Alþýðublaðið - 12.11.1920, Page 2

2
rtLÞVÖUHi v tí I tJ
Aígreiðsla
blaðsins er í Alþýðuhúsinu við
lagólfsstræti og Hverfisgötu.
Sími 988.
Auglýsingum sé skilað þangað
«ða í Gutenberg í síðasta lagi kl.
10 árdegis, þann dag, sem þær
«iga að koma i blaðið.
Áskriftargjald ein kr. á
mánuði.
Auglýsingaverð kr. 1,50 cm.
tindáikuð.
Utsölumenn beðnir að gera skil
tU afgreiðslunnar, að minsta kosti
ársfjórðungslega.
Dönsku lénin.
Lénsherrarnir vinna málið,
er þeir höfða gegn ríkinu.
Nýlega barst blöðunum skeyti
frá danska sendiherrannum hér,
jþess efnis, að lénsherrarnir dönsku
frefðu usnið mál það, er þeir
höfðu höfðað gegn danska ríkinu,
í tilefni af lögum þeim um lén,
«r saroþykt voru af þinginu í
október í fyrra. Það fylgdi einnig
fréttinni, að dómsmálaráðherrann
danski hefði sagt að málið — sem
■rekið hafði verið fyrir Eystra-
Landsrétti — yrði tafarlaust látið
ganga til hæztaréttar.
Fyrir þá, sem kunnugir eru
jþessu máli, kom dómur þessi mjög
4 óvart, en þar sem mál þetta er
all eftirtektarvert, skal það skýrt
ookkuð nánar fyrir lesendum
blaðsins.
í Danmörku er ennþá frá fornu
fari, töluvert af greifum og barón-
«m, og hafa þeir undir sér tölu-
vert stórar jarðeignir (akurlönd,
beitilönd og skóga), sem sú kvöð
hvíiir á, að ekki má selja, og
verða þessar jarðeignir i þessari
grein einu nafni nefndar lén (á
dönsku: Len, Stamhuse og Fidei-
kommisgods) Ganga jarðeignir
þessar frá föður til elsta sonar,
©g má ekki skifta þeim, frekar
en selja.
En fyrirkornulag þetta, sem er
arfur frá fortíðinni, er af skiljan-
legum ástæðum mjög óheppilegt
fyrir þjóðfélagið í heild sinni, þó
ekki sé annað nefnt en það, að
Iönd þessi eru iangtum ver ræktuð
en væru þau í höndum bænda eða
húsmanna, enda stórir skógar og
engi höfð eingöngu ti! beitar fyrir
hirti og önnur veiðidýr, er léns-
herrarnir halda ti! þess að skjóta
sér til gamans. Er sfzt að undra
þó bænda- og húsmannssynir, sem
ekkert jarðnæði geta fengið og
verða að flytja til kaupstaðanna
og gerast þar daglaunamenn, eða
til Vesturheims, séu reiðir þessu
úrelta Iénsfyrirkomulagi.
I grundvallarlögunum dönsku
hefir alt frá þeim fyrstu, er Frið-
rik 7. »gaf“, verið ákvæði
um að Ién þessi mætti með lögum
gera að almennri ejgn, þ. e. upp
hefja kvöð þá er á þeim hvílir,
en ekkert hefir verið gert viðvíkj
andi þessu ákvæði í 70 ár, þar
til loks i fyrra að lög þessi voru
gerð, og hafði þó áður i nokkur
ár starfað nefnd í málinu.
Lénsherrarnir höfðu skiiið grund-
vallarlagaatriðið þannig, að semja
bæri lög, sem heimiluðu þeim að
breyta lénunum í frjálsa eign, en
sem legðu enga kvöð á þá, en
allir aðrir skildu fyrirheit grund-
vallarlaganna þannig, að lénin ættu
að meira eða minna leyti að
renna aftur til ríkisíns, og út frá
þeim hugsanagangi voru lögin
samin í fyrra, og samþykt af
konungi.
Aðalinnihald laganna er það,
að þeir lénsherrrar, er það vilja,
geta fengið að breyta lénunum í
almenna eign, ef þeir segja til
innan ársloka 1920, gegn því að
borga ríkissjóði 20—250/0 af virði
lénanna (25% af þeim lénum sem
áttu að falla aftur til ríkisins),
Ennfremur voru þeir, sem notuðu
sér þetta leyfi, skyldugir til þess,
að selja ríkinu alt að þriðja hluta
lénsins, gegn borgun eftir mati,
þó þannig, að við matið skyldi
ekkert tillit tekið til þess, að sá
hluti, sem eftir yrði, væri tiltölu-
lega minna virði en sem svaraðfe
því, er frá var tekið. Þeir, sem
ekki gengu að þessu 1920, átto
að eiga kost á að ganga að þessu
til ársloka 1921, en afgjaldið áttf
þá að vera 5% hærra (25 og 30%).
Þeir lénsh rrar, sem ekki segði*
til fyrir árslok 1921, mistu réttinifc
til þess að breyta léninu f fijálsa
eign, en áttu upp frá því að borga^
árlega 1 — il/50/o i ríkissjóð af þvfe
sem lénin voru virði.
Lögin gengu því,í raun og veru
út á það, að rfkið tók x/s tfi V#
hluta ef lénsherrunurn endurgjalds-
laust, auk þess sem þeir, sem
fengu léninu breytt í frjálsa eign^
urðu að selja ríkinu alt að Vs af
þvf. Þótti mörgum lögin gangi
altof skamt og vildu láta ríki&
hafa stærri hluta í sinn part, er
þau yrðu gerð að frjálsri eign.
53 lénsherrar hafa tilkynt að>
þeir vildu notfæra sér lögin, en
nokkrir þeirra hafa ekki viljað
gangast undir lögin og haldið'
fram að þau færu f bága við
grundvallarlögin (friðhelgi eignar-
réttarins og alt það). Það voru
Schestedjuul kammerherra og
Knuth greifi, sem höfðuðu málin
(málafærzlumenn hæstaréttarlög-
mennirnir Kondrup og Henriques)
og hafa nú, svo sem skýrt var
frá í upphafi þessarar greinar.
unnið málin fyrir Eystra Landsrétti
(dómari Rönnenkamp Holst, með-
dómendur Rump og Timm). Fyrir
hönd ríkisins flutti málið Biilovr
hæstaréttarlögmaður og Lands-
þingsformaður.
Kúgaðnr með tárum, heitir
enskur gamanléikur í fjórum þátt-
um, sem Leikfélagið sýnir í kvöld-