Morgunblaðið - 21.03.1993, Blaðsíða 24

24 B
MORGUNBLAÐIÐ VELVAKANDI SUNNUDAGUR 21. MARZ 1993
i
En lítil og sæt íbúð sem þú
hefur fengið þér.
Það eina sem þú þarft er
ferskt loft í lungun.
HÖGNI HREKKVÍSI
» /M-tOR KATTAMATOR. 8ÓINM .. .KANMStí/
> FHÚ JONA EINHv/eRN.''
fWtrgttttMttM^
BRÉF TIL BLAÐSINS
Aðalstræti 6 101 Reykjavík - Sími 691100 - Símbréf 681811
Ekkí bara alkar
Frá Nönnu Baldurs:
Allir hefðu nú bara gott af að
fara í meðferð!
Þessa fullyrðingu heyrði ég fyrir
mörgum árum en gaf lítið fyrir
hana á þeim tíma, sérstaklega
vegna þess að sá sem slengdi henni
fram var óvirkur alkóhólisti sem
hafði drukkið frá sér fjölskyldu,
vinnu, eignir og heilsuna áður en
hann fór í meðferð. Nei, ég taldi
að meðferð væri bara fyrir þá sem
ættu við þettA vandamál, drykkju-
sýkina, að stríða. Meðferð í líkingu
við áfengismeðferð átti ekki við
svona venjulega manneskju eins og
mig. Af og frá.
En síðan hefur mikið vatn til
sjávar ninnið. Viðhorf mitt hefur
breyst. Ég kynntist „meðferð" fyrir
aðstandendur alkóhólista. Því miður
fór sú „meðferð" ekki fram á vemd-
uðum stað fjarri mannabyggðum
eins og alkóhólistar eiga kost á.
Ónei, hún fór einfaldlega fram í
smáum fræðsluskömmtum í miðri
höfuðborginni.
Ég hefði gjaman viljað fara í
„meðferð" fyrir aðstandendur og
mér hefur oft verið hugsað til full-
yrðingar óvirka alkóhólistans síðan
þá. Því mín „fíkn“ var alkóhólist-
arnir.
Það var áfall að komast að því
hve vel og dyggilega ég hafði látið
þá stjórna lífí mínu. Arum saman
voru alkóhólistar mínar ær og kýr.
Hugsun mín var farin að snúast
um aðrar manneskjur án þess að
ég gerði mér grein fyrir því. Það
var ekki bara að ég vissi hvað öðr-
um var fyrir bestu, ég var komin á
það stig að vilja helst hugsa fyrir
aðrar manneskjur og hefði ég ekki
stoppað mig af hefði ég trúlega
reynt að anda fyrir aðra.
Afleiðingamar vom þær að ég
missti algerlega stjóm á eigin lifi.
Og ég sem hafði alltaf haldið að
ég væri mjög ábyrgðarfullur, göf-
Víkverji
Efnahagslægðin, sem grúfir yfir
fólki og fyrirtækjum hér á
landi, er síður en svo erfiðasta tor-
færan sem mætt hefur íslending-
um. Víkveiji nefnir eitt dæmi af
mörgum þessu til staðfestingar,
móðuharðindin, sem gengu yfir
land og þjóð seint á 18. öld. Harð-
indin hófust með eldgosi úr Laka-
gígum á Síðuafrétti, Skaftáreldum,
árið 1783. Þetta var eitt stórkost-
legasta eldgos á íslandi og hjó stór
skörð í þjóðarfjölskylduna:
„Gríðarlegt tjón varð af ösku-
falli, dimmt var í húsum, en spor-
rækt úti; grasbrestur varð og hey-
fengur því lítill, en skemmt það sem
náðist; skepnur féllu unnvörpum
eða reikuðu eirarlaust um vegna
hungurs. Af þessu leiddi mikinn
mannfelli, fjöldi fólks flosnaði upp
og varð að vegalausum beininga-
mönnum, sem lögðu flest sér til
munns til að seðja hungrið ... Nær
10 þúsund manns, eða tæplega 20%
þjóðarinnar, létust af afleiðingunum
móðuharðinda 1783-86. Af búfjar-
stofni er talið hafa fallið um 11.500
nautgripa (53%), 190.000 sauðfjár
(82%) og 28.000 hrossa (77%).“
(íslandssaga Einars Laxnes.)
