Morgunblaðið - 09.10.1993, Síða 8
8 C
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1993
Norrænir arkitektar
Sverre Fehn, Noregur: Villa Carl Sejersted Bodtker.
Knud Holscher, Danmörk: Danski skálinn á heimssýningunni í
Sevilla
________Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Undanfarið hefur staðið yfir
sýning á verkum fimm nor-
rænna arkitekta í Kjarvalssal og
stendur hún til 17. október. Er hér
um að ræða þau Peter Celsing frá
Svíþjóð, Sverre Fehn frá Noregi,
Knud Holscher frá Danmörku,
Arno Ruusuvuori frá Finnlandi,
Högnu Sigurðardóttur-Anspach frá
íslandi.
Allt eru þetta nafnkenndir arki-
tektar og eru verk sem þeir hafa
gert á heimaslóðum kynnt sérstak-
lega nema hvað Högnu snertir, en
hún hefur alla tíð verið starfandi í
Frakklandi, þótt hún hafi einnig
teiknað hús á íslandi. Hlutur henn-
ar skiptist milli viðamikilla verk-
efna í Frakklandi og einbýlishúsa,
sundlaugar og óbyggðrar kapellu á
íslandi.
Sýningin kemur frá Arkitekta-
safni Finnlands í Helsingfors, og
var það forstöðumaður þess Maija
Rítta Norri, sem setti hana saman.
Um er að ræða farandsýningu, sem
vafalítið gistir öll Norðurlöndin, en
ekki veit ég hvort hún fari víðar.
Þetta er rnikil sýning og næsta
yfirþyrmandi í salnum vegna hinna
ábúðamiklu svörtu fleka, og ein-
hvem veginn hefur maður á tilfinn-
ingunni, að hún sé frekar sett upp
með fagmenn í huga, og til að gista
arkitektúrsöfn, en almenna sýning-
arsali. Sem slík er hún vafalítið
prýðis kynning á hverjum og einum
arkitektinum, en fyrir almenning
er hún nokkuð þung í vöfum og
ekki hjálpar uppsetning hennar til
að gera hana auðmeltari. Auk þess
eru textar á finnsku og ensku, en
hægt er að fá lánaðar vélritaðar
þýðingar sem liggja frammi, en
engan veginn gerir það sama gagn
og að lesa textana jafnóðum og
skoðað er.
Þetta er annars að verða tauga-
trekkjandi vandamál, að þurfa nær
alltaf að lesa texta á svipuðum
sýningum hér í borg á ensku eða
einhvetju Norðurlandamálanna, því
það ætti að vera næsta lítið mál
að þýða þá yfir á íslensku og láta
þá fylgja með útlendu textunum.
Iðulega er þýðingin þó til, en látin
fylgja á lausblöðungum svo hér er
einungis um lítið framkvæmdaratr-
iði að ræða. Finnst mér þetta óvirð-
ing við móðurmálið og sýningar-
gestinn um leið. Þó sá sem hér rit-
ar hafi skoðað margar arkitektúr-
sýningar eriendis og þar á meðal
Arkitektasafn Finnlands, var það
ekki fyrr en í annarri skoðunarferð
að hann fékk nokkum veginn skýra
heildarmynd af sýningunni.
Engin sýningarskrá yfir heildina
fylgir, en hins vegar hafa verið
gefin út ítarleg kynningarrit um
alla arkitektana á ensku og móður-
máli hvers fyrir sig nema hvað rit-
ið um Högnu snertir, en þar eru
allir textar á ensku(!) iyrir utan
viðtal við hana í viðauka aftast.
Fyrir hvern þann sem vill kynn-
ast arkitektunum eru þessi rit
ómissandi, því að þau kynna þá
mun betur en sjálf sýningin, nema
auðvitað að hinum þrívíðu módelum
undanskildum. Þau eru mun betur
sett upp en sjálf sýningin og ljós-
myndirnar í þeim öllu skilvirkari,
því að á sýningunni er of mikið af
flottum smáatriðum og hluta bygg-
inganna, sem getur verið erfitt að
lesa í.
Ljósmyndirnar og teikningarnar
vilja bera sjálf módelin ofurliði, en
þau eru að mínu viti merkasti hluti
sýningarinnar og hefði verið far-
sælast að leggja meiri áherslu á
þau. Slíkt hef ég séð gert á þrem
stórsýningum í röð á sl. ári, í Lond-
on, París og Kaupmannahöfn og í
öllum tilvikum bar hlutur arkitekt-
anna af öðru sem til sýnis var að
mínu áliti.
Það sem vakti mesta athygli
mína á sýningunni, er eðlilega það
sem ég þekki best til sjálfur í sjón
og raun, þótt það sé kannski ekki
alltaf það athyglisverðasta, en ég
treysti mér síður til að fjalla um
annað á sýningunni þótt því sé
gerð góð skil í ritunum. En ég er
að skrifa um sýninguna, en ekki
ritin, og þannig tók best eftir List-
amiðstöðinni (Kulturhuset) við
Sergelstorg eftir Peter Celsing, en
það er mjög vel hönnuð bygging.
