Morgunblaðið - 09.12.1992, Blaðsíða 7

seei HaaMasaa m huoachj^píöim (íiciAviavujDííOM
\j
d
MOHtíUNBIAÐIÐ MIÐVIKUOAtíUR U. DESKMBER 1992

. C’ 7
Ringlaðar
regnbogadætur
eftir Jóhönnu
Krisijónsdóttur
Birgitta H. Halldórsdóttir: Dæt-
ur regnbogans. Skáldsaga. Útg.
Skjaldborg 1992.
Birgitta Halldórsdóttir hefur
sent frá sér bók árlega allmörg
undanfarin ár. Þetta hafa verið
afþreyingar- og spennusögur og
margar lofsverðar sem slíkar því
Birgitta hefur að mínum dómi oft
náð að búa til góða spennusögu
sem hefur verið ætlað eitt hlutverk
og ekki annað, að hafa ofan af
fyrir lesanda meðan bókin er lesin.
Það er allrar virðingar vert.
Nú kemur hér „Dætur regnbog-
ans“ og er í nokkuð annarri tónteg-
und. Hún gerist einhvern tíma í
fortíðinni og fullt af alls konar
dulúð og „hjátrú og hindurvitni
ráða ríkjum“, eins og segir á kápu.
Segir hér frá ungri stúlku, Mar-
gréti, sem verður að gjöra svo vel
og hlýða foreldrum sínum og gift-
ast sýslumanninum Páli, henni
langtum eldri og er það þó ekki
verst því Páll er mesti gæðamað-
ur. En Margrét bara elskar hann
ekki. Önnur aðalpersóna er Hall-
dóra sem er kölluð hin vitra. Það
er nú kvenmaður sem kann sitt-
hvað fyrir sér og galdrar eiginlega
allt saman út og suður. Svo brugg-
ar hún töfralyf og gefur Margréti
svo hún getur allt í einu farið að
njóta kynmakanna við eiginmann-
inn af þvflíkri fíkn að mesta furða
er hún skuli ekki ganga alveg fram
af honum.
Fleiri persónur koma við sögu,
séra Matthías leiðindaprestur sem
gegnir svo sem ekki mikilvægu
hlutverki en er alltaf eitthvað að
rekast inn í söguna samt. Blóðugi
Bergur sem er r.otaður til að fá
sakamenn til að játa og líka eins
gott því morð er framið á prest-
setri og þá er hann kvaddur á vett-
vang snarlega þó svo að galdar
Halldóru vitru komi í veg fýrir að
hann geti pyndað játningu út úr
hinum grunaða sem lesandi veit
langt á undan sýslumanni að er
blásaklaus.
Svo kemur til sögunnar Andrew
Englendingur sem Margrét fellur
fyrir og verður ófrísk eftir og um
svipað leyti verður lagskona
prestsins ófrísk efir hann og yfir-
leitt eru konur mjög vel frjóar i
þessari sveit.
Sagan er sögð af mikilli ákefð
og upphafinni mærð á stundum.
Dætur regnbogans eru börn sem
eru getin í ást og annaðhvort utan
hjónabands eða með öðrum en
maka og er mikill hátíðleiki í öllum
þeim orðavaðli. Þá birtist öldungur
nokkur Halldóru vitru öðru hverju
svona ofan úr skýjunum og aðstoð-
ar hana og ræður henni heilt og
er það eins og margt annað fullt
af hátíðleik sem verður ankanna-
legur á stundum. Ekki er gott að
átta sig á hvenær sagan á að ger-
ast, fyrst hélt ég sögusviðið væri
á síðustu öld en svo kemur í Ijós
að prestar mega ekki giftast enn
og er sögutíminn þá kannski alla
leið aftur í 16. öld? Svo getur líka
verið að við eigum bara að gera
eins og höfundur ráðleggur að
„láta hugarflugið leika lausum
hala og sjá hlutina fyrir á okkar
eigin hátt“.
Það leysist og greiðist úr öllu
að lokum eins og vera ber hjá Birg-
ittu. En þar sem ég hef nú lesið —
oft mér til ánægju — hveija bók
eftir hana, finnst mér auðsætt að
það hentar henni og hennar skrif-
stíl langtum betur að halda sér við
nútímarih.
Smyglarahellirinn
eftir Sigurð Hauk
Guðjónsson
Höfundur: Kristján Jónsson
Teikningar: Bjarni Jónsson
Umbrot og frágangur: Skjald-
borg hf.
Filmuvinna, prentun og bók-
band: Singapore
Útgefandi: Bókaútgáfan Skjald-
borg hf.
Skammt frá þorpinu Eyrarvatni
er Langidalur. Þar höfðu ungir
gert sér skjól, kofa, og þangað
leituðu þeir til útivistar og hollra
leikja. Til slíkrar dvalar halda þau
Jói Jóns, Kiddý Mundu, skátafor-
ingi, og vinstúlkur hennar í Tígris-
flokknum. Vinurinn Pési hafði lagt
fyrr af stað, til þess að undirbúa
komu hinna.
