Morgunblaðið - 07.11.1993, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1993
4
J SÆLUDAL
Myndin af Málfríði Sveinsdóttur í Reylqavík, íklæddri Myndin af Fríðu í faldbúningnum í litum eins og
faldbúningi, eins og hún er birt í „Islandsmyndum Mayer lýsir þeim í nýframkomnu handriti, treyjan
Mayers 1838“, íslensku útgáfunni frá 1986. græn með gylltum borðum og pilsið fjólublátt með
rauðum leggingum.
SÍÐASTIKOSSINN
TIL FRÍÐU
Nú tóku við eilíf trúarbragðastríð
og stríð gegn konungsvaldinu.
Blóðbað mikið í héraðinu. 1705
brenndu kalvínistar allt klaustrið
og sagt að þeir hafi haft bjölluna
á brott með sér. Síðasti kanúkinn
flúði 19 árum síðar og er jarðsett-
ur í kirkjunni. *Nú var öllu lokað.
Klaustrinu var breytt í bóndabæ,
allt selt nema kirkjan sjálf, en hún
var gerð að fjósi.
Fornminjum bjargað
Ekkert gerðist í aldir. Þar til
Giselle Jónsson kom til sögunnar.
Hún hafði séð þetta klaustur á
korti og lesið bók frá síðustu öld
eftir landfræðinginn Martell, sem
sagði að þarna væri ein af elstu
kirkjum Frakklands, sem nú væri
fjós. Fyrir 40 árum fór Giselle svo
þangað með vinkonu sinni. „Allir
sem sjá rústirnar verða frá sér
numdir,“ segir Giselle. Hún kveðst
oft hafa hugsað um þetta, en þá
var hún mjög upptekin í starfi
sínu. „Þegar um hægðist fann ég
til meiri þarfar fyrir að teikna og
mála, eins og ég hafði raunar allt-
af gert. Þegar ég komst á bragðið
varð ég allt að teikna. Ég hafði
alltaf haft áhuga á fornleifafræði.
Var í sex ár með ritstjórn á forn-
leifafræðiriti á vísindastofnuninni,
sem nefnist Gallia. Tók við því um
1980. Það var mitt síðasta starf á
rannsóknastofnuninni. Ég tók að
teikna með kínversku bleki upp
nákvæmlega allar klausturrústim-
ar. Fyrstu teikningamar sýndi ég
vinkonu í College de France, sem
fæst við þessháttar fyrir franska
menntamálaráðuneytið. Hún
hvatti mig til að senda þær til
varðveislunefndarinnar Monument
Historia í Monpellier. Þar hitti ég
fólk sem ég hafði þekkt úr fyrri
störfum, sem sagði mér að fá þess-
ar rústir strax flokkaðar sem þjóð-
minjar og þær voru settar á þann
lista. Þá var ráðist í að hafa sýn-
ingu á teikningunum í París, þijár
sýningar í Sevennafjöllum og eina
í Beaucaire. Þetta vakti mikla at-
hygli og var skrifað um það í blöð-
in. Og vorið 1992 var ég beðin
um að hafa forgöngu um að stofna
um málið samtök, sem var gert á
þessu ári. Þau nefnast Association
Prieure Notre Dame de Bonheur.
Þau eru stofnuð í þeim tilgangi
að varðveita og jafnvel síðar að
byggja upp rústimar í Notre Dame
de Bonheur. Málið hefur hlotið
blessun og stuðning úr Friðunar-
sjóði og næsta sumar mun 15
manna hópur ungmenna frá sjálf-
boðaliðasamtökunum um slík við-
fangsefni á aldrinum 18-30 ára
hefja verkið þarna undir umsjón
arkitekts og fornleifafræðings.
Byijað verður á að veija rústirnar
sem eftir eru.“
Þetta framtak hefur vakið mikla
athygli og Giselle Jónsson var á
sl. sumri gerð heiðursfélagi á há-
tíð sem haldin var í nýstofnaða
félaginu. En áhuginn er mikill.
Þegar hafa gengið í félagið til
varðveislu klaustursins 150
manns, auk þess sem sveitar-
stjómin í Valleraugue og fleiri
styðja málið. Áhugann má glöggt
sjá í ritinu Cevennes Magazine,
þar sem forsíðan og margar síður
eru lagðar undir málið og myndir
birtar af teikningum Giselle, fyrir-
lestur hennar, nokkrar teikninga
af plöntum héraðsins, sem Giselle
hefur líka safnað og teiknað, og
frásögn af stofnun samtakanna.
Þar segir m.a. að með gífurlegri
elju hafi þessi kona frá Rann-
sóknastofnuninni CNRS lyft
Grettistaki. Ein síns liðs og án
sérstakrar þekkingar á arkitektúr
unnið þetta verk af einstakri ná-
kvæmni. Fyrsta sýningin í París
hafi vakið undrun og aðdáun
gesta, og hún eigi gullpálma skil-
inn. Teikningar hennar hafí vakið
löngun allra til að fara á staðinn.