Danska skálanum í Sevilía eftir
Knud Holscher, en hann var glæsi-
legur og vakti mikla athygli sýning-
argesta. Skála Norðurlanda á
Feneyjatvíæringnum eftir Sverre
Fehn, svo og einbýlishús fyrir Carl
Sejersted Bödker II, í Ósló, sem ég
hef áð vísu ekki séð, en með því
minnisstæðasta frá námsdvöl minni
í Ósló 1952-53, var heimsókn í hús
skipamiðlarans föður hans, Sej-
ersted Bödker I, sem jafnframt var
víðfrægt einkasafn og andrúmið í
kringum nýja húsið benti til þess
að það værí á sömu slóðum. Megin-
ásarnir við hönnun hússins voru
athyglisverðir: 1) Lóð með einstöku
útsýni, 2) Stórkostlegt málverka-
safn, 3) Falleg eiginkona. Hug-
myndin sem fæddist var „þríhyrn-
ingsgrunnur“ Þegar eigandi þess-
ara lífsgæða situr í sófanum getur
hann horft á málverk sín og birtu-
skilin og séð fallegu konuna sína
ganga framhjá án þess að snúa til
höfðinu!
Líkan af viðbyggingu við Þjóð-
minjasafnið í Helsingfors eftir
Aarno Ruusovuori. Upprunalega
byggingin markaði tímamót í finns-
kri arkitektúr, en hún var eftir þá
Saarinen, Gesellius og Lindgren,
en þeir lögðu áherslu á að treysta
grunn hefðbundinnar finnskrar
húsagerðarlistar og sækja bygging-
arefnið í finnska náttúru. Fyrir það
er byggingin einstæð og líkist raun-
ar ekki hefðbundnum safnabygg-
ingum, en býr yfir mikilli nánd og
hlýleika. Ruusovuori gengur út frá
því að tengja þessa gömlu byggingu
nútímanum, en halda þó svipmóti
gömlu byggingarinnar og virðist
mér þetta hafa tekist mjög vel. Er
mjög lærdómsríkt fyrir Islendinga,
sem virðast elska samsull stílteg-
unda, þar sem enginn tekur tillit
til þess sem fyrir er né innbyrðis
mælikvarða og stærðarhlutfalla. í
einbýlishús við Bakkaflöt í Garða-
bæ (Hafsteinshús) eftir Högnu Sig-
urðardóttur, hef ég oft komið og
kann vel að meta það, þó mér þyki
það nokkuð þungt og hrátt hið
innra. Byggingarnar sem Högna
hefur teiknað í Frakklandi eru mjög
skýrt og vel hannaðar og bera mjög
vönduðum arkitekt vitni. Hlutur
hennar á sýningunni er síst minni
en hinna og að auk hefur yfirbragð
framlags hennar mesta persónu-
lega nánd.
Dregið saman í hnotskurn, er
þetta mikil sýning en þung í vöfum
og full margbrotin. Teikningamar
og frumrissin eru eitthvað svo ut-
angarna og falla ekki inn í heildar-
myndina, trufla hana mun frekar.
Aberandi er hve slík riss falla betur
að byggingunum í ritunum um arki-
tektana, en þar hafa þau mikinn
tilgang.
Þrátt fyrir glompurnar á sýning-
unni skal fólk sem áhuga hefur á
byggingarlist eindregið hvatt til að
skoða hana og helst kaupa ritin líka
þó dýr séu. Loks þykir mér rétt að
benda á að vikulega em fyrirlestrar
tengdir sýningunni og sá næsti er
þriðjudaginn 12. október og þá tal-
ar Pétur H. Ármannson.
Þorvaldur Þorsteinsson
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
að er nokk sama hvað lista-
menn eru að fást við í sinni
list, þeir hljóta stöðugt að vera að
líta um öxl og skoða hvað listasag-
an hefur fram að færa sem snertir
þeirra eigin listsköpun. Það verður
engin list til í tómarúmi, og meðvit-
uð ■ eða ómeðvituð reynsla hlýtur
alltaf að móta hvern einstakling og
athafnir hans.
Þorvaldur Þorsteinsson hefur í
allri list sinni leitast við að vinna
úr eigin reynslu og sjónreynslu sög-
unnar. Honum er Ijóst að sú mynd-
list. sem einn aðili nær að skapa
nærist í flestum tilvikum á framlagi
annarra í gegnum tíðina; reynslan
af því er það safn ímynda, sém lista-
maðurinn hefur til að vinna úr sem
fóður eigin hugmynda.
Nú fer senn að ljúka á Mokka-
kaffi við Skólavörðustíg sýningu,
sem Þorvaldur hefur unnið og nefn-
ir „Svipmyndir úr safni ímyndaðrar
heildar". Hér nýtir listamaðurinn
ekki aðeins sjónreynslu listasög-
unnar, heldur einnig eigin verk, en
í kynningu segir hann að þessar
sjö Ijósmyndir, sem hér eru á veggj-
um, hafi orðið til við samruna teikn-
inga og ljósmynda, sem hann hefur
unnið á undanförnum tveimur
árum.
