Morgunblaðið - 24.04.1993, Page 5

MORG.BNBLAdffi^LAU G ARBAfiOfFa&vAPRÍL 1993
B 5
að ræða. Minnir á að Japanir munu
hafa byggt nákvæma eftirlíkingu af
Tivoli í Kaupmannahöfn í sínu landi,
en vafalítið er andrúmsloftið ennþá á
gamla staðnum! Er ekki laust við að
margur hafi fyllst Þórðargleði yfir
því að aðsóknin á „Euro Disney" hef-
ur orðið mun minni en menn bjugg-
ust við og fyrirtækið hefur tapað
ómældum fúlgum.
Margur óttast að Parísarborg verði
að ómerkilegum túrhestastað líkt og
sólarstrendur eru orðnar, en það á
þó langt í land. Þetta skeður á sama
tíma og þjóðerniskenndinni hefur
vaxið ásmegin svo og andúðin á út-
lendingum, auk þess sem svindlið á
þeim hefur færst í vöxt. Þannig héldu
þau Símon og Silja í átt til Notre
Dame á heitum og sólbjörtum haust-
degi full eftirvæntingar útbúin skot-
silfri frá mér. Eðlilega þyrsti þau á
miðri leið og fengu sér litla kók á
útiveitingastað, en þær veitingar
hjuggu svo á skotsilfrið að afgangur-
inn dugði ekki fyrir innganginum í
kirkjuna! Þá er ósvífnin svo mikil, að
er maður biður um expresso kaffi við
skenkinn, er manni bent á borð úti,
þó nóg sé rýmið og fólk þar að drekka
kaffi, bjór eða vín. Hængurinn er sá,
að ef maður sest úti verður allt
kannski margfalt dýrara því erfitt er
fyrir ókunna að verjast svindlinu og
þjónarnir fljótir aðfinna vænleg fórn-
ardýr. Hins vegar er yfirleitt alltaf
fast verð inni við skenkinn. Komst
ég að því að þau höfðu verið látin
borga því sem svaraði þreföldu verði
og trúlega var það lífgjöf þjónsins
að ég var hvergi nærri.
Móttakan á hótelinu sem áður var
lítil og þröng hefur verið færð til hlið-
ar og er nú mun rúmbetri auk þess
að komin er ný og sallafín iyfta og
herbergi hafa verið gerð upp. Hótelið
er um leið orðið dýrara, en eitt hefur
þó gleymst og það er að bæta morg-
unverðinn, sem hefur alltaf verið
frámunalega lélegur og næringarlítill.
Auðvitað er það gott og blessað
að hótel batni, en latínuhverfið hefur
nú einu sinni alltaf verið svo sér-
stakt, að margur leitar uppi þessi
fomu og frumstæðu hótel og þau
ættu auðveldlega að geta haldið ein-
kennum sínum þó ýmsu sé breytt til
betri vegar. Og þegar allt þetta er
horfið, þá hverfur hluti Parísarborgar
um leið, og það líf er eðlilega og
ósjálfrátt þróaðist þar verður aldrei
hægt að endurvekja.
Margur hefur haft þann háttinn
að fiýja hinar stóru tækniborgir
heimsins og loka að sér á litlum hótel-
um í hinum ýmsu hverfum Parísar-
borgar, og mynnast um leið við púls
mannlífsins. Þar innan um voru stein-
ríkir peningamógúlar og heimsfrægir
listamenn. Þar höfðu námsmenn og
listspírur frá öllu heimshornum að-
stöðu á árum áður, er ein eða fleiri
hæðir voru jafnvel skyndibitastaðir
holdlegra nautna!
Ég hafði fáa daga til umráða í
París svo að menningarneyslu minni
mátti líkja við kappát eða skyndibita.