„Síðasti kossinn til A. og annar til
F. (Fríðu). Það er ekki nema ein
kona sem ég get ekki haft þá ánægju
að faðma og það er sú sem hefur
grátið í allan dag, ef til vill sú eina
þeirra sem raunverulega elskaði mig.
Ég kveð með góðar minningar RJK
(Reykjavík) og stúlkumar tvær sem
ég elskaði þar. Við erum að sigla
út úr flóanum á réttum tíma. Reykja-
vík er horfin. Far vel!“ Þannig kveð-
ur Xavier Marmier ísland og konurn-
ar þar 31. október 1836. Þetta skrif-
ar í einkadagbók sína franski mál-
fræðingurinn Marmier, sem var í
vísindaleiðangri Páls Gaimars og
varð frægur á íslandi fyrir að skrifa
um sögu okkar og bókmenntir, en
ekki kannski síður fyrir það að bæði
Jónas Hallgrímsson og Benedikt
Gröndal notuðu hann í gamansögum
sínum. Og í munnmælum hafa í
meira en 150 ár lifað sögumar um
ástamál Xaviers Marmiers og hinnar
fögru Fríðu, sem eftir brottför hans
ól hún honum sveinbam, Svein
Marmier. Af þessari einkadagbók,
sem Giselle Jónsson hefur afrit af í
París, má ráða að þær hafa verið
fleiri Reykjavíkurkonurnar en Fríða
og fleiri en tvær sem vísindamaður-
inn frægi lagði lag sitt við í Reykja-
vík þetta sumar.
Búningurinn í röngum lit
Þessi fræga mynd úr safni Aug-
usts Mayers, sem til er af Málfríði
Sveinsdóttur í faldbúningi með
spaðafald á höfði, er ekki rétt, eins
og hún birtist í „íslandsmyndabók
Mayers frá 1986“. Gisselle Jónsson
hefur fundið í Archive Nationale lýs-
ingu Augusts Mayers sem hann
skrifar í lista með myndunum og
sýnir að búningurinn var í allt öðrum
litum (Dessins Contenue dans Album
de Voyage nr. 18. nr. 19 er líka af
sama). í lista yfir teikningamar seg-
ir að treyjan hafí verið græn með
gylltum borðum, pilsið fjólublátt með
rauðum leggingum, belti og hálsmen
úr silfri. Eða eins og þar stendur í
myndartexta á frönsku: „Costume
de Jeune fílle de Reykjavik — Frida.
Corset vert avex galon d’or, jupon
violet bordé de rouge, collier et ceint-
ure en argent." Þegar að er gáð í
eftirmála að íslandsmyndabók May-
ers 1836, sem út kom hjá Erni og
Örlygi, kemur fram að myndimar í
frumútgáfunni eru svart/hvítar, en
hafa verið handlitaðar hér á landi
svo hægt væri að birta þær í lit í
þessari útgáfu og mikið lagt í heim-
ildasöfnun til að giska á litina sem
réttasta. Hefur fagfólk verið haft til
að leiðbeina um litaval á klæða-
burði. Segir þar réttilega að mesta
áhættan sé varðandi fólk og fatnað.
Það hefur vissulega reynst svo um
búninginn sem Fríða sat fyrir í á
mynd Mayers.
Á umræddri mynd situr Fríða á
steini. Fullu nafni hét hún Málfríður
Sveinsdóttir, dóttir Sveins Ólafsson-
ar bónda á Amarhóli og var um þetta
leyti frammistöðustúlka í Klúbbnum.
Fór orð af fríðleika hennar.
íslenski búningurinn sem Fríða er
í á myndinni fór utan með leiðangurs-
mönnum. Einn þeirra, Eugen Rob-
ert, fékk hann, en ekki silfrið með.
Giselle segir að af textanum verði
ekki úr því skorið hvort hann fékk
hann gefíns eða keyptan, því franska
orðið geti þýtt hvort sem er.
Af einkadagbókinni má sjá að
Xavier Marmier hefur tekið eftir
Fríðu frá fyrsta degi. Segir Giselle
að svo virðist sem hún hafi skrifað
nafnið fyrst með blýanti í dagbók
hans og hann svo farið ofan í það
með penna. Xavier Marmier var ung-
ur maður, fæddur 1808. Faðir hans
var tollvörður og móðir hans aðals-
kona og hann var annar af 6 bömum
þeirra. Og það skrýtna er að af þeim
öllum er enginn erfingi til nema ef
vera skyldi Sveinn litli Marmier, sem
fæddur var og skírður á Islandi.
