Morgunblaðið - 21.03.1993, Page 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 21. MARZ 1993
VMHVEnriSMÁh/Hvemig á ab bœta umferbarmenninguna?
BIFREIÐ - REIÐHJÓL
ÍSLENDINGUM þykir vænt um bílinn sinn, næstum eins og
reiðskjótann fyrr á tímum, enda eru þeir háðir þessu farartæki
í rysjóttu, síbreytilegu veðurfarinu. Þjóðfélagshættir bjóða auk
þess varla upp á annað en að samgöngur á landi fari fram með
einkabílum. Ef tekið er tillit til höfðatölu er bílaeign íslendinga
líka einhver sú hæsta í veröldinni. Sjálfsagt skiptir það tölu-
verðu máli að járnbrautir voru varla nokkru sinni á dagskrá
hér sem samgöngutæki. Bílar eru og hafa verið eini kosturinn.
Almenningsvagnar fara þó milli landshluta og eru reknir í
nokkrum þéttbýlum sveitarfélögum, en slík úrræði eru kostn-
aðarsöm vegna fólksfæðar og vegna þess að flestir eiga bíl.
Mengun andrúmslofts vegna útblásturs bifreiða mælist ekki
mikil hér samanborið við það sem gerist í stórborgum erlendis
þar sem hættuástand getur skapast af þeim sökum. Þar eru
menn því mjög farnir að velta því fyrir sér hver framvindan
ætti að vera. I þeirri umræðu er reiðhjólið ofarlega á blaði sem
valkostur upp að vissu marki — t.d á styttri vegalengdum. Þá
telja menn líka að reiðhjólið verði vænn kostur meðal hinna
vanþróuðu þjóða sem fram til þessa hafa mátt láta sér nægja
postulafæturna.
Umhverfisverndarsinnar með-
al iðnþróuðu þjóðanna
halda mjög fram kostum reið-
hjólsins vegna mengunarinnar
sem stafar af bílum, en fram-
leiðsluhættir í
bílaiðnaðinum
hafa varla nokk-
uð breyst frá
upphafi. Um-
hverfisvernd-
arsinnar hvetja
líka eindregið til
þess að sam-
göngutæknin öli
verði endurskoðuð, að minnsta
kosti í fjölmennasta þéttbýlinu
og stuðlað verði um leið að sam-
ræmdri notkun reiðhjóla, einka-
bíla og almenningsvagna.
Kannanir sýna reyndar nú
þegar að framleiðsla reiðhjóla
hefur margfaldast á undanförn-
um áratugum. Sem dæmi er
nefnt að á árunum 1970-1990
jókst framleiðsla bifreiða á al-
eftir Huldu
Voltýsdóttur
þjóðamarkaðinum um 14 milljón-
ir en reiðhjólum ijölgaði um 60
milljónir. Margir halda að keðju-
drifíð reiðhjólið sé eldri (og því
ómerkari) uppfínning en bensín-
vélin, en svo er ekki. Hvort
tveggja var fundið upp árið 1885.
Hins vegar voru kostir bifreiðar-
innar umfram hjólið strax aug-
ljósir bæði í hraða og þægindum
og því varð hún ofan á. Það var
svo ekki fyrr en eftir síðari heims-
styijöldina þegar bílar voru víða
orðnir almenningseign meðal
hinna ríku þjóða, að menn fóru
að velta því fyrir sér hvað þessi
vélvæðing á umferðaræðum kost-
aði þjóðfélagið í heild, umfram
það sem eigandi bílsins borgaði
fyrir sína eign. Menn segja jafn-
vel að söguskoðendur framtíðar-
innar muni undrast hve mikið var
lagt í sölurnar fyrir bílvæðing-
una. Staðreyndin er sú að á
hvetju ári farast fleiri börn, kon-
ur og karlar í bílslysum en her-
menn falla í stríði. í þéttbýli þar
sem menn þurfa að aka daglega
langar leiðir í menguninni og
þvögunni á hraðbrautum til
vinnu, sitja þeir næstum umyrða-
laust 2-3 klukkutíma á dag með
spenntar taugar, á ofsahraða þar
sem því verður við komið, og allt
að því í vígahug. Af þessu eykst
tíðni hjarta- og lungnasjúkdóma.
