Morgunblaðið - 20.03.1994, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ MAIMNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 20. MARZ 1994
Barátta við aukakílóin
Fjölbreytt og skemmtilegt námskeiö að hefjast fyr-
ir unglinga og fullorðna, er berjast við aukakílóin.
Upplýsingar og innritun alla daga í síma 41011.
Leiðbeinandi Þorsteinn Geirsson, íþróttafræðingur.
FARANDI ATRIÐI UH VERSLUNARMANNA-
HELGINA 29.JÚLÍ- I.ÁGÚST:
Æk 1. Dansleikir á palli ætlaðir öllum aldurshópum:
föstudagur - sunnudags (spilað 3x5 klst.)
aðstoð eftir þörfum við annan flutning skemmtidagskrár
Barnadansleikir á palli:
laugardagur - sunnudags (spilað í 2x1 klst.)
Söngvarakeppni barna og unglinga:
laugardagur (spilað í 2 klst.)
JÉÉi, 2. Unglingadansleikir í kúlu:
föstudagur - sunnudags (spilatlmi breytilegur)
M 3. Skemmtidagskrá
.::áÉi: 4. Hljóðkerfi fyrir unglingahljómsveitir og pall.
Tilboðin innihaldi alian kostnað, þar með talið vinnu.ferðir,
flutning og uppihald á staðnum. Heimilisföng og símanúmer þurfa
einnig að fylgja tilboðum. Mótshaldarar áskilja sér rétt til að taka
tilboðum sem berast í heild eða að hluta eða hafna þeim öllum.
Tilboð sendist til:
GALTALÆKJARMÓTIÐ 1994
Grensásvegi 16
108 Reykjavík fax 91-811819
fyrir 15. aprfl
Betri ríkisrekstur
Samningsstjórnun - markmiðasetning og mat á árangri
Fjármálaráðherra boðar til ráðstefnu um breytt vinnu-
brögð innan ríkiskerfisins, sem eiga að auka skilvirkni
og bæta þjónustu. Þau eru þáttur í stefnu fjármálaráð-
herra um nýskipan í ríkisrekstri.
Breytt vinnubrögð geta m.a. falið í sér að gerður er þjónustu-
samningur á milli ráðuneytis og stofnunar þar sem tilgreint
er hvaða þjónustu stofnun „selji“ ráðuneyti. Samningsstjómun
krefst skýrra markmiða um starfsemina, möguleika til að
mæla árangur og um leið aukins sjálfstæðis stofnana.
Ráðstefnan verður miðvikudaginn 23. mars nk. í sal 3
í Háskólabíói og hefst kl. 14.00. Ráðstefnan er opin öllum.
DAGSKRÁ:
Ráðstefnustjóri: Inga Jóna ÞórÖardóttir, viöskiptafrceðingur.
14.00 Ráðstefnan sett.
FriÖrik Sophusson, JjármálaráÖharra.
14.15 Hvað er samingsstjórnun?
Haukur Ingibergsson, deildarstjóri í Hagsýslu ríkisins.
14.35 Samningastjómun frá sjónarhóli fagráðuneytis.
Þorkell Helgason, ráÖuneytisstjóri iönaðar- ogviðskipta-
ráðuneytis.
14.45 Samningsstjómun frá sjónarhóli ríkisstofnunar.
Grímur Valdimarsson, forstjóri Rannsóknastofnunar
fiskiönaöarins.
15.00 KAFFIHLÉ
15.20 Tengsl gæðastjómunar og samningsstjórnunar.
Haukur Alfreðsson, rekstrarverkfrœÖingur.
15.35 Setning markmiða í ríkisrekstri og mat á árangri.
Jón Birgir Jónsson, ráÖuneytisstjóri samgönguráöuneytis.
15.45 Almennar umræður.
16.15 Viðbrögð úr ólíkum áttum.
Svanbjörg Thoroddsen, hagfrœÖingur hjá rekstrarráögjöf
VSÓ og Hjálmar Árnason, skólameistari Fjölbrauta-
skóla SuÖurnesja.
