Morgunblaðið - 31.03.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1993
15
Jóhanna Sigurðardóttir
„Ég get fullvissað Agn-
esi Bragadóttur um
það, að ég mun áfram
með kjafti og klóm,
oddi og egg, eins og
hún sjálf orðar það,
leggja mitt af mörkum
til þess að flaustursleg-
ar og lítt hugsaðar full-
yrðingar hennar og
annarra, sem reyna að
grafa undan húsbréfa-
kerfinu, valdi ekki
skaða.“
að markaður óverðtryggðra
skammtímabréfa eins og ríkisvíxla
og ríkisbréf annars vegar og mark-
aður verðtryggðra langtímabréfa
hins vegar séu aðskildir og hafi lít-
il áhrif hvor á annan. Eg tel að
þetta sé röng fullyrðing. Raunvext-
ir skammtímabréfa eins og ríkis-
víxla, ríkisbréfa og bankavíxla hafa
undanfarin 2-3 ár verið mjög háir
og mun hærri en á sambærilegum
bréfum í nágrannalöndum okkar.
Raunávöxtun á þessum skamm-
tímaformum hefur þannig lengst
af verið á bilinu 7-10%. Þetta hef-
ur m.a. leitt til þess að fjárfestar
hafa í miklum mæli leitað í skamm-
tíma verðbréf í stað langtíma verð-
bréfa eins og húsbréfa því að oft
hefur verið mun hagstæðara að
velta þeim áfram í stað þess að fjár-
festa í lengritíma bréfum. Nefna
má að í útboðum ríkissjóðs og verð-
bréfaþingi hefur mátt ná góðri
ávöxtun undanfarna mánuði. Nefna
„Þeir sem starfa við
þessi mál þekkja þau
vandamál sem sumar
fjölskyldur eiga við að
etja vegna margskonar
sjúkdóma, sem sumir
eru langvarandi og
jafnvel ólæknandi. Við
höfum líka komist í
kynni við fólk sem á
ekki fyrir útför ástvin-
ar! Hjálp sjúkrasjóðsins
er ómetanleg þessu
fólki og þessa hjálp
þarf að auka og efla en
ekki leggja niður! Síst
af öllu þegar kreppir
að og dregið er úr al-
mennri heilbrigðisþjón-
ustu hins opinbera.“
og lungnastöðinni (HL-stöðinni).
Ekki er hægt að fullyrða fyrirfram
hversu mikil útgjöld þetta leiðir af
sér, reynslan verður að segja til um
það.
Fylgst með högum eldri félaga
VR hefur á undanförnum árum
má einnig að ríkissjóður hefur til
skamms tíma verið að taka tilboðum
í ríkisvíxla, sem hafa verið hærri
en bankarnir hafa boðið á sínum
bankavíxlum. Háir skammtíma-
vextir hafa því haft veruleg áhrif á
almennt vaxtastig í landinu bæði á
húsbréf sem og önnur langtíma-
bréf. í þessu sambandi má geta
þess að frá janúar til september
’92, eða á 8 mánaða tímabili, hafði
útgáfa ríkisvíxla aukist um 8 millj-
arða, sem er mum meira en á sama
tíma fór út á markaðinn í húsbréf-
um. Af ofansögðu má sjá að það
stenst aldeilis ekki að halda því
fram að hægt sé að ná fram veru-
legri vaxtalækkun með því að
lækka lán til fólks í gegnum hús-
bréfakerfið. Einu áhrif þess væru
auknar skuldir heimilanna sem
þyrftu að fjármagna sín íbúðakaup
í meira mæli með dýrum skamm-
tímalánum í bönkum.
Húsbréfakerfið er fyrir fólkið,
ekki byggingarverktaka
Agnes ber nýbyggingar mjög
fyrir bijósti í grein sinni og telur
að stórlækka eigi lán vegna við-
skipta með eldri íbúðir en að ný-
byggingarlánin eigi að vera óbreytt.
Varla yrði það til hagsbóta fyrir
unga fólkið eða fyrstu íbúðakaup-
endur, sem fæstir fjárfesta í ný-
byggingu í sinni fyrstu íbúð. Auk
þess er því haldið fram að húsbréfa-
kerfið hafi haft þau áhrif að draga
Úr nýbyggingum. Eina ferðina enn
sést Agnes ekki fyrir í fullyrðingum
sínum. Strax árið 1987, 3 árum
áður en húsbréfakerfið kom til,
fækkaði nýbyggingum úr 1.200 í
liðlega 800. Hver er meginskýring
þess að fólk hefur frekar fest kaup
á notuðum íbúðum en nýbygging-
um? Einfaldlega vegna þess að það
er hagstæðara. Ef fólk fær góða
þriggja herbergja íbúð á verði
tveggja herbergja íbúðar í nýbygg-
ingu velur það einfaldlega fyrri
kostinn. Ég spyr: Hvers vegna á
að þvinga fólk með breytingum á
húsbréfakerfinu til þess að kaupa
dýrari íbúðir en það óskar eftir?