Anægja mín var mikil er ég uppgötv-
aði að sýningin mikla „manifest" á
listaverkaeign Pompidou- menning-
armiðstöðvarinnar í öllu húsinu stóð
ennþá yfir og skundaði ég fljótlega
þangað. Nær öllu var tjaldað af nú-
tímalist, sem til er í hirslum safnsins,
en að sjálfsögðu varð að takmarka
framlag einstakra til að ná heildstæðu
yfirliti. Sýningin og jafnframt inn-
kaup safnsins höfðu hlotið töluverða
gagnrýni og þá helst í fjölmiðlum
Parísarborgar. Þetta var mikil sýning
á öllum hæðum og mjög gloppótt að
mínu mati, t.d. þótti mér hlutur abskt-
rakt málara fimmta, sjötta og sjöunda
áratugarins rýr. Einungis ein mynd
var þannig eftir hinn nafnkennda
meistara Alberto Magnelli, sem svo
mikið bar á og margur íslendingurinn
leitaði í smiðju til. Á allri sýningunni
hreifst ég mest af arkitektúrdeildinni
fyrir frábæra uppsetningu og mikla
hugkvæmni húsameistaranna. Má
segja, að Bauhaus- stefnan hafi beðið
algert skipbrot er svo er komið, þótt
hún hafi verið mjög merkileg á sínum
tíma, en hún hentar einfaldlega ekki
fyrir þjóðfélagsmynstur nútímans
sakir kulda og ómannúðleika. Nú leita
menn meira til lífrænni forma og þá
er fyrirmyndin barrokk og rókókó í
mikilli einföldun. Það er nefnilega
komið á daginn að Bauhaus var eng-
in endanleg lausn eins og margur
vildi meina með skelfilegum afleiðing-
um. Lífið-þarnast fjölbreytni og marg-
víslegra hugmynda í byggingarlist
ekki síður en t.d. menntakerfið, sem
var komið út ógöngur af skyldri
ástæðu.
Á sömu hæð var sýning hinna
markverðari fulltrúa núlista Parísar-
skólans og átti Erró þar eina stóra
mynd, sem ég hef alltaf álitið lykil-
verk á ferli hans „The background
of Pollock" (250x200) frá 1967. Menn
á sjötugsaldri teljast þannig vel að
merkja enn meðal framúrstefnulista-
manna í heimsborginni og list þeirra
ekki úrelt, og vakti þessi mynd góða
athygli fólks meðan ég stóð við í saln-
um. Þá skoðaði ég með mikilli at-
hygli sýningu nútímahönnuða á De-
kóratíva safninu og þar held ég að
eini Norðurlandabúinn hafi verið Alev
Siesbye, en hún hefur einnig verk-
stæði í París. Eftirminnilegust verður
mér þó Antíkkaupstefnan í Stóru
höllinni, Grand Palais. Mig minnir að
þar hafi verið 120 básar, eða réttara
sagt deildir, því að sumar voru í
nokkrum herbergjum og jafnvel á
tveim hæðum. Þetta var ótrúlega
viðamikil sýning á húsgögnum, tepp-
um, skarti og jafnvel málverkum, en
þar var líka hægt að kaupa frum-
myndir eftir bióma Breughel, aðra
eldri meistara og ýmsa af höfuðsnill-
ingum aldarinnar. Hér voru kynning-
arsýningar frá öllum helstu antík-fyr-
irtækjum heimsins og hvilík smíði í
húsgögnum og skartgripum! Risastór
og hnausaþykk teppi ofin af austur-
lenzkum meisturum hafa ábyggilega
kostað andvirði eins eða fleiri einbýlis-
húsa í Reykjavík og sömuleiðis ýmsir
skartgripir að ekki sé talað um .mál-
verk blóma Breughels.
Mun minna ber á kreppunni á upp-
boðum antíkmuna og þannig fór 200
ára þýskt skatthol á fimmföldu mats-
virði nú nýlega, þótt brestur væri
eftir annarri hliðinni endilangri.
Ekki hafði ég hugsað mér að heim-
sækja Erró að þessu sinni vegna þess
hve tímanaumur ég var, en á sunnu-
dagsmorgni er ég var eins og farald-
ur í neðanjarðarlestum þurfti ég að
skipta yfir á La Motte Piquet, aðeins
einni stöð frá Emile Zola, sem er í
nágrenni vinnustofu hans.
Fannst mér ég verða að banka upp
á hjá honum, þótt ég byggist frekar
við að hann væri ekki heima, en þá
taldist ég allavega hafa komið á stað-
inn. En Erró opnaði nær umsvifalaust
og átti ég með honum góða klukku-
stund. Hann mun hafa verið nálægt
dyrunum, því hjá honum var kona
að ræsta vinnustofuna eins og alltaf
á sunnudagsmorgnum, tjáði hann
mér. Hann sýndi mér mörg risastór
málverk eftir að hún var farin, og svo
er tími var kominn til að kveðja upp-
lýsti hann mig um, að klukkunni hafði
verið seinkað á miðnætti svo í raun
hefði ég engum tíma glatað hjá hon-
um, ekki einni einustu mínútu.
Var þetta líkast hámenningarleg-
um skyndibita núsins.
hylling bernskudaga og uppruna,
þykir minna á Robert Frost, en
gagnrýnendur, eins og til dæmis
Peter Scupham, telja Frost form-
fastari og hnitmiðaðri í framsetn-
ingu. Scupham sem leggur áherslu
á veitulan anda skáldsins finnur að
því að form hans sé stundum
þunglamalegt og líkir byggingu
ljóðanna við óstöðugan smíðapall.