16.30 Ráðstefnuslit
Fjármálaráðuneytið, í samráði við Aðgerðarannsókna-
félagið, Gæðastjórnunarfélagið, Hagræðingarfélagið
og Stjórnunarfélag íslands.
UMHVERFISMÁLÆfrwi) tengir stórborgir oglandsbyggd?
Firríng
í TÆKNIVÆDDUM heimi hinna
vestrænu ríkja verður mönnum
tíðrætt um firringn sem birtist í
ýmsum myndum en er frekar
óskilgreint hugtak. I Orðabók
Menningarsjóðs er sagt að firring
tákni m.a. það að fjarlægjast eða
tengslaleysi við annað fólk. Segja
má að slíkt tengslaleysi hafi þró-
ast á undanförnum áratugum milli
stórborgarbúans á malbikinu sem
varia fer út fyrir sitt borgar-
hverfi og hefur enga hugmynd
um veruleika landsbyggðarinnar
og fólksins sem þar býr. Og „visa
versa“. Slík firring getur að sjálf-
sögðu haft skaðleg áhrif vegna
þess að í eðii sínu er þarna um
að ræða óijúfanleg víxlverkandi
áhrif sem ekki má rjúfa. Þessu
er varla fyrir að fara hér á landi
enda engar stórborgir hér og
ibúafjöldinn samanlagður varla
meiri en í meðalstóru þorpi hjá
milljónaþjóðunum. En tengsla-
leysið sem orðið hefur víða veldur
mönnum áhyggjum og spurningar
vakna um hvar orsakanna sé að
leita og hvers vegna þróunin hafi
orðið á þennan veg hjá hinum
auðugu og tæknivæddu stórþjóð-
um.
Um þetta er fjallað í bók sem
nýlega kom út í Bandaríkjun-
um. Höfundur er sagnfræðingur og
fékk hann bókmenntaverðlaun Banc-
roft fyrir á síðasta ári. Hann flahar
sérstaklega um það
hvernig frumgrein-
ar matvælafram-
leiðslunnar hafí
fjarlægst stórborg-
arbúa. Hlutverk
þeirra sem stunda
hefðbundin land-
búnaðarstörf séu
þeim gersamlega
framandi og því
einskis metin. Þar sé þó um að ræða
framleiðslu þess varnings sem haldi
í þeim lífi! Höfundur tekur sem dæmi
heimaborg. sína Chicago og rekur
þróun borgarsamfélagsins í stórum
dráttum frá því um miðja 19. öld.
Þótt þetta sé okkur, upplýstri þjóð,
fjarri og þjóðfélagsleg firring næsta
óþekkt er betra að þekkja vítin til
að varast þau.
Chicago-borg stendur á flatlendu
fenjasvæði og þótti liggja vel við
samgöngum, einkum með tilliti til
þéttbýlisins á Austurstörnd Banda-
ríkjanna. Allt í kring um borgarstæð-
ið voru mikil náttúruauðævi, fijós-
amar lendur og víðfeðmir skógar.
Borgin óx hratt með bættri sam-
göngutækni og þegar skýjakljúfarnir
svokölluðu fóru að bera við himinn
upp af sléttunni nokkru fyrir síðustu
aldamót komst merkur rithöfundur
svo að orði að þar mætti sjá með
eigin augum hinn endanlega sigur
mannsins yfir náttúrunni. Enn í dag
eru margir þeirrar skoðunar að eitt
aðalhlutverk og kappsmál mannsins
sé að sigrast á náttúrunnni.
Höfundur þessarrar bókar telur
að fólk sem hefur einangrast í mann-
gerðu og þröngu umhverfi stórborgar
hafí kolrangar hugmyndir um hvað
beri að kalla „sigur“ í þessi tilviki.
Mannkynið - stórborgarbúar sem
aðrir, eigi allt sitt undir því sem
auðlindir náttúrunnar gefí af sér.
