Morgunblaðið - 03.07.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 1993
Sér grefur gröf
á seinnihluta þessarar framkvæmd-
ar.
eftir Hjörleif
Stefánsson
Vikublaðið Pressan birti á
fimmtudag alvarlegar og ærumeið-
andi ásakanir Guðmundar Magnús-
sonar, setts þjóðminjavarðar, þess
efnis, að börn Kristjáns Eldjárns
og undirritaður hafi misnotað opin-
bert fé. Hér er um svo alvarlegar
ásakanir að ræða að undir þeim
verður ekki setið þótt um sé að
ræða Pressuna.
Málavextir eru í fáum orðum
þessir:
Árið 1983 var ljóst orðið að
hvorki Þjóðminjasafn íslands né
Málarafélag Reykjavíkur, sem þá
var eigandi Stapahússins svokall-
aða, þar sem það stóð í Vogi á
Mýrum, myndu ráðast í það að
bjarga húsinu frá eyðileggingu, og
ákváðu ég og eiginkona mín, Sigrún
Eldjárn, þá að taka það að okkur.
Málarafélag Reykjavíkur afhenti
okkur húsið með stjómarsamþykkt
sem endanlega var samþykkt á
aðalfundi Málarafélags Reykjavíkur
26. apríl 1984. Við tókum húsið
niður eftir að hafa merkt alla hluta
þess og fluttum í bráðabirgða-
geymslu í Reykjavík. Til þess verks
fengum við 25 þúsund króna fjár-
styrk úr Húsafriðunarsjóði.
Tveimur árum seinna gerðum við
samning við landbúnaðarráðuneytið
um leigu lóðar á Arnarstapa þar
sem húsið stóð upphaflega. Sama
ár endurreistum við húsgrindina á
nýjum grunni og árið eftir var hús-
ið klætt að utan. Síðan höfum við
haldið áfram endurbyggingu húss-
ins ár eftir ár og er nú farið að síga
Öll þessi framkvæmd hefur frá
upphafi verið fyrir okkar fram-
kvæði, á okkar ábyrgð, á okkar
kostnað og við höfum greitt af hús-
inu lóðagjöld og fasteignagjöld eins
og lög gera ráð fyrir.
Ljóst var í upphafi að við hefðum
alls ekki bolmagn til þess að standa
undir þessari framkvæmd ein og
óstudd. Ætlunin var frá fyrstu
stundu að efna til félagsskapar um
þessa framkvæmd og þótt ekki yrði
úr formlegri félagsstofnun, þá tók
allslór hópur vina og venslamanna
þátt í þessari vinnu með okkur og
sami hópur hefur að mestu leyti
óbreyttur haldið áfram þátttöku í
verkinu, nú seinustu vikurnar sem
meðeigendur að húsinu. Við höfum
leitað margra leiða til að afla fjár
til framkvæmdanna með misjöfnum
árangri eins og gengur. Fjárstyrki
höfum við fengið úr Húsafriðunar-
sjóði og fjárveitingu á fjárlögum.
Árið 1986 lýstum við því yfir
skriflega með bréfi til Þórs Magnús-
sonar þjóðminjavarðar að við óskuð-
um þess að Þjóðminjasafn íslands
yrði eigandi að hluta í Stapahúsinu
sem næmi framlagi opinberra sjóða
til endurbyggingar þess. Þegar end-
urbyggingu hússins lyki yrði fyrst
Ijóst hver stór sá eignarhluti yrði.
Ástæða þessa gjörnings var sú að
ég vann ýmis konar sérfræðistörf
fyrir Húsafriðunarnefnd ríkisins
sem ráðgjafi nefndarinnar og taldi
æskilegt að búa svo um hnútana
að styrkveitingar til Stapahússins
gætu undir engum kringumstæðum
talist gagnrýnisverðar vegna
óbeinna tengsla minna við nefnd-
ina. Hér var ekki um samning að
ræða, heldur einhliða yfirlýsingu
„Ásakanir Guðmundar
Magnússonar í Press-
unni 1. júlí sl. eru ekk-
ert annað en rógburður
sem ekki verður liðinn.
Það sem fram til þessa
var talið lofsvert fram-
tak einstaklinga til
varðveislu menningar-
minja, er nú undir
stjórn setts þjóðminja-
varðar gert tortryggi-
legt og reynt að sverta
mannorð okkar sem að
því höfum staðið.“
okkar.