Staðreyndin er sú að byggingar-
verktakar hafa ekki byggt í sam-
ræmi við markaðsaðstæður enda
er áætlað að nú séu óseldar um
4-500 nýbyggingar í landinu. Er
það því skynsamlegt að stórlækka
lán til notaðra íbúða en auka það
til nýbygginga? Húsnæðiskerfið er
fyrir fólkið en ekki fyrir byggingar-
verktaka. Það á ekki að vera hlut-
verk ríkisvaldsins að þrýsta fólki í
að kaupa sér nýjar íbúðir þegar
notaðar íbúðir eru ódýrari. Miklu
fremur hlýtur það að vera bygging-
arverktaka að líta í eigin barm og
spytja sjálfa sig af hvetju nýbygg-
ingarnar eru ekki samkeppnisfærar
við notaðar og hvaða aðgerðum
lagt sérstaka áherslu á að fylgjast
með högum eldri félaga sinna í því
skyni að stuðla að því að skapa þeim
sem mest öryggi og vellíðan þegar
aldurinn færist yfir. í VR eru nú
nærri 600 félagsmenn 70 ára og
eldri og þeim fjölgar um 9% á ári.
Sjúkrasjóður VR hefur ráðið sérhæft
fólk til að heimsækja þessa eldri
félaga og eiga persónuleg viðtöl við
þá um hagi þeirra. Hafa þeir verið
VR mjög þakklátir fyrir þetta og
finnst að félagið hafi veitt þeim visst
öryggi með þessu framtaki.
Byggittg 60 þjónustuíbúða
fyrir aldraða
Þær upplýsingar og þekking, sem
með þessum heimsóknum fengust,
urðu m.a. til þess að VR ákvað að
byggja 60 þjónustuíbúðir í samvinnu
við Reykjavíkurborg í Hvassaleiti
56-58 fyrir eldri félaga sína, sem
teknar voru í notkun árið 1986.
Sjúkrasjóður VR lánaði fram-
kvæmdafé yfir byggingartímann,
svo að kaupendur íbúðanna þyrftu
ekki að selja sínar íbúðir fyrr en
þeir fluttu inn í nýju þjónustuíbúðirn-
ar. Sjúkrasjóður VR réð úrslitum um
að VR gat ráðist í þessa fram-
kvæmd, en með henni var félagið
að stuðla að því að fólk gæti búið
sem lengst í eigin húsnæði, þar sem
viss þjónusta væri í tengslum við
íbúðirnar og Reykjavíkurborg ann-
ast. I viðtölum við eldri félaga VR
lögðu þeir einmitt áherslu á þetta
atriði.
megi beita til þess að ná niður verði
á nýbyggingum. Því má bæta við
að þegar húsbréfalánin voru lækkuð
úr 9 milljónum í 5 vegna notaðra
íbúða var ákveðið að veita hærra
lán til nýbygginga, eða 6 milljónir,
og það hefur engin áhrif haft á
kaup á nýbyggingum. Að auki má
benda á að tillaga Agnesar um að
stórlækka lán vegna notaðra íbúða
og beina húsbréfum þess í stað til
nýbygginga eykur á afföll húsbréfa.
Þvert á viðskipti með notaðar íbúð-
ir eru öll húsbréf sem verða til
vegna nýbygginga seld á markaði
og geta þannig aukin afföllin af
húsbréfum.
Hvernig étur fólk steinsteypu?