Ekki var ein báran stök í hörm-
ungum landsmanna á þessum tíma.
Ofan á móðuharðindin bættust
miklir jarðskjálftar á Suðurlandi í
ágúst 1784. Fjöldi bæja hrundi í
uglyndur og yfirmáta duglegur ein-
staklingur, varð að kyngja þeirri
staðreynd að gagnvart eigin tilfinn-
ingaþroska hafði ég sýnt algert
ábyrgðarleysi með því að láta aðra
stjórna því hvernig mér leið og upp
á hveiju ég tæki.
Einnig hef ég þurft að horfast í
augu við að stjórnleysið ríkti á
mörgum sviðum daglegs lífs míns
og gat hæglega flokkast undir fíkn;
reykingar, vinnuástríða, sælgætis-
át, matarást og skafmiðaástríða svo
eitthvað sé nefnt. Stjórnleysið hefur
því einkennt líf mitt frá blautu
barnsbeini eins og þúsunda annarra
og það er átak að stokka upp hjá
sér stöðuna og breyta um um-
hverfí. Til að geta það kemur að-
eins ein uppbyggingaraðferð til
greina fyrir mig sem aðstandanda
og er hún að mörgu leyti hliðstæð
meðferðar- og fundaprógrammi
alkóhólista.
Rannsóknir vestanhafs á síðustu
árum hafa leitt í ljós að samskipta-
munstur í líkingu við það sem er í
gangi á alkóhólískum heimilum ein-
kennir mörg heimili þar sem áfeng-
is er ekki neytt. Hins vegar er
ákveðið stjómleysi þar á ferðinni
og getur það tengst mat, vinnu,
trú, spilum, veikindum, kynlífí, kúg-
un o.s.frv. Talað er um skertar fjöl-
skyldur eða skert heimili hvað þessu
viðvíkur en persónulega tel ég betra
að nota hugtakið fjölskyldur í ójafn-
vægi, því meðferðarúrræði miða að
því að ákveðnu jafnvægi í fjöl-
skyldulífi eða fyrir einstaklingana
sé náð.
Ég veit ekki til þess að líf fjöl-
skyldna í ójafnvægi hafi verið rann-
sakað sérstaklega hér á landi, enda
sjálfsagt erfitt að gera vísindalega
úttekt á stjórnleysi almennt. Hins
vegar má lauslega áætla þörfina
fyrir „meðferð" af ýmsu tagi með
því að skoða aðsókn og þátttöku í
þeim meðferðarúrræðum sem fyrir
hendi eru, t.d. hjá SÁÁ, Landspítal-

rúst, þar á meðal Skálholtsstaður.
Hugmyndir virðast hafa komið
fram, að sögn Hannesar biskups
Finnssonar og Magnúsar Stephen-
sens, um brottflutning íslendinga
til Jótlandsheiða, sem ekki varð þó
af sem betur fer.
Á seinustu áratugum 19. aldar
fluttu síðan á milli 10 og 15 þúsund
íslendingar til Ameríku vegna
þeirrar tíðar efnahagslægðar. Það
var mikil blóðtaka þjóð sem þá taldi
aðeins rúmlega 70 þúsund manns.
XXX
A
Islendingar eru betur í stakk bún-
ir í dag en nokkru sinni fyrr til
að takast á við erfíðleika hvers
konar. Menntun þeirra, þekking,
tækni og tengsl við umheiminn eru
með þeim hætti, að þeir hafa aldrei
verið jafn vel vopnum búnir í lífs-
baráttunni. Þeir hafa að vísu komið
sér í hið mesta „góðærisklandur",
sem þrengir nú að þeim, með og
ásamt utanaðkomandi áföllum.
Það eru að dómi Víkveija nokkr-
ir vegvísar, sem varða veginn upp
úr efnahagslægðinni.
Sá fyrsti var fyrir margt löngu
settur fram í þessum orðum: Litla
þjóð, sem átt í vök að veijast, vertu
ei við sjálfa þig að beijast.