Pétur Pétursson, sem gert hefur leit
að honum, telur að hann hafí dáið
ungur. En Fríða fór til Danmerkur
og giftist dönskum skósmið. 19 ára
gamall lagðist Xavier Marmier í
ferðalög og tvítugur var hann virkur
þátttakandi í ritinu Revues des Deux
Monde með skáldunum Georges
Sand, Saint Beuve, Alfred Musset.
Hann var fræðimaður um þýskar
bókmenntir og þýddi Goethe og fleiri
og gaf 1934 út bók. Hann var valinn
af Frönsku akademíunni til að taka
þátt í leiðangri Gaimars til að sinna
íslenskum-þýskum samanburðarbók-
menntum. „Þá kvaðst hann kunna
dönsku, en það hefur verið eitthvað
orðum áukið, því á skipinu á leiðinni
til íslands kveðst hann vera að læra
dönsku," segir Giselle. Hún er með
afrit af þessum texta einkadagbókar-
innar, sem hann skrifar á blöndu af
frönsku og vondri dönsku, líklega til
að fela fyrir öðrum.
Skip leiðangursins Recherche
kemur til Reykjavíkur mánudaginn
30. maí kl. 6 að morgni. Hann segir
að þeir hafí fundið tvö hús. Sjálfur
býr hann í húsi sem er bamaskóli
þar sem Hjaltested er skólastjóri, en
það er ekki fyrr en 6. júlí að hann
kveðst vera að taka hjá honum fyrstu
kennslustundina í íslensku. Marmier
skrifar: „Karlmennirnir eru óhreinir
og ilia búnir, en stúlkurnar ferskar
og fallegar." Hann borðar í Klúbbn-
um. Þar hittir hann frammistöðu-
stúlkuna Fríðu fyrsta kvöldið. „Rein
gut — Frida.“ I texta leiðangurs-
manna segir um hana, að Fríða sé
mjög falleg og jafn kókett og hún
er falleg.
Skjótt takast ástir
Annan júní skrifar Marmier:
„Fyrsti kossinn á varir Fríðu. Draum-
ar mínir eru heitari eftir fyrsta ljúfa
íslenska kossinn. Ástin flæðir hvar-
vetna um Norðurlönd engu síður en
suðræna dali.“ Viku síðar, mánudag-
inn 6. júní, segist hann þreyttur á
lestri Islendingasagna og kveðst
spjalla við Fr. meðan Mayer teiknar
af henni myndina. „Ástarþrá af
beggja hálfu. Ómögulegt að fínna
tækifæri,“ skrifar hann. En strax
daginn eftir, þriðjudag kl. 6 að
morgni, skrifar hann :„Bait Frida,“
svaf hjá Fríðu. Og á eftir fylgir á
dönsku: „Það eru ekki miklar höml-
ur. Þær þekkja þessa dægradvöl."
26. júní skrifar Marmier á frönsku:
„Aumingja konumar eru alls staðar
eins. Þær sem ég hélt svo saklausar
og fákunnandi hafa lengi þekkt vissa
hluti."
Xavier Marmier hefur greinilega
verið í sambandi við margar fjöl-
skyldur á íslandi. í bókina hans hef-
ur Katrín Elísabet Jónassen skrifað
Faðirvorið á íslensku. Hann er ekki
aldeilis við eina fjölina felldur. 25.
júlí skrifar hann að hann hafi hafið
samband við þijár aðrar. Ekki er
Fríða þó alveg úr sögunni, þvi 2.
ágúst hefur hann verið á balli í
Klúbbnum og skrifar að hann sé
kominn í rúmið með íslenska orðabók
um miðnættið. Þá kemur Fríða hon-
um að óvöram og truflar frá lestrin-
um. Á ballinu höfðu verið Madame
Jörgen, Madame Sievertsen, Ma-
dame Jónsson og hann segir að An-
ika Holter, kona af eskimóaættum,
hafí verið drottning dansleiksins.
Almennt segir hann: „Konurnar eru
illa til fara, sumar snotrar, þar sem
karlamir hanga aftur á móti úti í
tjaldi yfir púnsi og vindlum."
Ýmislegt gerir Xavier Marmier í
Reykjavík. Hann hitti t.d. Tómas
Sæmundsson skáld, sem kom frá
Breiðabólstað og þeir töluðu saman
á frönsku og skrifuðust á. í bréfí
kveðst Tómas vilja skrifa í leiðang-
ursbók Gaimars Ferðabókina og
Sögu íslands, sem hann er með. En
ekkert hefur orðið úr því. Sjálfur
yrkir Marmier ljóð í ferðinni, sem
eru í dagbókinni. Hann þýddi t.d.
Eldgamla ísafold á frönsku og hann
Giselle og Sigurður Jónsson á heimili sínu í París.