Morgunblaðið - 26.11.1993, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1993
Hormónið frá Hel
er testósterón nú kallað
LOÐIN bringa og stæltir vöðvar
karlmanns gætu verið viðvörun
um árásargirni eða fjöllyndi.
Karlar sem framleiða mikið af
hormóninu testósterón eiga erf-
iðara með að láta sér lynda við
maka sína en þeir sem fram-
leiða minna. Þetta eru helstu
niðurstöður bandarískrar rann-
sóknar sem gerð var nýlega á
tengslum milli hormónafram-
leiðslu karla og ástarsambanda
þeirra. Testósterón myndast
einkum í eistum karla og er annað
tveggja megin karlhormóna. Alan
Booth sem er bandarískur félags-
fræðingur hafði umsjón með rann-
sókninni og er greint frá niður-
stöðum hennar í sálfræðitímarit-
inu Psychology Today. Tæplega
4.500 karlmenn tóku þátt í rann-
sóknini.
Slíta frekar sambúð
Að sögn Alans Booth ganga
testósterón-ríkir karlmenn oft
ungir í hjónaband eða hefja sam-
búð fyrr en aðrir. „Hins vegar
slitnar fyrr upp úr ástarsambönd-
um þeirra en hinna sem ekki fram-
leiða jafn mikið testósterón. Þeim
lyndir ekki vel við maka sína og
oft eru þeir fjöllyndir," er haft
eftir honum. Hann kallar test-
ósterón „hormónið frá helvíti“ þar
sem honum þykja áhrifin geta
verið býsna neikvæð. Hann bendir
á að á unga aldri sé ljóst hvort
testósterónframleiðsla pilta verði
mikil í framtíðinni. Foreldrar geti
hjálpað sonum sínum sem glíma
við of mikla testósterón-fram-
leiðslu og besta leiðin sé að veita
þeim bæði þolinmæði og umburð-
arlyndi.
Alan Booth komst að því að
framleiðsla testósterón jókst
skömmu áður en karlar tóku þátt
í keppni og hið sama gerðist hjá
þeim sem nýlega höfðu sigrað í
keppni. „Skyndileg aukning á
framleiðslu þessa hormóns er já-
Testósterón-
ríkir karlmenn
ganga oft ung-
ir í hjónaband
eöa hefja sam-
búö fyrr en
aörir.
Meiri testóst-
erón-framleiðsla:
meiri líkur á
framhjáhaldi
Minni testósterón-framleiðsla: meiri líkur á jafnvægi í sambúð
kvæð og hjálpar mönnum að mikil er hætta á samskiptaerfið-
bregðast við áreiti í umhverfinu. leikum.“ ■
Sé framleiðslan hins vegar alltaf BT
Raf komið aftur í tísku
í kjölfar myndarinnar Jurassic Park
KONAN í steinabúð í Ziirich var með margfalda
rafhálsfesti, rafeyrnalokka og rafarmband.
„Amma mín gekk með skartgripi úr rafi. Hennar
kynslóð trúði að steinninn hefði góð áhrif á gigt.
Ég geng með þá af því að mér finnast þeir falleg-
ir. Ekki er verra ef það reynist rétt að þeir hafi
róandi áhrif.“
Raf er aftur að ryðja sér til rúms. Eigendur verslun-
arinnar Cobra and Bellamy í London opnuðu til dæm-
is sýningu á rafi 11. nóvember. Þeir segja raf vera
stein ársins, ef ekki áratugarins, og vita víst hvaðan
vindurinn blæs í steinatískunni. Eftirspurnin er kannski
að aukast af því að barnaböm kvennanna sem báru
raf eru farin að kaupa skartgripi.
Raf-steinar eru m.a. seldir í versluninni Betra lif í
Reykjavík. Þar fengust þær upplýsingar að steinarnir
væru litlir og seldir í lausasölu á 190 krónur stykkið.
Hvað er raf?