Dag skal að kvöldi lofa, segir
gamalt spekiyrði. Pési finnst illa
leikinn í lífsháska; kofar brunnir.
Æsist nú leikur og tekst höfundi
að halda spennu, svo fár mun
leggja bókina frá sér, fyrr en saga
er öll. Já, höfundi tekst listavel.
Fyrst er grun varpað á Runólf,
vanþroska gemling, sem gerir sér
enga grein fyrir mismuni belli-
bragða kvikmynda og raunveru-
leika. Hér leikur höfundur sér að
orðtakinu: Það apa börn eftir sem
fyrir þeim er haft. Lýsir meistara-
lega hættunni er stafar af því
myndefni, sem haldið er að börn-
um, þar sem hetjur eru höggnar í
spað, en standa óðar upp heilar
aftur. í Valhöll hinni fomu lágu
menn þó dauðir til kvölds.
Eins og góðum sæmir, þá gera
söguhetjur okkar greinarmun á
gruni og sekt, leita Rúnka máls-
bóta, þó margt, meira að segja
skófar, bendi á hann. Jói, Kiddý
og Pési ákveða að standa ein að
rannsókninni, leyna fyrir yngri fé-
lögum. Til að villa um kennir Pési
Kristján Jónsson
eigin klaufsku um brunann. En
hann kann ekki kænsku á við
skátastelpuna Kristínu,og þar með
er hún komin í hóp þeirra, er sann-
ana leita. Jói stýrir för. Fyrr en
varir eru krakkarnir komnir í há-
skaleik, ekki aðeins við vind og
aðfallsöldu, heldur og útsmogna
þorpara. Sú barátta lítur ekki allt-
af vel út, en ævintýrinu lýkur á
lognsæ við hlið Skafta sýslu-
manns. Rúnki er hreinsaður af
grun, leggur sitt til lausnar gát-
unnar, og þrælmenni bíða dóms
bak við rimla.
Höfundur kann vel til verka,
enda enginn viðvaningur, ef ég
man rétt, þá er þetta níunda bók
hans. Spennuhöfundur. Agaður
stíll, þar sem þráður er spunninn
hratt og öruggt. Ekki er ég sáttur
við allt: T.d. þykir mér ljótt að
komast eftir í stað komast að (33
og 58); frásögunni í stað frásögn-
inni (36); fyrir hugskotsjónum
(42). Smekksatriði, auðvitað. Hitt
þótti mér öllu verra, að ég hefi
ekki hugmynd um nafnið á þorpar-
anum í Króki. Stundum heitir hann
Ketill, stundum Keli, stundum Þor-
kell, stundum Þorketill. Meira að
segja tölvan lendir í vandræðum
(71) og skírir smyglarann Kelil.
Villur sárafáar: nokkuð (28); og
afhverju er ekki eignarfall á nafni
Kiddýar (36), líka aftan á kápu?
Óáreittum (80) hefði ég breytt í
óáreittar. Myndir Bjarna eru bók-
arprýði, meistaralegar, eins og
hans var von og vísa.
Bráðskemmtileg spennusaga.
Útgáfunni til sóma.
Myndskreyting eftir Dalí.
Listin og
lífsgleðin
eftir Erlend Jónsson
Örnólfur Árnason: Lífsins dóm-
inó. 281 bls. Skjaldborg hf.
Reykjavík, 1992.
Hér mætast tveir góðir. Örnólfur
er lipur penni og hefur fullkomið
vald á viðfangsefninu. Skúli Hall-
dórsson er sögumaður ágætur. Og
hreinskilinn vel. Að maðurinn skuli
vera að segja frá þessu öllu saman!
Þannig kann einhver að hugsa. En
sú hugsun fæðir af sér aðra: Þessi
berorða sjálfslýsing — smækkar hún
manninn? Er hann minni maður eft-
ir en áður? Fyrir mínum sjónum:
Nei, heldur þvert á móti. Ekki hefur
hann heldur sagt né gert neitt sem
hann þarf að minnkast sín fyrir.
Nema þetta venjulega sem flesta
menn hendir á langri lífsleið, að
komast að leyndarmálum foreldr-
anna, elta stelpur á unglingsárum
(með glæsilegum árangri því pilt-
urinn þótti agalega sætur), fá sér
neðan í því með félögunum, svipta
sér um stundarsakir upp úr hnapp-
heldu hjónabandsins. Og þar fram vonir um frægð og frama á
eftir götunum. En þar sem nú marg- heimsmælikvarða._En tíminn
ar ævisögur eru glansmyndin upp- nam ekki staðar. Skúli hélt áfram
máluð- hrekkur maður við þegar að semja tónverk. Þau urðu vin-
svona nokkuð ber fyrir augu, þegar sæl og öfluðu höfundi tekna svo
sögumaður nemur svona á brott hann gat lifað góðu lífi og mennt-
útveggina á heimili sínu og lætur að börn sín erlendis.