Hvað svo með fullyrðingu Agnes-
ar um að „stór hluti þessa fjár-
magns sem að ausið er í húsbréfa-
kerfið fari beint í ýmiss konar
einkaneyslu“? Enn einu sinni skal
bent á að af um 33 milljörðum sem
farið hafa í húsbréfakerfið á þrem-
ur árum hafa einungis 17 milljarðar
farið út á markaðinn. Með öðrum
orðum; hinir 16 milljarðarnir hafa
gengið í innri fjármögnun í fast-
eignaviðskiptum. Að auki skal á það
bent að húseignir, sem lánað er til
í gegnum húsbréfakerfið, eru að
meðalverði um 7-8 milljónir en
verð á fasteignum er á bilinu 5-25
milljónir. Þannig hafa 40% af því
sem lánað hefur vérið í gegnum
húsbréfakerfið farið til fyrstu
íbúðakaupenda og stærstihluti af
því sem eftir stendur hefur farið til
þeirra sem eru að selja litlar íbúðir
og stækka aðeins við sig. Skyldi
þetta vera sá hópur sem er aflögu-
fær til að nota eitthvað af húsbréf-
unum í einkaneyslu? Agnes talar
um að eignir hafi verið leystar í
stórum stíl í gegnum húsbréfakerf-
ið, væntanlega þá til þess' „að losa
um fjármagn og éta steinsteypu
sína“ eins og Agnes orðar það. En
er sá möguleiki fyrir hendi? Sá sem
á stóra skuldlausa eign og ætlar
að minnka við sig til þess að losa
um fjármagn í aðra eyðslu, sólar-
landaferðir eða endurnýjun á gamla
bílskijóðnum, eins og Agnes full-
yrðir að húsbréfakerfið sé notað
til, fær ekki húsbréf. Þeir sem eiga
íbúð fyrir fá einungis mismun á
kaupverði og eignarhluta í fyrri
íbúð. Á það skal bent að það var
auðveldara að misnota ’86-kerfið, í
því gætu menn fengið lán sem nam
milljónum þótt þeir keyptu sé ódýr-
ari fasteign en þeir seldu. E.t.v. eru
ekki allir búnir að gleyma því sem
þá tíðkaðist og var sala á lánsloforð-
um.
Hægt og sígandi
Agnes heldur því fram að hús-
bréfakerfinu hafi verið hleypt af
stað eins og hún orðar það með
Þátttaka í hjúkrunarheim-
ilunum Skjóli og Eir
Sjúkrasjóður VR lagði fé í bygg-
ingu Hjúkrunarheimilisins Skjóls og
árið 1990 ákvað VR að eiga aðild
að byggingu Hjúkrunar- og umönn-
unarheimilisins Eirar í Grafarvogi
ásamt Reykjavíkurborg og fleiri aðil-
um. Þessir aðilar bundust samtökum
um byggingu og rekstur heimilis
fyrir þá sem hvað minnst mega sín;
fyrir sjúka og ellimóða, þá sem beij-
ast við alzheimer-sjúkdóminn og fyr-
ir blinda og sjónskerta. VR leggur
fram um 10% af byggingarkostnaði
sem gera má ráð fyrir að verði um
900 milljónir króna. Með því tryggir
VR ákveðinn forgang félagsmanna
til dvalar á hjúkrunarheimilinu.
Fyrsti áfangi þess var tekinn í notk-
un 2. mars sl.
430 á biðlista eftir
hjúkrunarrými
Mikill skortur er á hjúkrunarrými
fyrir aldraða. Sl. haust voru um 430
manns á biðlista, þar af um 200 í
mjög brýnni þörf fyrir hjúkrunar-
rými. Það er því Ijósfc að mikið verk
er enn óunnið á þessum vettvangi
og það er mín skoðun að skorturinn
á hjúkrunarrými fyrir aldraða sé
einn svartasti bletturinn á íslensku
þjóðfélagi. Við höfum miklar skyldur
við eldri félaga okkar, sem skilað
hafa sínu ævistarfi og þarfnast nú
umönnunar og hjúkrunar svo þeir
geti lifað síðasta skeiðið með reisn
og búið við öryggi. Það er hlutverk
gassagangi og flumbruskap og
markaðurinn hafi hreinlega ekki
tekið við því. Hveijar eru staðreynd-
ir málsins? Kerfinu var komið af
stað í áföngum - hægt og sígandi.
I fyrsta áfanga fengu þeir einungis
aðgang að kerfinu sem voru í langri
biðröð vegna ’86-kerfisins eftir
íbúðarlánum. í öðrum áfanga var
síðan opnað fyrir notaðar íbúðir og
í þriðja áfanga vegna nýbygginga.
Fullyrt er í grein Agnesar að sér-
stök greiðsluerfiðleikalán hafi verið
sett af stað til þess að koma þeim
hópi til aðstoðar sem hafi reist sér
hurðarás um öxl með húsbréfakerf-
inu. Staðreyndin er hinsvegar sú,
eins og hélt að flestir vissu, að
greiðsluerfiðleikalán gegnum hús-
bréfakerfið voru sett af stað vegna
þess fólks sem var að sligast undan
skammtímalánum sem það þurfti
að taka áður en húsbréfakerfið kom
til sögunnar, þ.e. á tímum ’86-kerf-
isins.