Þessar grámóskulegu
svart/hvítu ljósmyndir eru einfaldar
að gerð, en á þeim getur að líta
kvenlíkama í ýmsum stellingum á
pöllum, líkt og myndastyttur; hið
óvænta í myndunum er hins vegar
að á líkamana vantar ýmist höfuð,
fætur, hendur, fótleggi, eða jafnvel
aðeins staka fingur eða fremsta lið
á tá. Það er óvenjuiegt að sjá slíka
„vöntun“ í Ijósmyndum, og því verð-
ur tilvísunin í hugtökun „heild" og
„hluti“ áberandi.
Þessi myndgerð vísar einnig
sterklega til höggmynda fornaldar,
en menn hafa alla tíð dáðst að högg-
myndum, þar sem ímyndunin verð-
ur að taka þátt í endanlegri sköpun
verksins, og er skemmst að minn-
ast hinnar handleggjalausu Venus-
ar frá Míló. Áhorfandanum er hins
vegar fijálst að ljúka verkinu hér
á tvennan hátt, þ.e. annað hvort
með því að bæta því við sem upp
á vantar, eða þá taka fleira af; þar
verður ímyndunin að ráða.
Með þetta í huga er heiti sýning-
arinnar, „Svipmyndir úr safni
ímyndaðrar heildar", markviss
þáttur hennar. Verk Þorvaldar eru
oftar en ekki þess eðlis, að um þau
sjálf er ekki mikið að segja; hins
vegar kunna verkin að bjóða áhorf-
andanum upp á virkt framhald, þar
sem fijótt ímyndunaraflið getur
skapað eða endurskapað myndverk
listamannins á alla þá vegu sem
færir eru. Hin endanlegu verk geta
þannig orðið óendanlega fjölbreytt
hjá hveijum og einum.
Sýningunní „Svipmyndir úr safni
ímyndaðrar heildar", sem Þorvaldur
Þorsteinsson hefur sett upp á
Mokka við Skólavörðustíg, lýkur
sunnudaginn 10. október.
P.s.: I menningarmiðstöðinni
Þorvaldur Þorsteinsson
Gerðubergi í Breiðholti hefur nú
staðið um nokkurt skeið sýning sem
ber heitið „Samtal". Hér er um að
ræða að eintal valdra listamanna
(Þorvalds Þorsteinssonar þar á
meðal) er sýnt á nokkrum mynd-
bandstækjum. Þetta eru fróðleg
innlegg í listumræðuna fyrir þá sem
hafa þolinmæði og tíma til að hlusta
á útlistanir listafólksins, sem eru í
flestum tilvikum greinagóðar og
skýrar. Um leið hlýtur þó sú spum-
ing að vakna, hvort myndlistin sé
komin á það stig, að hún þurfi að
byggja á slíkri fræðslu, til að fólk
fái notið hennar. Er listafólkið orð-
ið mikilvægara en listin? Það væru
ekki síður fróðleg umræðuefni en
aðföng og efni listamannanna, sem
hér eru rædd.
Ljóðasýning
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
r
Avegg tengibyggingar hefur
verið komið fyrir ljóðum eft-
ir hið ágæta skáld Hannes Péturs-
son.
Að þessu sinni hafa menn horf-
ið frá öllum tilraunum við upp-
setningu ljóðanna, sem voru satt
að segja komnar út í nokkra öfga
og gátu misst marks.
Ljóðin eru einfaldlega á svört-
um og hvítum grunni og í mörk-
uðu skipulagi eftir endilöngum
ganginum og hæfir það þeim mjög
vel, þvi mikilvægt er að hafa fullt-
ingi formrænnar rökvísi og kyrrð-
ar við lestur þeirra.
Hér er nefnilega um svo meitl-
aðar setningar og orðrænar vísan-
ir að ræða að annað kom vart til
greina.
Rýmið j tengibyggingunni er
einmitt svo opið og bjart með ljóð-
unum einum, og eins og vinnur
með þeim og eykur hrifamátt
þeirra þar sem ekkert beinir at-
hygli lesandans frá lestrinum. Um
leið er rýmið líkast hæfilegri þögn
á milli stórsýninganna tveggja í
aðalsölunum, og sagði ekki Beet-
hoven að þögnin væri mikilvæg-
asti tónn hljóðfærisins? í þögninni
býr rósemi og einbeiting hugans
og þannig er hvert ljóð sem upp-
spretta djúprar visku. Hvert ein-
asta ljóð höfðar á einhvern hátt
til lesandans og syrpan endar fag-
Hannes Pétursson.
urlega með hendingum úr Heim-
kynnum við sjó: „Sem dropi tindr-
andi/ tæki sig út úr regni/ hætti
við að falla/ héldist í loftinu kyrr/
- þannig fer unaðsömum/ augna-
blikum hins liðna./ Þau taka sig
út úr/ tímanum og ljóma/ kyrr-
stæð, meðan hrynur/ gegnum
hjartað stund eftir stund.“
En kannski hefði þetta ljóð
notið sín enn betur á glerinu and-
spænis, með magnaða sinfón
haustlitanna í bakgrunninum svo
og haustregnið í bland.