Allt samgöngukerfið í hinum
auðugu iðnríkjum miðast fyrst
og fremst við einkabíla og það
hraðskreiða. Þeir fínustu og dýr-
ustu komast yfir 200 km á
klukkustund og mönnum verður
á að spyija: Til hvers? Umferðar-
öngþveitið er hvort sem er orðið
nær daglegur viðburður á flóknu
og fyrirferðamiklu veganeti sem
stundum þarf að vera á mörgum
hæðum, og þá komast menn oft
varla nema fetið. Þetta er m.a.
ástæða fyrir því að horft er nú
í meira mæli til þeirra möguleika
sem fólgnir eru í reiðhjólinu.
Á Vesturlöndum eru reiðhjól
aðallega notuð til útivistar og
íþróttaiðkana. En t.d. í Kina
gegnir reiðhjólið allt öðru hlut-
verki. Þar nota menn reiðhjólið
til að komast milli staða. Þar eru
250 reiðhjól á hvern einn bíl.
Reiðhjólaeign landsmanna þar
mun vera um 300 milljónir en
þar voru framleidd 32 milljónir
reiðhjóla árið 1990 — jafnmörg
og allir framleiddir bílar það árið
um víða veröld. Margt bendir til
þess að þróun samgöngumála og
umferðarmenningar verði öðru-
vísi meðal hinna vanþróuðu þjóða
þegar fram líða stundir en reynd-
in varð á Vesturlöndum. Þar
kemur margt til. Eins og málin
standa nú mun t.d. innan við 10%
jarðarbúa hafa tök á að eignast
bifreið. Ef tekið er aðeins til van-
þróuðu þjóðanna lækkar talan í
1%. Hins vegar gætu 80% eign-
ast reiðhjól. Þeir sem halda fram
kostum reiðhjólsins segja þess
utan að framleiðsla þeirra og
varahluta sem til þeirra þarf geti
skapað fjölda atvinnutækifæra
og fátæku þjóðirnar gætu vel
ráðið við slíka framleiðslu og rétt
við efnahaginn með því.
Almenn bifreiðaeign krefst
ekki aðeins velmegunar meðal
þegnanna. Viðkomandi ríkissjóð-
ur þarf líka að vera digur og íbú-
ar þurfa að vera reiðubúnir að
borga háa skatta. í Bandaríkjun-
um þar sem bifreiðaiðnaðurinn
er einna öflugastur nema niður-
greiðslur til hans 300 milljónum
dala árlega — sem gerir 1.000
dali á hvert mannsbarn þar í
landi. Þess utan koma svo millj-
arðarnir sem fara í vegagerð,
bílastæðahús og lögreglueftirlit á
vegum. Engum blandast hugur
um að vélknúin farartæki á hrað-
brautum nútímans hafa afger-
andi áhrif á alla þætti hins nán-
asta umhverfis sem mörgum eru
þyrnir í augum. Á Vesturlöndum
hefur líka víða verið brugðist við
þeirri þróun, m.a. með því að
leggja svokallaðar „grænar göt-
ur“ jafnhliða hefðbundnum hrað-
brautum. Þær eru ódýrari,
hættuminni, ætlaðar léttri um-
ferð með hæfílegum hraða. Og
þessar götur munu greiða fyrir
útbreiðslu reiðhjóla.
Umhverfisverndarsinnum og
talsmönnum reiðhjólsins dettur
ekki í hug að setja reiðhjólið til
höfuðs bifreiðinni eða að það
verði nokkru sinni samkeppnis-
fært við hana. Notkun reiðhjóls
hlýtur líka alltaf að vera mjög
háð aðstæðum, veðurfarslegum
og landfræðilegum. Skipulagn-
ing almenningsfarartækja hlýtur
líka að skipta máli og hvernig
takast má að samræma reiðhjóla-
notkun öðrum farartækjum.
Þegar menn hafa meðtekið
kosti reiðhjólsins í hinum vest-
ræna heimi og hætta að telja það
úrelta uppfinningu sem geti ekki
komið að notum í hinu daglega
lífi, þá getur bifreiðanotkunin
orðið hnitmiðaðri — reiðhjól og
bíll fara þá að vinna saman að
hagkvæmari, ódýrari og hollari
umferðarmenningu á jafnréttis-
grundvellli.