Annar vegvísir: Áður en verð-
mætum er eytt, þurfa þau að hafa
orðið til í þjóðarbúskapnum!
anum, Kvennaathvarfi, Stígamót-
um og hjá sálfræðilegum geðlækn-
um og félagsráðgjöfum landsins. I
fjölskyldum þar sem stjómleysi af
einhveiju tagi ríkír og „alkóhóliskt“
andrúmsloft má gera ráð fyrir að
bömin tileinki sér viðhorf og hugs-
unarhátt íjölskyldunnar og hefur
það skaðvænleg áhrif á sjálfsmynd
og tilfinningaþroska barnanna. Þau
stækka og eldast og ef ástandið
breytist ekki til batnaðar, geta
bömin staðið frammi fyrir veruleg-
um samskiptavandamálum á full-
orðinsámnum; reiður strákur verð-
ur reiður ungur maður og bæld
stúlka verður bæld ung kona. Og
hvað gerist ef þau verða par og
stofna fjölskyldu?
Hafi barn þróað með sér nei-
kvæðan hugsunarhátt og viðhorf
til sjálfs sín og annarra í uppvextin-
um, heima og í skólanum, er líklegt
að þau viðhorf fylgi því fram á full-
orðinsárin. Bældar tilfinningar,
minnimáttarkennd, hræðsla við að
tjá sig um skoðanir sínar, óljós
sjálfsmynd og óöryggi í samskipt-
um við aðra. Óvissa um eigin per-
sónulega rétt — allt getur það haml-
að vellíðan og lífsánægju einstakl-
ingsins þannig að hann fái ekki
notið sín eða hann fái neikvæða
útrás sem getur t.d. birst í fíkn-
kenndu hegðunarmunstri. Það er
t.d. mjög líklegt að barn sem þekk-
ir varla annað en alkóhólískt hegð-
unarmunstur og viðhorf I fjöl-
skyldulífinu tileinki sér það og beri
með sér út í lífið, jáfnvel þó það
sé ekki haldið áfengissýki.
En hvað um „meðferðarúrræði"
fyrir böm sem koma frá fjölskyldum
í ójafnvægi? T.d. börn alkóhólista?
Þegar ég spurðist fyrir um þetta á
sínum tíma var svarið stutt og lagg-
ott: Börnin „afruglast“ með foreldr-
unum. Þ.e.a.s. ef foreldramir gera
eitthvað til að snúa við óheillavæn-
legri þróun fjölskyldulífsins. Þetta
svar leiðir af sér aðra spurningu:
Þriðji vegvísirinn bendir á
skuldafjallið, sem þjóðin hefur reist
sér utanlands, hjá erlendum spa-
rendum, og tekur til sín í afborgan-
ir og vexti langleiðina í þriðju hveiju
krónu af útflutningstekjum okkar.
Þær krónur koma ekki til skiptanna
á þjóðarskútunni. Það verður að
vinda ofan af þessu sjálfskaparvíti:
Sama máli gegnir um hallarekst-
urinn og skuldasöfnunina í ríkisbú-
skapnum, meginorsök hárra vaxta
í landinu, sem skekkt hafa sam-
keppnisstöðu íslenzks atvinnulífs og
em þann veg meðorsök í vaxandi
atvinnuleysi.
Fimmti vegvísirinn: Það verður
að færa veiðisókn flotans að veiði-
þoli nytjafískanna. Fiskvinnslan
þarf og að sníða vinnslugetu sína
að tiltæku hráefni. Með öðrum orð-
um það þarf að sækja þann afla,
sem fiskifræðileg rök standa til að
taka úr stofnunum, með sem
minnstum tilkostnaði og vinna í sem
verðmætasta vöm.
Hliðstæð endurhæfíng þarf að
verða í landbúnaði. Skattborgarinn
getur ekki til frambúðar verið_ aðal-
mjólkurkýr landbúnaðarins. Á tím-
um vaxandi samkeppni (a.m.k. í
orði) þarf að taka meira tillit en
gert hefur verið til neytendasjón-
armiða, að dómi Víkveija.