Minni ríkisframlög
Agnes fullyrðir einnig að á verð-
lagi ársins 1991 hafi fjárframlag
hins opinbera til húsnæðislána lið-
lega þrefaldast í árslok 1992. Hér
er ekki um að ræða neitt fjárfram-
lag frá ríkinu inn í húsbréfakerfið.
Þvert á móti voru áhrif húsbréfa-
kerfisins þau að á skömmum tíma
minnkuðu ríkisframiög tii bygging-
arsjóðanna beggja úr 3,6 milljörð-
um í tæpan 1 milljarð, en ekkert
ríkisframlag fer nú í Byggingarsjóð
ríkisins. Lánsfjárþörf hins opinbera
húsnæðiskerfis lækkaði líka úr 25
í 18 milljarða milli áranna ’91-’92,
eftir lokun ’86-kerfísins. Einu ríkis-
framlögin sem ganga til hins al-
menna húsnæðiskerfis eru í formi
vaxtabóta sem komu í staðinn fyrir
miklar niðurgreiðslur af vöxtum í
’86-kerfinu, greiðslur í gegnum
skattakerfíð í formi vaxtaafsláttar
og húsnæðisbóta. Staðreyndin er
því sú að ríkisframlög til hins al-
menna húsnæðiskerfis hafa dregist
stórlega saman með tilkomu hús-
bréfakerfísins.
Afleiðingar afnáms
ríkisábyrgðar
Agnes gerir mikið úr ríkisábyrgð
á húsbréfum og segir að sé hús-
bréfakerfið á annað borð það vaxta-
skrímsli sem svo margir virðast
telja, þá muni skýringin ekki síst
liggja í því að ríkisábyrgð er á fjár-
mögnun þess. Staðreyndin er að
ríkisábyrgð hefur alltaf verið á
íbúðalánum, einnig í ’86-kerfinu,
sem voru lánveitingar Byggingar-
sjóðs ríkisins, sem ríkissjóður bar
ábyrgð á. Það er áætlað að útlána-
töp séu nú 0,25-0,30% af heildar-
stokknum. Og undir. þessum áætl-
uðum útlánatöpum standa lántöku-
gjöld. En hver yrðu svo áhrifín ef
sjúkrasjóðs VR að stuðla að því, en
til þess þarf rnikla peninga.
Áf því sem hér hefur verið getið
um, ætti að vera ljóst að sjúkrasjóð-
ur VR hefur víða komið við á þeim
fáu árum sem hann hefur starfað
og stutt við bakið á sjúkum og öldn-
um félagsmönnum VR. Sjóðurinn
hefur hægt og sígandi verið að auka
tryggingavernd félagsmanna. Ljóst
er að með aukinni tryggingavernd,
sem þegar hefur verið ákveðin,
munu bótagreiðslur sjóðsins vaxa
verulega frá því sem verið hefur og
að undanförnu hafa farið fram um-
ræður um að auka hana enn frekar.
Sjóðurinn er nú orðinn sterkur,
en það er nauðsynlegt til að hann
geti staðið undir miklum bótakröfum
sem ekki er alltaf hægt að sjá fyrir.
Ég tel að það hafí verið skynsamlegt
að fara með gætni af stað með
greiðslur úr sjóðnum og auka svo
tryggingaverndina í takt við fengna
reynslu af greiðsluþoli sjóðsins.
Á að leggja lífeyr-
issjóðina niður?
í Morgunblaðinu er rætt um að
leggja eigi sjúkrasjóðina, sem eru
samtryggingarsjóðir, niður og láta
peningana renna beint til launþega
nú þegar erfiðleikar steðja að þjóð-
inni. Það má alveg eins spyija hvort
ekki sé rétt að láta framlagið til líf-
eyrissjóðanna, sem er 10% af laun-
um, renna beint til launþega nú í
þrengingunum? Launþega myndi
muna um það! Lífeyrissjóðirnir, sem
farið yrði að tillögu Agnesar og
húsbréfakerfið einkavætt og ríkis-
ábyrgð afnumin? Væntanlega færi
þá húsbréfakerfíð alfarið inn í
bankakerfið. Áhrifin yrðu þau að
vextir húsbréfa myndu hækka,
meiri krafa yrði gerð til veðhæfni
eigna sem gerði það að verkum að
lánshlutfall myndi lækka og yrði
sennilega mismunandi eftir verðlagi
fasteigna um landið. Ekki er ólík-
legt að nýbyggingar legðust- af á
landsbyggðinni. Minna yrði lánað
úti á landsbyggðinni en á þéttbýlis-
stöðum, greiðsluerfiðleikar fólks
myndu aukast, færri myndu geta
keypt sér íbúð og þrýstingurinn á
félagslega kerfið myndi vaxa. Auk
þessa myndi útborgunarhlutfall við
íbúðakaup væntanlega hækka á
nýjan leik en með tilkomu húsbréfa-
kerfisins lækkaði það úr 75% niður
í 50%.