Og andrúmsloftið verður tær-
ara og hreinna.
r
Ráðstefna Evrópubandalagsins
Hótel Saga 23. mars 1993

LÆKNISFRÆÐI//> hætta áferbum?
Skarlatssótt
FRAMTÍÐ LANDBÚNAÐAR
í NÝRRI EVRÓPU
11.45 Innritun
12.00 Hádegisverður íÁrsal, Hótel Sögu
13.20 Halldór Blöndal, landbúnaðarráðherra, flytur ávarp
14.00 Aneurin Rhys Hughes, sendiherra EB á íslandi og íNoregi
14.40 Haukur Halldórsson, formaður Stéttarsambands bœnda
15.00 Jóhannes Geir Sigurgeirsson, alþingismaður og bóndi
15.40 Kaffihlé
16.00 Gerald Bruderer, yfirmaður samskipta EB og EFTA í landbúnaðar-
málum, landbúnaðardeild EB í Brusséi
16.40 Umrœður, fyrírspumir og svör (túlkur verður til staðar)
17.00 A neurin Rhys Hughes, sendiherra, flytur samantekt og lokaorð
Ráðstefnustjóri: Aneurin Rhys Hughes.
Ráðstefnugjald, sem innifelur hádegisverð og kaffi, er kr. 2000.-
Nauðsynlegt er að skrá þátttöku fyrirfram í síma 91 - 62 24 11.
EB heldur ráðstefnuna í samvinnu við
Búnaðarbanka íslands og
Stofnlánadeild landbúnaðarins
Skipuleggjendur ráSstefnunnar áskilja sér rélt til að breyta
dagskrá vegna ófyrirsjáanlegra breytinga.
Aðstoð við skipulag og umsjón: Kynning Og Markaður - KOM hf.
SÚ VAR tíðin að skarlatssótt var
skæður sjúkdómur og í lækna-
skrifum frá fyrstu áratugum
aldarinnar er talið að í slæmum
faröldrum dragi hún stundum
tíunda hvern sjúkling til dauða.
Jónassen landlæknir skrifar
1884 að það sé óvíst hvort hún
hafi nokkurn tíma borist til íslands
og í kennslustund árið 1939 sagð-
ist prófessor Jón Hjaltalín Sigurðs-
son halda að
hennar hefði fyrst
orðið vart hér
skömmu fyrir síð-
ustu aldamót. Sé
gömlum Heil-
brigðisskýrslum
flett kemur í ljós
að á árunum
1930-34 voru
samtals skráð tæplega 5 þús.
manns með veikina og 54 dauðs-
föll af völdum hennar. Eftir það
lækka tölurnar mjög og má efalít-
ið þakka það súlfalyfjunum sem
þá voru ný af nálinni og svo auðvit-
að penisillíni þegar það kom, en
eftir 1944 er hún ekki talin til
dánarmeina. Reyndar hallast
sýklafróðir menn nú æ meir á þá
sveif að friðurinn fyrir þessum
smitsjúkdómi síðustu áratugina sé
ekki einvörðungu hinum ágætu
lyfjum að þakka; vera kynni að
sýklamir ættu sín letiskeið en
væru svo fjandanum sprækari þess
á milli.
Byrjunareinkenni sjúkdómsins
2-4 dögum eftir smitun eru hrað-
vaxandi særindi í háisi og ekki
síst við kyngingu, enda er það í
kokinu sem sýklarnir hafa hreiðr-
að um sig, bæði í slímhúð og eitl-
um sem í daglegu tali eru kallaðir
hálskirtlar. Samtímis hækkar hit-
inn í 39-40 stig á fyrsta sólarhring
en á öðrum eða þriðja degi koma
útbrotin til sögunnar, oftast á
hálsi og herðum fyrst en þokast
síðan niður eftir bolnum og útlim-
um svo að hvergi sér í hvítt svæði
nema helst í ijóðu andlitinu kring-
um munninn (2. mynd). Útbrotin
eru sterkrauð og samfelld en ekki
einstakir blettir, smáir eða stórir
eins og í mislingum eða hlaupa-
bólu. Þegar litið er upp í sjúkling-
eftir Þórarin
Guðnason