Hann segir vöxt og viðgang Chicago-
borgar megi alfarið rekja einmitt til
auðugra náttúruauðlinda héraðanna
allt um kring. Timbur, korn og afurð-
ir kvikfjárframleiðslunnar runnu í
stríðum straumum til borgarinnar
og var dreift þaðan sem fullunnum
vörum í allar áttir. En samskipti
borgar og landsbyggðar tók á sig
breytta mynd með árunum. Stór-
borgarbragur þróaðist og festi rætur
samkvæmt eigin lögmálum. Og
tæknivæðing hafði afgerandi áhrif í
landbúnaðarhéruðunum. Sveitir
landsins tóku stakkaskiptum hið
ytra. Umhverfið raskaðist og varð
einhæfara. Fjölbreytni landsins hefur
vikið fyrir komræktinni, gresjurnar
vestur af borginni eru horfnar, skóg-
arnir hafa hopað fyrir stórtæku skóg-
arhöggi og timburvinnslu. Og borgin
þenst út.
Höfundur vill staldra hér við og
spyr hvað valdi firringunni sem ríki
nú milli borgarbúa og íbúa lands-
byggðarinnar. Þá þróun beri að
stöðva. Hann telur að til þessa megi
rekja þróun ofneysluþjóðfélagsins
þar sem verðmætum er hömlulaust
sóað og fleygt á sorphauga - ekki
hvað síst afurðum úr ríki náttúmnn-
ar. Hann segir marga stórborgarbúa
ekki hafa hugmynd um hvaðan komi
undirstöðuefnið í hamborgarann sem
hann er að stýfa úr hnefa og hann
kæri sig líka kollóttan. Það sé bara
eitthvað sem er framleitt, síðan
pakkað, því næst auglýst og svo
keypt. Nútímafólk í stórborgum skilji
ekki áhrif þessa lífsmynsturs á lífríki
og vistkerfi. Fæðuframleiðslan teng-
ist ekki náttúm eða umhverfí, því
menn viti næsta lítið um þau lögmál
sem þar gilda í fírrtum heimi neyt-
andans.
Höfundur harmar þau rof sem
hafa orðið milli borgarsamfélagsins
og landsbyggðarinnar. Ofurásókn
markaðsafla hafi ráðið of miklu. Nú
sé tími til kominn að lagfæra skekkj-
una án hleypidóma og án þess að á
annan hvorn aðilann sé hallað. Sjálf-
ur segist hann á yngri árum hafa
hneigst til þess að halda fram mál-
stað hinnar óspilltu náttúru sem hafi
fengið frið fyrir öllum athöfnum
mannsins. Þar sem allt var hreint
og tært. Andstæðan hafi í hans huga
verið borgin, Chicago, þar sem hann
átti heima, óhrein og ljót, hulin
svörtu sótskýi. Þessi afstaða hans
hafí breyst þegar hann fór að sökkva
sér niður í söguna. Þá varð honum
ljóst hversu þetta tvennt, borg og
landsbyggð, væri nátengt og þróun
annars þáttarins væri ofín inn í þró-
un hins. Hvorttveggja væri runnið
af sömu rótum. Maðurinn hefði verið
að verki í báðum tilvikum. Nú væri
framhaldið háð siðferðisþroska
mannsins,' skynsemi hans og sameig-
inlegri ábyrgð gagnvart náunganum.
Þar væri fólginn hinn eini sanni sig-
ur.
TÆllNI/Geta stjómmál ogvísindi blandast saman?
Tvíbumrannsóknir
Cyrils Burts
ÞEKKTUSTU dæmi um óheillavænleg áhrif stjórmúlaskoðana á
vísindarannsóknir eru frá Sovétrílqum undanfarinna áratuga. Náið
samband var á milli lélegs árangurs á efnhagssviðinu og afskipta
hins opinbera af vísindarannsóknum. Alfrægasta dæmið var Lys-
enko-villan svonefnda, þar sem svonefndur líffræðingur „sannaði"
að lífsreynsla hverrar lífveru kæmi fram í erfðum eiginleikum af-
komendanna. Ef ég verð fyrir því að fótbrotna, er líklegra að afkom-
endur minir fótbrotni þess vegna. Tilraunir sem „sönnuðu" þetta
gengu illa á Vesturlöndum, og engu líkara en lífverur sem áttu að
sýna þetta lögmál þrifust ekki vel nema í sósíalískum jarðvegi.
