim. ■
Frá Arnarstapa.
Snælellsnesferðir lyrtr eldri
borgara með Úrvali/Útsýn
FERÐASKRIFSTOFAN Úrval/Útsýn býður nú fimm daga
sérferðir „fyrir fólk á þriðja æviskeiðinu" eins og það er orðað
í fréttatilkynningu. Verður farið í 5 daga ferðir um Snæfells-
nes og víðar í samvinnu við Pétur H. Olafsson sem er kunnur
fyrir starf sitt meðal eldri borgara. Fyrsta ferð er 30. júní,
síðan 6. júlí og þær síðustu 17. og 24. ágúst.
Fyrst er farið til Þingvalla, um
Kaldadal og í Húsafell, komið að
Hraunfossum og í Borgames og síð-
an út á nesið og er gist á Hótel Eld-
borg sem er í aðalbyggingu Lauga-
gerðisskóla í Hnappadalssýslu.
Næstu daga verður farið fyrir jökul,
siglt er um Breiðafjarðareyjar, farið
í Dalina og er þá aðeins drepið á
fátt eitt.
Verð er 25 þús. á mann í tvíbýli
og álag vegna einbýlis er 4.500 kr.
Innifalið er gisting í 4 nætur,
morgun-og kvöldverður, 4 nestis-
pakkar, allar ferðir með fararstjóra
í rútu. Siglingu greiða þátttakendur
aukalega. ■
„Singapore-stúlkurnor"
eru þekktar fyrir alúðlegt
viðmót og fagmannlega
þjónustu.
Singapore
Airlines
byrjar flug
til New York
SINGAPORE Airlines mun
hefja beint flug milli Singap-
ore og New York 2. júlí n.k.
og verða farnar 6 ferðir í
viku. Félagið notar sínar
nýjustu vélar Boeing 747-
400M. Forsvarsmenn Sin-
gapore Airlines segja að
þetta séu þáttaskil í sögu
þess og muni ýta undir
stórmikinn ferðamanna-
straum milli Bandaríkjanna
og SA-Asíu og Singapore
fær væntanlega sinn skerf
af þeirri fjölgun.
Nokkuð langt er síðan SIA
sótti um leyfi til New York.
Vitað er að nokkurs kvíða
gætir meðal bandarískra og
evrópskra flugfélaga að Sin-
gapore Airlines skuli vera
hleypt inn á markaðinn því
þjónusta þess þykir bera af og
stundvísi og öryggi eru með
því allra besta í heimi nú um
stundir. ■
Ferðamenn þurfa að varast
ðprOttna leigubflstjóra
Otlendingar írá nær brjátíu
pjðfilöndum voru í íslenskunámi
„Alls voru um 36 hópar útlendinga við íslensku-
nám hjá okkur í vetur. Hóparnir eru misjafnlega
stórir, 15-20 manns, en stöku voru þó fámenn-
ari. Ætla má að tveir þriðju sem byrja í íslensku
haldi út eina önn og þó nokkrir voru allan vetur-
inn,“ sagði Guðrún Halldórsdóttir, skólastjóri
Námsflokka Reykjavíkur þegar Ferðablaðið leit-
aði upplýsinga um hve margir útlendingar hefðu
lagt stund á íslensku þar sl. vetur.
Þátttakendum hefur fjölgað töluvert og áberandi
er að nú bættust við margir frá Austur Evrópulönd-
um, Thailandi, Filippseyjum og nokkrum Arabalönd-
um. Guðrún sagði að námið gengi auðvitað misjafn-
lega en þeir sem væru vanir að tileinka sér menntun,
færu víða og legðu sig eftir að kynnast máli á hveij-
um stað hefðu betri undirstöðu. Ungt fólk sem býr
hér tímabundið drífur sig fremur í nám en þeir sem
eru eldri „en ef fólk er farið að vinna hér kemur það
vegna þess það finnur að með nokkurri kennslu getur
það bjargað sér og lifið verður allt miklu auðveld-
ara“, eins og Guðrún komst að orði. ■
ALLIR ferðamenn vita að þeir
geta orðið óprúttnum leigubíl-
sljórum að bráð, einkum í borg-
um sem þeir hafa ekki heimsótt
áður. Hættan á að vera prettað-
ur í leigubíl virðist hafa aukist
til mikilla muna í Austur- og
Mið-Evrópu eftir að kommún-
isminn hrundi og ríkið hætti að
reka leigubíla eins og allt annað.