lesandann fylgjast með hveiju einu í síðari hluta bókarinnar segir
sem inni fyrir gerist. gerla frá þátttöku Skúla í félags-
Það er t.d. alveg nýtt að sögu- málum tónskálda. En þar var
maður lýsi foreldrum sínum svo löngum stormasamt svo ekki sé
náið sem Skúli gerir. En þau voru fastar að orði kveðið. Áttust þar
bæði mikilhæf og stórbrotin, hún einkum við jöframir miklu, Jón
dóttir Skúla og Theódóru, listræn, Leifs- og Páll ísólfsson. Skúli
tilfinninganæm og félagslynd, hann gætti ekki fyllsta hlutleysis en
úr dölum Húnaþings, harður, inn- naut þó vináttu beggja.
hverfur og einstrengingslegur, en Lífsins dóminó er vel skrifuð
nákvæmnismaður í starfi. Heimilis- bók, og reyndar mjög skemmti-
lífið var því bæði spennuþrungið og leg. Fjöldi fólks kemur við sögu,
ótryggt með köflum. Og það hlaut allt frá rónum upp í heimsfræga
að bitna á drengnum. Þar til Hall- þjóðhöfðingja. Sögumaður hlífir
dór læknir og Unnur fluttust tii ekki sjálfum sér og getur þá með
Reykjavíkur og drengurinn var tek- betri samvisku sagt kost og löst
inn í náðarfaðm Theódóru ömmu á öðrum. Mannlýsingarnar eru
og þeirrar stórfjölskyldu sem þar yfirhöfuð klárar. Menn eins og
átti athvarf og kringum hana Halldór læknir, Vilhjálmur frá
hverfðist. Allt var fólk þetta róttækt Skáholti og Jón Leifs verða ljós-
í stjómmálum en eigi að síður stönd- lifandi á síðum bókarinnar. Meiri
ugt og gat því leyft sér ýmislegt dul leikur um Unni, móður Skúla.
sem almúginn varð að neita sér um. Sumu fólki er ekki hægt að lýsa.
Kreppan, sem keyrði svo margan í Andblærinn frá millistríðsárun-
svaðið, fór því að mestu leyti fram- um kemst prýðilega til skila. En
hjá Skúla. Hann fékk vinnu þegar sá tími er ekki aðeins kenndur
hann þurfti á að halda, komst á við örbirgð og kreppu heldur líka
guðspekiþing í Hollandi þar sem við glans og glamor. Mikið var
menn leituðu sannleikans og fundu um fínheit og viðhöfn. Listamenn
hann, og átti kost á að nema við voru í hávegum hafðir. Allir vildu
hvaða skóla sem hugurinn girntist bæta heiminn. Margur varð
en kaus að stytta sér leið, hóf nám ölvaður af hugsjón. Hver og einn
í Verslunarskólanum sem tók þá taldi sig fullfæran að dæma um
aðeins þijá vetur, og lauk þar próf- muninn á góðu og illu. Og enginn
um á tilskildum tíma. Tæpast var velktist í vafa um að örlaga-
þó áhuga á verslunarstörfum fyrir þrungið uppgjör væri í vændum.
að fara. Skúli hafði þá þegar ein- Skrásetjari hefur staðið fag-
sett sér að verða píanóleikari. Sem mannlega að verki. Lítið er um
að vísu taldist lítt hyggilegt í fjöl- grín og glens en þeim mun meira
skyldu lækna og verkfræðinga! Því um ósvikinn húmor sem oftar en
hljóðfæraleikur var enn ekki orðinn ekki felst í stílnum sjálfum. Aðal
atvinnugrein á íslandi. góðs texta er að höfundur hitti
Skúli hóf skrifstofustörf strax að sem oftast á rétta orðið. Og það
loknu verslunarprófi en hélt þó tekst Ornólfi nokkurn veginn
áfram píanónáminu. Sigurður Jón- hundrað prósent. Hann hefur líka
asson, sem þá taldist til meiri háttar skipulagt verk sitt með ágætum.
fyrirmanna í bæjarlífinu, bauðst til Lengi vel byggir hann þetta upp
að kosta hann til náms erlendis. eins og skáldsögu. Þar til í seinni
Skúli sveif heim til foreldranna til hlutanum að ævisögueinkennin
að segja þeim tíðindin. Faðirinn verða sterkari. Þá er helst að
sagði nei, hvað ekki kom á óvart. þeir missi niður dampinn þegar
Hitt kom flatt upp á Skúla að móðir- sögumaður fer að segja frá hvers-
in skyldi taka í sama streng. Þar dagsmálefnum, mataræði sínu og'
með var sá draumurinn búinn. í þá tijáræktaráhuga svo dæmi séu
daga þótti hvorki ráðlegt hé hyggi- tekin. Að öðru leyti einkennist bók
legt að þiggja fé af ókunnugum. þessi af bersögli og hispursleysi,
Loks dundi yfir reiðarslagið sem leikrænni spennu og saklausum
Skúli kaflar svo: Píanókennarinn til- húmor. Maður verður bæði meiri
kynnti honum að hann mundi ekki og betri þá stundina sem félag-
ná lengra, aldrei verða betri en hann skapar þeirra, Skúla og Örnólfs,
var þegar orðinn. Þar með brugðust nýtur við.