Óneitanlega verður mælska
skáldsins yfirþyrmandi á köflum,
rímið jafnvel aulalegt, orðlistin líkt
og eini tilgangurinn. Þeir sem halda
því fram að ljóð eigi að vera ein-
föld og meitluð hitta ekki fyrir
uppáhaldsskáld sitt í Les Murray.
I fyrrnefndu útvarpsviðtali eru
skáldin minnt á þá tilhneigingu
þeirra að yrkja helst rímað þótt
ekki hafi þau alveg snúið baki við
óbundnu ljóðformi. Les Murray sem
þetta á helst við skýrir ástæðuna
með þeirri löngun sinni að læra
tökin á sem flestum strengjum
hljóðfærisins, en einnig því að vilja
koma til móts við lesendur sem
aldrei sættu sig fyllilega við rím-
leysið.
Derek Walcott segir í þessu sam-
bandi að hann telji ekki ástæðu til
Philip Larkin, borgarbóka
vöróur i Hull, orti um vanda
mióoldra karlmanna.
að taka upp rím á ný, en flest eru
skáldin sammála um að það sé
skemmtilegt að ríma.
Vinsælt skáld sem rímaði
Philip Larkin (1922-1985)
rímaði flest sín ljóð og var opinskár
og gamansamur. Hann naut mikilla
vinsælda, en var ekki afkastamikið
skáld. Bestu lesendur hans voru
Les Murray, ástralskt skáld
sem hefur gaman af aó rima.
sagðir hlédrægir menn og einrænir.
(Þeir eru fjölmennir á Englandi.)
Eftir hann komu aðeins fjórar
ljóðabækur með löngu millibili. Sú
síðasta var High Windows (1974).
Tvær stuttar skáldsögur eftir hann
þóttu ekki vel heppnaðar.
Larkin tjáir viðhorf fremur
lífsþreytts borgara, en gerir það á
lifandi og kraftmikinn hátt. Hann
er kaldhæðinn og háðskur í eigin
garð og velur sér stundúm yrkisefni
sem í senn eru hversdagsleg og í
anda tímanna. Baksviðið er tíðum
ensk sveit. Orðalag er djarflegt.
Hefðbundið ljóðform, en
nýjungar í vali yrkisefna einkenna
Larkin. Hann hafnaði torræðum og
lærðum ljóðstíl T. S. Eliots og
mælskri upphafningu Dylans
Thomas eins og bókmenntasögur
gleyma yfírleitt ekki að geta. Þetta
var í anda The Movement
hreyfmgarinnar á sjötta
áratugnum, en þá kom út The Less
Deceived (1955) eftir Larkin,
ljóðabók sem tryggði frama hans
meðal enskra skálda.
Gagnrýnandinn William Scammell
telur The Less Deceived aðra af
tveimur mikilvægustu bókum
Larkins, hina The Whitsun
Weddings (1964). „Það er ekkert
sem situr eftir í The North Ship
(1945) og burtséð frá nokkrum
gamankvæðum í High Windows,
er ekkert þar að finna sem skáldið
hefur ekki gert betur,“ segir
Scammell. Hann bendir á að Larkin
hafi áttað sig á þessu, enda sjálfur
harðasti gagnrýnandi eigin ljóða.
Þarna dæmir Scammell of hart
því að High Windows er ein
forvitnilegasta bók Larkins þótt
ekki væri nema fyrir ljóðið Livings
sem er afar skarpskyggn mynd af
háttum miðaldra Englendings.
Scammell fetar í fótspor margra
þegar hann rifjar upp setningu
Larkins: „Missir er mér sama og
páskaliljur voru fyrir Wordsworth."
Þetta speglast ekki síst í Ijóðum
Larkins um ást/kynlíf/hjónaband.
Fallvaltleikatilfinning er rík í
skáldskap Larkins, einna mest í The
Whitsun Weddings.
Meðal algengra orða hjá Larkin
eru „ekkert" og „hvergi". Það má
líta á hann sem fulltrúa gamla
breska heimsins í þeim skilningi að
ljóð hans ijalla um fjötra vanans,
kyrrstöðu og seigar hefðir. En list
ljóðmálsins er eldurinn sem leynist
í öskunni
I ljóðum Les Murray er innileiki,
allt að þvi bamslegur á köflum. Hann
er líka einlægur í tali. Um það að
útiloka önnur skáld, mynda lokaðan
hring úrvaisskálda, segir hann að það
geri fyrsta flokks fólk ekki og varla
annars flokks fólk heldur: „Það er
sú iðja sem skíthælar stunda."