Morgunblaðið/Anna Bjamadóttir
Tómas Númi Sigurðsson hefur verið með raffesti
síðanskömmu eftir fæðingu eins og algengt er í
Sviss. Festin á að sefa -hann og lina tanntökuverki.
Aðalástæðan fyrir auknum, almennum áhuga á rafi
er líklega sú að vísindamennirnir í kvikmyndinni Ju-
rassic Park taka blóð úr 65 milljón ára gamalli pöddu
sem hefur varðveist í rafi og búa risaeðlurnar til úr því.
Raf er kristölluð trjákvoða. Það er gul- til rauð-
brúnn, léttur steinn. Það verður gagnsætt við pússun
og þá koma oft skordýraleifar, barrnálar eða lauf í ljós
í steininum. Fræðilega er mögulegt að í einhveijum
rafsteini leynist erfðaefni risaeðlu. Hafi moskítófluga
fyrir nokkrum tugmilljónum ára til dæmis verið nýbú-
in að fá sér blóðsopa úr risaeðlu og síðan fest í trják-
voðu. Möguleikarnir eru vitaskuld litlir og ekki því
ekki mikið vit í að leita að slíku.
Rafherbergið bráðnaði
Helstu rafabelti heims eru við Eystrasaltið. Steinam-
ir þar eru 35 til 50 milljón ára. Þeir mynduðust úr
tijákvoðu barrtijáa sem eru orðin að brúnkolum. Oft
fer fólk að leita að rafi á Eystrasaltsströnd eftir mik-
inn sjógang. Raf frá Dóminíkanska lýðveldinu er einn-
ig vinsælt en ekki eins útbreitt. Steinarnir þaðan eru
um 30 milljón ára. Þeir eru úr tijákvoðu belgjurtar
og oft ljósari og tærari en evrópskir steinar.
Rafs er getið í Odysseifskviðu Hómers og steinninn
hefur verið vinsæll skartgripur alla tíð síðan. Hann
er mjúkur og auðveldur viðfangs. Margir fagrir munir
hafa verið gerðir úr honum, en rafherbergi Friðriks I
Prússlandskonungs er líklega þekktasta raflistaverk
heims. Það var í smíðum í Chariottenburgar-höll í
Berlín frá 1701 til 1713. Nýtt rafherbergi hefur verið
reist í St. Pétursborg í stað hins gamla sem brann.
Raf er ein af sárafáum steinategundum sem brenn-
ur. Það gefur þá frá sér góðan ilm og var lengi vel
malað niður í reykelsi. Fólk trúði að það héldi illum
öndum í burtu, læknaði flest mein og það er enn notað
í pakkningar fyrir gigtveika í Póllandi. Það er útbreidd
skoðun að það hafi róandi áhrif og litlar rafhálsfestar
eru vinsælar vöggugjafir í Sviss. Þær eiga að sefa
börnin og lina sársauka við tanntöku. ■
Anna Bjamadóttir
Býr til skartgripi
og dreymir þá einnig
SKART-
GRIPIR úr
leir, steinbíts-
roði, skeljum,
íslenskum
steinum og
hrosshári.
Hún blandar
þessu stund-
um saman en
oft eru djásn-
in líka ein-
föld. Skart-
gripirnir eru
grófir, fín-
gerðir, stórir og litlir og hún
notar galdrarúnir sem mynst-
ur. Eitt er víst,- hún er með
skartgripi á heilanum. Ekki
nóg með að hún búi til skart-
gripi, hana dreymir þá Iíka á
nóttunni og hugmyndirnar eru
víða. „Ég sé þetta allstaðar úti
í náttúrunni og í kringum mig.“
Það er Inga Björnsdóttir sem
við erum að heimsækja, en hún
opnaði fyrir stuttu Gallerí
Náttúru við Hafnargötuna í
Keflavík.
