Morgunblaðið - 09.12.1992, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1992
c
-tf-
-s-
ÉÉÉ
Knut 0degárd
leið og Orðið er enn í hávegum
haft af hlutfallslega fleiri rithöf-
undum en hjá öðrum þjóðum. ís-
lendingurinn er einnig heimsmeist-
ari í samningu minningagreina -
gott dæmi um að hann lifir enn í
ættarsamfélagi. Ekki síst gerir
Knut ítarleg skil þeim listgreinum
sem eru Norðmönnum óþekktast-
ar, þ.e.a.s. tón- og myndlistinni.
Það er varla hægt að komast
hjá því að fjalla um upphaf íslands-
byggðar í bók af þessu tagi: hve
margir keltar voru meðal frum-
byggja íslands? Því verður varla
nokkurn tíma unnt að svara með
nákvæmni. Fyrir þá íslendinga
sem halda fram keltneskum upp-
runa sínum í stað hins norska
mætti e.t.v. bæta við að vestur-
norsk örnefni og mállýskuorð auk
fornleifa benda til þess að kelt-
neskt ívaf hafí verið meira áber-
andi í Noregi en á Islandi bæði
fyrir og eftir landnámið, þannig
að keltnesk áhrif hafa í nokkrum
mæli borist hingað frá Noregi.
Annars ryður Knut Odergárd
úr vegi ýmsum röngum hugmynd-
um Norðmanna um þjóðerni þeirra
sem byggðu ísland á þjóðveldis-
tímabilinu, t.d. þeim hugarburði
að Leifur heppni hafi verið Norð-
maður. En Knut fullyrðir að „hann
sem fann Vesturheim beri tví-
mælalaust að kalla íslending".
Einnig minnir hann landa sína á
að margt af því sem þeir séu van-
ir að telja norskt, sé vitaskuld ís-
lenskt. Þetta á einkum við um fom-
bókmenntirnar; austanhafs er ekki
óalgengt að Snorri Sturluson sé
talinn Norðmaður. Þeir eru jafnvel
til sem halda að „Snorre“ sé heiti
norskrar bókar sem hafi einnig
verið þýdd á íslensku! Hitt er ann-
að mál að meirihluti ungu kynslóð-
arinnar í Noregi hefur ekki einu
sinni hugmynd um hvað átt er við
ef Snorra, Leif eða Ingólf ber á
góma - henni er jafnvel ókunnugt
um að Snorri var næstum veginn
í annað sinn í Reykholti á yfír-
standandi bókavertíð.
Af þessu má álykta að mikil
þörf er fýrir fræðslu um ísland í
Noregi, og bók Knuts 0degárds
gegnir afar miklu hlutverki í því
skyni. Vigdís forseti lýkur formála
sínum með þeirri ósk að bókin
muni greiða veginn milli íslands
og Noregs, veg sem smám saman
hefur „vaxið hávu grasi“ á eftir-
’stríðsárunum. Bókin er líka frábær
ferðalýsing og á ábyggilega eftir
að opna augu margra Norðmanna
fyrir íslandi sem nútímalegu há-
þróuðu samfélagi og eftirsóttu
ferðalandi í viðbót við fjarlægt,
óhlutlægt hugtak á borð við
„Sagaeya". Á ári hveiju heimsækja
uþ.b. 10.000 ^ eða tiltölulega fáir
- Norðmenn ísland, en óvíða ann-
ars staðar mun íslensk ferða-
mennska eiga eins bjarta framtíð
fyrir sér og á norska markaðnum.
íslandsbók Knuts 0degárds er hin
besta auglýsing ef ætlunin er að
laða fleiri norska ferðamenn hing-
að.
Þessi vandaða og fallega bók,
sem er skreytt ljósmyndum Páls
Stefánssonar, er tilvalin gjöf handa
íslandsvinum beggja megin hafsins.
Kata Mj öll,
afl og kisa
eftír Sigrúnu Klöru
Hannesdóttur
Jón Dan. Tveir krakkar og kisa.
Slgaldborg 1992.
Jón Dan hefur fengist við ýmiss
konar bókmenntaform — ljóð, smá-
sögur, skáldsögur og nú barna-
sögu. Sagan segir frá Kötu Mjöll
sem er tveggja ára og nokkrum
atvikum úr lífi hennar, afa Ónda
og kattarins Kríu. Kata Mjöll er
hjá afa sínum og ömmu hálfan
daginn og ýmislegt er gert til að
hafa ofan af fyrir henni. Inn í
málið tengist ofbeldi á sex ára
dreng, Bessa, og sagt frá þyí þeg-
ar afi Óndi tekst á við stjúpföður
Bessa til að fá hann til að sam-
þykkja nauðsynlega lýtalæknisað-
gerð á nefi Bessa.