Vert er að árétta, að fjárstyrkir
úr Húsafriðunarsjóði renna að
mestu leyti til húsa í eigu einstakl-
inga og félaga og teljast þeirra eign,
enda sé þeim varið í samræmi við
kröfur Húsafriðunarnefndar. Engar
kröfur eru fram settar um eignar-
aðild sjóðsins að húsum sem styrki
fá og að jafnaði er sjóðnum ætlað
að bæta mönnum þann aukakostn-
að sem af friðlýsingu stafar og
þeim kröfum sem Húsafriðunar-
nefnd gerir til viðgerðar friðaðra
húsa umfram önnur hús. í bréfi
Guðmundar Magnússonar til mín,
dags. 19. maí 1993, segir að Þjóð-
minjasafn íslands hafi á undanförn-
um árum „varið nokkru fé, sem
safninu er ætlað til viðhalds gam-
alla húsa, til endurbyggingar Amt-
mannshússins auk annarrar fyrir-
Hjörleifur Stefánsson
greiðslu, s.s. við rafmagnsheimtaug
árið 1988.“
Undirrituðum var ekki kunnugt
um að safnið hefði varið fé til endur-
byggingar Stapahússins og óskaði
ég þess bréflega hinn 26. maí sl.
að lagðar yrðu fram nánari upplýs-
ingar um þetta atriði, þ.e. hvaða
upphæðir og hvaða þætti fram-
kvæmdarinnar væri um að ræða.
Svar við þeirri ósk hefur ekkert
borist nema í umræddri grein í
Pressunni, þar sem haft er eftir
Guðmundi: „Enda höfum við lagt
mörg hundruð þúsundir krónur í
þetta hús“ án frekari skýringar.
Um rafmagnsheimtaugina er
þetta að segja: Árið 1987 hafnaði
stjórn Rafmagnsveitna ríkisins ósk
minni um að heimtaugargjald yrði
fellt niður og greiddum við fullt
verð fyrir heimtaugina, 89.895 kr.
Áður en við seldum meðeigend-
um okkar hlut í Stapahúsinu 13.
mars sl. gerðum við þeim grein
fyrir yfirlýsingu okkar um að opin-
ber framlög til hússins skyldu telj-
ast eign Þjóðminjasafns íslands og
að því yrði þinglýst þegar endur-
byggingu hússins lyki. Söluverð
hússins var metið sem 4 milljónir
króna, eða um ‘A hluti af trygging-
arverðmæti hússins. Sú upphæð er
vel innan þeirrar fjárhæðar sem
lögð hefur verið til framkvæmdar-
innar og langt innan við raunveru-
legan kostnað við hana. Á þessum
gjörningi höfum við ekki hagnast,
heldur höfum við lagt fram mikla
vinnu til verksins án endurgjalds.
Ákvörðun menntamálaráðuneytis-
ins um að heimila að húsið skuli
fært á fornleifaskrá breytir engu
um eignarhald á húsinu.
Frá árinu 1986, þegar yfirlýsing
okkar vár samin, hafa málefni húsa-
safns Þjóðminjasafnsins breyst
nokkuð. Þjóðminjaráð telur nú m.a.
nauðsynlegt að stefna að því að
létta af Þjóðminjasafninu að nokkru
leyti byrðum af húsasafninu og
reyna að fá aðra aðila til að taka
að sér hús sem nú teljast til safns-
ins. Settur þjóðminjavörður hefur
m.a. í því skyni gefið Árbæjarsafni
tvö hús sem áður voru í húsasafn-
inu, Vopnafjarðarhúsin svokölluðu,
ráðstöfun sem auðvitað er ekki í
samræmi við lög og reglur. Með
hliðsjón af þessum breyttu aðstæð-
um höfum við talið rétt að bjóða
safninu að losna undan aðild að
Stapahúsinu. Ef Þjóðminjaráð kýs
að safnið verði framvegis aðili að
endurbyggingu hússins í samræmi
við yfirlýsingu okkar frá 21. októ-
ber 1986 þá mun sú aðild verða
bundin vissum skilyrðum. Ráðstöf-
unarréttur á eignarhlutanum verði
m.a. skertur.
Aðalatriði málsins eru að okkar
mati þessi: Tekist hefur að bjarga
Stapahúsinu þó að Þjóðminjasafn
Islands treysti sér ekki til þess á
sínum tíma. Verkið var unnið á
okkar ábyrgð og frumkvæði með
aðstoð og velvild margra annarra.
Húsið var okkar eign þar til 13.
Stefnt í nýja Sturlungaöld
eftir Önund
*
Asgeirsson
Kjarasamningar og kvótar
Nýir kjarasamningar voru undir-
ritaðir 21. þ.m. með óbreyttum kjör-
um. Allir voru himinlifandi og föðm-
uðu hvor annan í gleiðivímu, svo
sem sýnt var í sjónvarpi og blöðum.
Sigurvegarar samninganna voru
hins vegar kvótaeigendurnir - sæ-
greifamir hennar Agnesar, en þeir
hafa nú náð eftirfarandi árangri:
1. Að úthlutun aflaheimilda Hag-
ræðingasjóðs verði endurgjaldslaus.