Tröllkerllng er hún stundum
kölluð
Galleríið er líka vinnustofan
hennar og hún einskorðar sig
ekki við að skapa skartgripi, sköp-
unarþörf hennar fær útrás í ýmsu.
Inga málar tröll á fjörugijót,
mótar tröllkonur í leir líka og hún
viðurkennir að fyrir bragðið hafi
fest við hana nafnið tröllkerlingin.
Á vinnustofunni eru kertastj-
akar og vasar úr leir sem hún er
að vinna við og í kollinum er
hugmyndin þegar komin að lömp-
um. „Ég er mjög upptekin af
leimum núna.“
Inga málar samt líka, hún not-
ar vatnsliti á enduranninn pappír
og viðfangsefnið er sjávar- og
sveitalíf eins og það var á síldar-
árunum. „Pappírinn er skemmti-
lega grófur og þetta era öðruvísi
vatnslitamyndir."
Vinnustofa og gallerí
Auk muna hennar sjálfrar er
Inga með í umboðssölu íslenska
handunna gripi sem koma hvað-
anæva af landinu. Þar á meðal era
jólasveinar, askar, bretti með
brenndu mynstri og leðurvörur.
Þetta er handunnið og íslenskt og
núna fyrir jólin bætist margt nýtt
við til dæmis beinvörar og útskurð-
ur. Fyrir fjórum árum flutti Inga
til íslands eftir að hafa verið bú-
sett í Noregi í sjö ár. Þar var hún
við myndlistarnám í þijú ár. En
hversvegna gallerí í Keflavík?
„Ég er búsett í Höfnum og hef
lengi verið að velta þessum mögu-
leika fyrir mér. Fyrstu árin eftir
að ég kom heim fóru í barneignir
en fyrir nokkru fór ég að kíkja í
kringum mig eftir vinnustofu því
þá var ég farin að fikta með leir
og búa til skartgripi.“ Eldri dóttir
hennar fjögurra ára virðist hafa
erft sköpunarþrá frá móður sinni
því hún er þegar farin að láta til
sín taka á vinnustofunni, mótar
snjókarla og svín úr leimum.
Staðinn fann Inga á Hafnargöt-
unni í Keflavík, húsnæði sem er
tilvalið sem verslun líka. „Ég tók
það á leigu og ákvað að hafa
vinnustofu og taka í umboðssölu
fyrir aðra. Mér hefur verið tekið
vel það sem, af er svo ég held að
þetta eigi alveg að geta gengið.“
■
grg
Yfir 20% barna
í Gulu-héraði í Úganda
eru talin vera munaðarlaus
ABC hjálparstarf verður með basar næstkomandi laugardag, auk þess
sem hafin er sala á dagatölum fyrir
ar hjálparstarfinu.
Guðrún Margrét Pálsdóttir hjá
ABC-hjálparstarfi fór til Gulu-hér-
aðs í Uganda í haust, meðal annars
tjl að kynna sér aðstæður. Þar tók
hún hluta ljósmynda sem prýða da-
gatalið.
„Yfir 20% barna þarna eru talin
munaðarlaus. Hjálparstarfið gengur
í megindráttum út á að gefa þeim
kost á að ganga í skóla og búa þau
þannig undir lífíð. ABC hjálparstarf
styrkir um 500 börn í Uganda núna
auk þess sem sambærilegt hjálpar-
starf er í öðrum þróunarlöndum."
árið 1994 og jólakortum, til styrkt-
500 krónur á mánuði
Kostnaður við að styrkja barn í
skóla í Úganda er 500 kr. á mánuði
og að sögn Guðrúnar Margrétar
nægir sú upphæð fyrir skólagjöldum,
búningum, bókum og öðra sem barn
þarf til skólagöngu. „Um 600 aðilar
á íslandi hafa tekið að sér styrktar-
börn í gegnum hjálparstarfið, en öll
framlög fara óskert til hjálparstarfs
erlendis."
Að sögn Guðrúnar Margrétar er
ætlunin að byggja heimili og for-