í upphafi sögunnar er afí að búa
sig en telpan hleypur frá honum
og er nærri orðin fyrir bíl. Bíllinn
fær skyndilega mál og ávarpar
hana og skammar hana. Síðar í
sögunni kemur svo til sögunnar
veiðibjalla sem segir Kötu hvar
kisan hennar sé niður komin, en
að öðru leyti eru engin ævintýra-
brögð notuð.
Kötu Mjöll er oft lýst í sögunni
í þriðju persónu. Hún er dugleg
stúlka (s. 7), hún er stundum mjög
óþæg og dálítið stríðin (s. 8) og
það kemur fyrir að hún harðlæsir
litla munninum þegar hún á að
borða hafragrautinn (s. 12). Afí
og amma virðist eiga í basli með
telpuna og helstu úrræðin eru að
dekstra hana til að borða og fara
í föt með því að segja henni sög-
ur. Samt eru engar eiginlegar sög-
ur í bókinni — ekkert sýnishorn
af því sem afi og amma miðla.
Kötturinn Kría er í rauninni það
eina sem skapar einhveija atburða-
rás eða frásögn í söguna. Bessi á
kött og einn kettlingurinn kemst
í eigu Kötu Mjallar fyrir þrákelkni
hennar en móti vilja afa og ömmu.
Bessi bjargar kettlingnum þegar
stjúpi hans ætlar að farga gotinu.
Sölvi, stjúpi Bessa, er dreginn upp
sem leiðinlegur drykkfelldur sjó-
maður sem er laus höndin þegar
hann er fullur. Hann hefur nefbrot-
ið Bessa en neitar að láta laga á
honum nefið. Litlu munar að hann
aki á bömin og köttinn í reiðikasti
en sleppur með skrekkinn. Allt
endar þó vel og Bessi fær sitt nýja
nef. Sölvi er gjörbreyttur maður
og kötturinn kemst heim til sín.
Sagan er dálítið einkennileg
blanda af endurminningum afa
Ónda (Jóns Dan?) þar sem hann
talar um Kötu Mjöll í þriðju per-
sónu og segir frá henni, hvað hún
gerir og hvernig hún er, en stund-
um er notað barnamál telpunnar,
t.d. þegar hún varar Bessa við ó
ó holunum (s. 11-12). Persónu-
sköpun er þó eiginlega engin.
Jón Dan
r
Amma Dóa er bara til staðar.
Móðir Bessa kemur ekkert við sögu
og lesandi fær ekkert að vita um
hana enda þótt hún ætti að hafa
eitthvert hlutverk í frásögninni um
Bessa. Bessi er bara góður drengur
sem þjáist í kyrrþey. Við kynn-
umst honum ekkert sem persónu.
Dramatíkin í sögunni er nefbrotið
á Bessa en miðað við íslenskar
aðstæður er óeðlilegt að margir
aðilar þurfi að undirskrifa skjal til
að gera megi aðgerð af þessu tagi.
Þessi barnasaga er því heldur
óræð. Sumt af efninu er langt fýr-
ir ofan skilning tveggja ára bama.
Samt höfðar sagan tæplega til eldri
barna. Til þess er hún of flöt og
Iaus við alla skemmtilega viðburði.
Sagan er oftast sögð.í gegnum afa
(sögumann) og frásögnin verður
aldrei almennilega lifandi.
Glataður hraði
í heitum blæ
eftír Skafta Þ.
Halldórsson
Kristin McCloy: Heitur blær.
Skáldsaga 220 bls.
Þýðandi: Oddný Sen.
Bókaútgáfan Krydd í tilveruna.
1992
Bókmenntir hafa margþætt gildi.
Afþreying er einungis eitt þeirra.
Sennilega er þó meirihluti skáld-
sagna gefinn út í því skyni einu að
veita afþreyingu og hafa af þeim
nokkum hagnað. Þetta á þó frekar
við úti í hinum stóra heimi en hér á
landi, einkum í Bandaríkjunum þar
sem afþreyingarbókmenntir hafa
tröllriðið bókamarkaðnum lengi vel.
Þar hafa orðið til margvíslegir undir-
flokkar bókmenntagreinarinnar. En
hér á landi er helst rætt um spennu-
sögur, leynilögreglusögur og ástar-
sögur.
Heitur blær nefnist amerísk af-
þreyingarsaga sem flokkast einna
helst sem erótísk ástarsaga. Höfund-
urinn nefnist Kristin McCloy og er
bókin hennar fyrsta verk. Sennilega
er Heitur blær í flokki vandaðra af-
þreyingarbókmennta. Aðalpersónan,
ung stúlka að nafni Ellie, er sögu-
maður. Hún er leiklistamemi í New
York og á þar í ástarsambandi við
ungan kvikmyndalærling. Hún er
raunar utan af landi úr smábæ. Þeg-
ar móðir hennar ferst í bílslysi breyt-
ist líf hennar. Hún fer heim í smábæ-
inn þar sem sorgin þrúgar hana og
föður hennar. En þá kynnist hún
skuggalegum náunga, hálfgerðum
vítisengli af indjánaættum sem er
þar að auki spítfrík (ánetjaður amfet-
amíni). Hún fellur kylliflöt fyrir hon-
um og missir fyrir bragðíð snarlega
tök á lífi sínu. Inn í söguna fléttast
síðan eiturlyfjaneysla þeirra, sam-
band hennar við föðurinn, uppgjör
við kvikmyndalærlinginn og sorgar-
viðbrögð hennar við fráfall móður-
innar. Sorgin á vitaskuld þátt í því
hversu viðkvæm hún er og hversu
ríka þörf hún hefur fyrir hið nýja
ástarsamband.