Stóri bróðir
Agnes, blaðamaður Morgun-
blaðsins í gervi Stóra bóður, flytur
lesendum Morgunblaðsins þau
skilaboð að einstaklingum sé ekki
treystandi til að kunna fótum sínum
forráð. Þeir ganga á eignir sínar
með' húsbréfakerfinu og drekki sér
að lokum í skuldafeni eyðslugleð-
innar. Þess vegna skal Stóri bróðir,
ríkisvaldið, koma til skjalanna og
hafa vit fyrir fólkinu. Stóri bróðir
veit að það er betra fyrir fólkið að
kaupa nýjar íbúðir þó þær séu miklu
dýrari en eldri og þess vegna skulu
þeir fá betri fyrirgreiðslu sem því
hlýða. Stóri bróðir ákveður há-
markslán til íbúðakaupa svo fólkið
fari sér ekki að voða. Stóri bróðir
snýr því markaðskerfinu upp í
skömmtunar- og haftakerfí. Og
Stóri bróðir veit hvað skynsamlegt
er að gefa út mikið af húsbréfum
og býr því ti skömmtunarkerfi svo
fólkið þurfi að fara í rússneska bið-
röð til að koma sér upp þaki yfir
höfuðið. Og við þökkum pent fyrir
meðan Stóri bróðir ákveður ekki
fyrir okkur hvort við málum íbúð-
irnar gular eða grænar, rauðar eða
bláar.
Með kjafti og klóm
Agnes ýjar að því að með eða
án Jóhönnu verði húsbréfakerfinu
breytt. Ég get fullvissað Agnesi
Bragadóttur um það, að ég mun
áfram með kjafti og klóm, oddi og
egg, eins og hún sjálf orðar þar,
leggja jnitt af mörkum til þess að
flausturslegar og lítt hugsaðar full-
yrðingar hennar og annarra, sem
reyna að grafa undan húsbréfakerf-
inu, valdi ekki skaða. Sá boðskapur
er hvorki til þess fallinn að minnka
skuldasúpu heimilanna, né halda
niðri raunvöxtum í landinu.
Höfundur er félagsmálaráðherra.
einnig eru samtryggingarsjóðir, eru
langsamlega stærstu sjóðamyndanir
launþega! Þessar raddir hafa heyrst
af og til og eflaust höfða þær til
einhverra, ekki síst þegar þrengir
að eins og nú, og það vita þeir sem
þannig tala. En slíkt tal ber vott um
vanþekkingu og skammsýni. Það er
skammsýni að sjá það eina úrræði
til að bæta hag launþega, að skera
niður þá sjóði sem launþegar hafa
lagt til hliðar til að styðja við sjúka
og aldna félaga sína.
Það eiga ekki allir
fyrir útför ástvina
Þeir sem starfa við þessi mál
þekkja þau vandamál sem sumar
fjölskyldur eiga við að etja vegna
margskonar sjúkdóma, sem sumir
eru langvarandi og jafnvel ólækn-
andi. Við höfum líka komist í kynni
við fólk sem á ekki fyrir útför ástvin-
ar! Hjálp sjúkrasjóðsins er ómetanleg
þessu fólki og þessa hjálp þarf að
auka og efla en ekki leggja niður!
Síst af öllu þegar kreppir að og dreg-
ið er úr almennri heilbrigðisþjónustu
hins opinbera. Ekki bætir atvinnu-
leysið ástandið, sem síst dregur úr
veikindum fólks. Við þessar aðstæð-
ur er enn meiri þörf á að eiga sam-
eiginlegan og sterkan sjóð til að
styðja og hjálpa þeim sem sjúkir eru
eða þurfa sérstakrar umönnunar við
þegar aldurinn færist yfir.
Höfundur er formaður
Verslunarmannafélags
Reykjavíkur.