2. Að gengi krónunnar verði því
aðeins óbreytt, að verðlag sjávaraf-
urða verði a.m.k. 3% hærra á 3.
ársfjórðungi í ár en það var á 1.
ársfjórðungi.
3. Að aflakvótar á fiskveiðiárinu
1993-1994 verði ekki minni en á
yfirstandandi fiskveiðiári. Þetta
þýðir væntanlega, að ekki skuli tek-
ið neitt tillit til tillagna Hafrann-
sóknastofnunar. Segja má, að hér
sé þetta staðfést, því að hingað til
hefir ekki verið farið eftir tillögun-
um.
Áður hafði þeim tekist að fá tek-
ið upp í tillögur Tvíhöfðanefndar-
innar eftirfarandi:
4. Að Þróunarsjóður sjávar-
útvegsins skuli fá 4.000 m.kr. fram-
lag úr ríkissjóði auk eigna annarra
sjóða, sem Þróunarsjóðurinn yfir-
tekur, en LÍÚ hefir sérstaklega
mótmælt því, að Þróunarsjóðurinn
yfirtaki skuldbindingar þessara
sjóða. Þar segir ennfremur, að allar
eignir og tekjur Þróunarsjóðsins
skuli ganga til úreldingar á físki-
skipum og framleiðslutækjum í
fískiðnaði til ágústloka 1995.
5. „Þá er samkomulag (í Tví-
höfðanefnd) um að frá og með því
fiskveiðiári, sem hefst 1. september
1996, skuli innheimtgjald af úthlut-
uðu aflamarki. Upphæð þessi skal
miðuð við að sjóðurinn geti staðið
undir skuldbindingum þeim, sem
hann tekur á sig.“ Veiðigjaldið er
því ekki lengur skattur til ríkis-
sjóðs, heldur skal sjóðurinn einung-
is notaður til niðurgreiðslu á offjár-
festingu útgerðarinnar. Jafnframt
skal óheimilt að Ieggja á hærra
gjald en útgerðin sjálf ákveður og
sættir sig við. Fyrir útgerðina er
þetta nýtt sakramenti — fyrirgefn-
ing allra fyrri synda. Fyrir almenn-
ing er þetta „hagkerfi dauðans",
þeir mega fara að vaga, því að nú
skal sett á þá nýtt vistarband og
þeir gerðir réttlausir um aldur og
ævi. Uppsöfnunaráhrif kvótakerfís-
ins sjá fyrir því.
Ekki þarf að draga í efa, að
múlbundnir trússhestar á Alþingi
muni fýlgja forystunni og veita
þessum málum brautargengi, enda
ríkir þar ekki lýðræði lengur, heldur
agi húsbóndavaldsins. Það hefír
komið greinilega í ljós að undan-
fömu, að þeim, sem ekki fylgja
reglum vistarbandsins nýja, bíða
hin hörðustu örlög. Jafnvel þjóð-
kjörnum forseta landsins var hótað
einangrun og samstarfsslitum, ef
hann beygði sig ekki undir agavald-
ið í EB-málinu. Þetta minnir meira
á valdabaráttuna í Rússlandi en
vinr.ubrögð í lýðræðisríki.
Sjávarútvegsstefna bundin
framsali á kvótum
Sökum of stórs veiðiflota og
minnkandi þorskafla árlega er
nauðsynlegt að takmarka árlega
veiði með ársbundnum kvótum.
Framsal kvóta milli skipa eða út-
gerðaraðila innan ársins er einnig
eðlilegt, þar sem það kemur í veg
fyrir að of mörg skip stundi veiðarn-
ar. Þetta á alveg sérstaklega við
þegar um minnkandi veiði er að
ræða. Hins vegar er uppsöfnun og
framsal kvóta til lengri tíma ógilt,
þar sem það er í beinni andstöðu
við stjórnarskrána. Ákvæði núver-
andi fiskveiðilögsögu um slíkt fram-
sal er því ógilt og í áhættu þeirra,
sem keypt hafa. Er mjög líklegt,
að þegar slík kvótakaup verða óg-
ilt, sem hlýtur að verða innan
skamms tíma, muni kvótakaupend-
ur tapa því fé, sem þeir hafa sett
í slík kvótakaup. Ákvörðunin um
varanlegt framsal á kvótum, sem
nú er bundið í fiskveiðilögum, felur
í sér ævarandi eign kvótanna, sem
þannig koma aldrei til úthlutunar
aftur. Aðeins útgerðarmenn á árun-
um 1983-1984 — viðmiðunarárun-
um — komu til greina við úthlutun
kvótanna og útgerðarmenn og
trillukarlar voru að selja skip sín
án þess að fá nokkuð fyrir þann
kvóta, sem þeir höfðu tryggt skip-
unum með eigin afla.