Höfundur leggur töluvert upp úr
persónulýsingum, jafnt aðalpersónu
sem annarra. Hann leitar sálfræði-
legra skýringa á hegðun þeirra og
ferst það allvel úr hendi. Stundum
verður þó sálfræðilegt orðalag bókar-
innar fulláberandi: „Eg þekki leyndar-
mál lífsins, uppsprettu æskunnar -
af því ég lifí í hreinu samfélagi við
frumstæðustu ’ þarfir mínar eins og
dýr náttúrunnar. Ég hef varpað frá
mér yfírsjálfinu og hvert augnablik
hverfur inn i það næsta og ég með
því.“ (59)
Undanfarinn áratug hafa amerísk-
ar ástarsögur orðið æ erótískari þrátt
fyrir eyðnihræðslu og umvandanir
sanntrúaðra. Sumar þeirra eru ósköp
lítið annað en kynlífslýsingar með
söguþráð sem bindiefni. Því er ekki
að neita að Heitur blær sker sig
ekki verulega úr hvað þetta varðar.
En þær lýsingar eru samt engan
veginn veikasti hlekkur bókárinnar
því að höfundur er hugmyndaríkur
í kynlífslýsingum, ekki síst í vali
staða og stellinga.
Þýðing bókarinnar er hins vegar
ekki nógu góð. Mér fínnst það til að
Kristin McCloy
mynda undarleg þýðing á nafni bók-
arinnar sem á frummáli nefnist
Velocity, og ég í einfeldni minni hélt
að merkti hraði, að nefna hana Heit-
an blæ. Hraðinn visar líka til hraða
atburðarásarinnar í sambandi indján-
ans og stúlkunnar, spítsins (amfet-
amínsins) sem þau neyta og hraðans
á mótorhjóli töffarans.
Það er einnig víða pottur brotinn
hvað varðar orðalag og orðaval í
þýðingunni. Ég á því t.d. ekki að
venjast að ávaxtahýði sé nefnt
„ávaxtabörkur" (212) þó að ég hafí
sjálfur notað orðið appelsínubörkur.
Þá getur þýðandi ekki gert upp við
sig hvaða falli sögnin að píra (aug-
un) stjómi. Oftast stýrir hún þó þol-
falli (t.d. á bls. 218) en hún á þó
einnig til að stýra þágufalli „píri
augunum" (217) sem varla gengur
upp.
Stundum verður orðalag klúðurs-
legt og óþarflega hátíðlegt eins og
þegar aðalpersónan spyr vinkonu
sína hvaða skoðun hún hafí á faðm-
lögum: „Hver er stefna þín gagnvart
faðmlögum?" (219)
Fornöfn vísa til þess sem áður er
komið. Ekki er þess alltaf gætt í
þýðingunni. Á einum stað segir: „Ég
lyfti andliti mínu til að vera kysst,
fá blessun, en hann snýr mér við og
rennir niður rennilásnum með ann-
arri hendinni og dregur þær niður
af mjöðmunum á mér með hinni.“
(185) Þarna er einungis ljóst af sam-
henginu að það séu buxur sem dregn-
ar eru niður. Þær eru hvergi nefndar
á nafn.
Allt er þetta þó hégómi einn miðað
við meinlega villu í þýðingu á býsna
viðkvæmum stað: „Hann læðir hend-
inni undir pilsið og ég fínn að honum
stendur . .. Hann rennir fíngurgó-
munum yfír húð mína og gælir við
brjóst mín með báðum þumalfíngr-
um, síðan niður eftir bakinu og leitar
undir gallabuxumar.“ (56) Það verð-
ur að teljast óvenju fjölþreifinn elsk-
hugi sem bæði laumar hendinni und-
ir pils stúlkunnar og fer síðan ofan
í gallabuxurnar hennar líka. Nema
kvenfólkið sé betur klætt í hinum
heitari útlöndum en hérlendis og
klæðist í senn pilsi og gallabuxum.
Líklegasta skýringin er þó sú að
þýðandi rugli saman orðunum shirt
sem þýðir skyrta, blússa eða bolur
og skirt sem þýðir pils.
Hér hefur engan veginn verið stað-
ið nógu vel að verki.
Myndskreyt-
ing eftir Dalí.