A heimleið frá Búdapest nýlega
las ég grein í breska blaðinu-
Sunday Telegraph um græðgi
leigubílstjóra í Prag. Þar segir frá
því að bílstjóri hafi barið bandarí-
skan farþega sem kvartaði undan
ofurhraða á gjaldmæli. Þá hafi
verið ekið á skoska konu sem lenti
í rimmu vegna ökugjalds. Verst sé
að mælarnir séu oft ónýtir og bíl-
stjórar setji upp það verð sem þeim
sýnist. Útlendingar kvarti undan
því að nær allir leigubílstjórar séu
þjófar.
Þessi frásögn var í samræmi við
þau varnaðarorð sem ég heyrði í
Búdapest um að einnig þar væri
reynt að svindla á útlendingum í
leigubílum. Erlendur ferðafélagi
'sagðist hafa látið aka sér frá hót-
eli sínu í miðborgina og greitt um
300 forint, það eru um 220 kr., en
að kvöldi sama dags hefði sama
leið kostað 1.000 forint, 740 ísl. kr.
Flugvöllurinn er 16 krn frá mið-
borg Búdapest og er sagt á hótelum
að það kosti 1.000 forint þangað.
Frá Búdapest
Reynslan er þó sú að menn eru
krafðir um 3.000 forint fyrir akst-
urinn eða jafnvel meira.
Skýnsamlegasta leiðin til að
forðast að vera féflettur með þess-
um hætti er að nota önnur farar-
tæki. Komi menn á flugvöllinn i
Búdapest eða ætli þangað geta
þeir nýtt sér þjónustu hjá fyrirtæki
sem kallast „Airport Minibus" og
selur sætaferðir til og frá flugvell-
inum fyrir 500 forint á mann ef
komið er á terminal 2, en 400 forint
ef komið er á terminal 1. Í þessum
bifreiðum sem taka allt að 8 manns
í sæti er farþegum ekið á hvaða
stað sem er í Búdapest og þeir eru
sóttir á hótel eða annað og ekið á
flugvöll. Nýtti ég
mér þessa þjónustu
og við brottför kom
bíllinn á nákvæm-
lega þeim tíma sem
ég hafði pantað
nokkru áður.
Innan Búdapest
er unnt að nota
strætisvagna, spor-
vagna eða neðan-
jarðarlestir og
kostar farið 18
forint eða um 1,30
kr. Unnt er að
kaupa farmiða í
blaðsölum á hótel-
um. Þrátt fyrir
kunnáttuleysi í
ungversku reyndist leikur að ferð-
ast með almenningsvögnum. Ef
samferðarfólk sá að útlendingurinn
var í vandræðum bauð það aðstoð
að fyrra bragði á þýsku eða ensku.
Ferðamannastraumur til land-
anna í Mið-og Austur-Evrópu eykst
jafnt og þétt. Hugmyndir íbúanna
um ríkidæmi ferðalanga að vestan
valda því að líklega þykir bæði
sjálfsagt ög eðlilegt að reyna að
hafa sem mest fé af þeim. Þeir sem
vilja geta oft snúist til varnar á
þann einfalda hátt að laga sig sem
mest að daglegum háttum heima-
manna. •
Björn Bjarnason
Hversu langt er á flugvöllinn? x’írNv ——"
o--
Borg flugvöllur km
Adelaide Adelaide Int. 5
Amsterdam Schipol 15
Aþena Hellenikon 12
Bandar Seri
Begawan Brunei Int. 8
Beriín Schoenefeld 35
Bombey Bombey Int. 32
Cebu Mactan Int. 14
Denpasar
(Bali) Ngurah Rai Int. 13
Dhahran Dhahran Int. 8
Helsinki Vantaa 20
Ho Chi Minh -
borg Tan Son Nhat Int. 8
Kathmandu Tribhuvan Int. 8
Lagos Murtala Muh Int. 22
Manchester Manchester Int. 16
Melbourne Tullamarine 21
Múskat Seeb Int. 32
Prag Ruzné 14
Singapore Changi 20
Tókýó Narita 70
Zurich Kloten 12
Windhoek Windhoek Int. 35
Hótel- og veitinga-
staðir í tullan gang
úti um landið
HÓTEL og veitingastaðir um allt
land hafa nú opnað fyrir gestum
sínum og nýir staðir hafa bæst
við og þeir sem fyrir voru boða
ýmis nýmæli. Þar á meðal er
Fjarðarborg á Borgarfirði eystra,
þar sem pitsur hafa bæst í matseð-
il, nýtt Éddu hótel er í Þelamörk
á Akureyri og eru Edduhótelin þá
alls 17.
Regnbogahótel er samstarf ell-
efu hótela víðs vegar um landið og
Ferðaþjónustu bænda vex fiskur
um hrygg og æ fleiri bændur hafa
gert mjög góða aðstöðu fyrir gesti
og gangandi.
Langflest hótela hófu starfsemi um
miðjan mánuðinn. ■
r