Nú hafa útgerðarmenn, sem
fengu úthlutað kvótum, sannað með
fyrirhyggjulausri íjárfestingu í
óarðbærum skipum, að kvótakerfið
er í raun dautt — sjálfdautt. Þeir
hafa hengt sig í eigin kvótasnöru
og bíða þess nú að hert sé að með
enn frekara fiskleysi. Þeir eru að
hengja sig sjálfir með eigin óbil-
girni og þessu verður ekki breytt
nema með nýrri uppstokkun fisk-
veiðanna.
Opinber fyrirgreiðsla er
óframkvæmanleg
Grundvöllur opinberrar fyrir-
greiðslu með gengisfellingum,
sjóðasukki, óraunsærrar bankafyr-
irgreiðslu, afskriftum með gjald-
þrotum útgerðarfyrirtækja o.s.frv.
er ekki lengur til. Það verður að
stöðva tvískinnunginn innan ríkis-
stjómarinnar, þar sem annars vegar
er lagt bann við gengisfellingu, en
sukkinu að öðru leyti haldið áfram,
með óhjákvæmilegri erlendri
skuldasöfnun. Við höfum enga Dani
til að taka á sig skuldabyrðina, svo
sem var hjá Færeyingum. Þessi
stefna leiðir yfír okkur ömurleg
örlög, sem óhjákvæmilega leiða til
nýs „vistarbands" útgerðanna, en
Önundur Ásgeirsson
„Þeir eru að hengja sig
sjálfir með eigin óbil-
girni og þessu verður
ekki breytt nema með
nýrri uppstokkun fisk-
veiðanna.“
almenningur er rekinn út að vaga
í atvinnuleysinu. Þessa er nú aðeins
skammt að bíða. Stjórnvöld skilja
þetta ekki.
Útgerð Samheija á Akureyri er
jafn gömul kvótakerfinu, og vekur
aðdáun allra, sem fylgjast með
þessum málum. Á 9 árum hefir
þeim tekist að byggja upp flota sex
frystitogara, áætlað verðmæti
5.000 m.kr. og kvótaeign upp á
14.000 þorsktonn að verðmæti um
3.000 m.kr., alls um 8.000 m.kr. á
sama tíma og flestir aðrar útgerðir
eru í neikvæðum rekstri. Dæmið
sannar að opinber afskipti af út-
gerðinni á þessum árum voru óþörf,
og hafa unnið mikið ógagn og óbæt-
anlegum skaða fyrir almenna borg-
ara þessa lands, því að ríkissjóður
og almenningur borgar tapið, en
nýtur einskis af jákvæðum rekstri.
Úrræði í augsýn
Skagstrendingar hafa sett fram
nýja tillögu, sem gengur út á að
fiskurinn frá öðrum togskipum sé
settur í fiysti- eða vinnsluskip, til
beins útflutnings. Með þessu tækist
að hindra síðustu landanir venju-
legra skuttogara í frystihús í landi.
Þeir ættu að vita betur, því að þeir
hafa komið nær öllum sínum veið-
um í tvö frábær frystiskip, sem
skapa svo til enga vinnu í landi.
Til að byggja upp þorskstofninn,
þarf að taka upp nýja stjórnun á
veiðunum. í stórum dráttum er hún
þessi: Allar togveiðar séu bannaðar
innan 50 mílna, og öllum úthafs-
veiðiskipum sé beint út fyrir 200
mílna mörkin, sem gefur auknar
þjóðartekjur. Handfæri og línuveið-
ar séu gefnar fijálsar innan 50
mílnanna, en þó bundnar há-
markskvótum per skip. Framsal
kvóta sé fijálst milli skipa innan
hvers fiskveiðiárs, en flutingur
kvóta milli ára sé bannaður. Drag-
nót og netaveiðar séu bannaðar á
hrygingartíma þorsksins. Þetta eru
einfaldar reglur, sem auðvelt ætti
aðvera að framkvæma. Svo kemur
þorskurinn bara af sjálfu sér. Það
hefir verið dapurlegt að hlusta á
tilkynningar Hafró um lokun veiði-
svæða í viku eða skemur, eins og
löggjafínn hefir gefíð fyrirmæli um.
Þetta virkar eins og auglýsing í fjöl-
miðlum. Skuttogararnir bíða við
mörkin þangað til klukkan slær, og
þá fara þeir í hópum og hreinsa
upp smáfískinn. Þetta kalla ráða-
menn stjórnun.
í Þjóðarsálinni sagði maður, að
það ætti að drepa þá. Ný Sturlunga-
öld er að hefjast. Fylgishrun stjórn-
arflokkanna sannar það mál.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
Olís.