Dæmi má finna um neikvæð áhrif kerfisins á nýsköpun innan eðlis-
fræði og jarðfræði, þóttþau yrðu ekki jafn örlagarík. Við á Vestur-
löndum förum ekki heldur varhluta af því að stjórmálaskoðanir móti
vísindaniðurstöður.
Sú vísindalega spuming sem
hefur hvað mest verið reynt
að svara á pólitískan veg er um
erfðir og umhverfi. Er greind
mannsins fyrst og fremst ákvörðuð
af erfðum eða af
kringumstæðum
í uppeldinu?
Vinstri menn og
sósíalistar hafa í
stórum dráttum
talið áhrif um-
hverfisins á
greindina miklu
meiri en hægri
menn hafa gert.
Lykilatriði til rannsókna á þessari
spurningu eru eineggja tvíburar,
hafi þeir alist upp hvor í sínu lagi.
Þeir hafa sömu erfðaeiginleika en
hafa orðið fyrir mismunandi um-
hverfisáhrifum. Segja má með
nokkurri kaldhæðni, að útkoma
svona rannsókna háfi farið eftir
því hvemig pólitískir vindar blésu
hveiju sinni. Á árunum eftir menn-
ingaruppreisnina árið 1968 var
greindin afar háð umhverfinu. Síð-
ar, á tímum fijálshyggju og sóknar
hægri manna, hafa áhrif erfða-
þátta á greindina hríðvaxið. Hlið-
stæðar rannsóknamiðurstöður í
eðlisfræði væm þær að rafeindin
væri mínushlaðin í auðvaldsþjóðfé-
lagi en plúshlaðin í sósíalísku.
Varla þarf að taka fram að rafeind-
in er mínushlaðin.
Hver var Cyril Burt?
Hann var breskur sálfræðingur
sem lést árið 1971, og naut afar
mikillar virðingar við fráfallið.
Hann komst eins langt og hægt
var að ímynda sér að hægt væri,
að sanna að greind væri erfðalega
ákvörðuð. Undirstaða hans vora
tvíburarannsóknir. Niðurstaða
Burts hljóðaði upp á að um 75%
af greindinni væri ákvörðuð af
erfðum. Greinarhöfundi hefur þó
ekki tekist að skilja hvað séu 75%
af greindinni og hvað 25%, m.ö.o.
hvernig hægt sé að koma magn-
tölum yfir greindina í þessum mæli.
Rannsóknir Burts voru afar yfir-
gripsmiklar, og nutu meirá trausts
en títt er. Hann var í afar miklu
áliti, og meðal þeirra sem kom það
vel að hlutunum væri á þennan veg
varið, var þegar farið að vitna í
þær í pólitískum tilgangi. Ári eftir
dauða Burts rak annar breskur
sálfræðingur augun í að fylgni allra
þátta sem bornir voru saman í
rannsóknunum var sú sama, eða
0,71. Þetta var of ótrúlegt til að
það gæti verið satt. Líkur þess að
svo hefði getað orðið í raunveruleg-
um rannsóknarniðurstöðum voru
hverfandi. Menn hafa mjög velt
fyrir sér hvort Burt hafí beinlínis
falsað niðurstöður, eða hvort hann
hafí freistast til einhvers konar
sjálfsblekkingar á gömlum niður-
stöðum, túlkað þær áfram, og
smám saman misst sjónar á því
hvað væri raunveruleiki og hvað
ekki. Hvað sem má um það segja,
má fullyrða að eftir standi eitt-
hvert átakanlegasta dæmi sem
þekkt er um misnotkun vísindanið-
urstaðna í heimssögunni. Enn
átakanlegra fyrir að það fjallaði
um kjarnaatriði mannsins, sem réð
miklu um hvort réttlætanlegt væri
að trúa á raunverulegt jafnrétti og
samábyrgð allra manna. Eftir
stendur minning Burts, sem hefur
verið vel meinandi maður, en að-
eins misst sjónar á því hvað væru
staðreyndir og hvað trúaratriði í
því efni sem hann fékkst við.
eftir Egil
Egilsson
eftir Huldu
Voltýsdóttur