Morgunblaðið - 27.03.1994, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 27. MARZ 1994
Alfreð J. Jolson
biskup — Muming
Fæddur 18. júní 1928
Dáinn 21. mars 1994
Úti í Strassbourg var ég kallaður
í símann. Þar var fundur stjómar
og starfsliðs Rannsóknastofnunar
lúterskra í guðfræði. Frá íslandi
barst tilkynning inn á þessar höfuð-
stöðvar lúterskra að Alfred Jolson
kaþólskur biskup á íslandi væri
dáinn.
Tilfínningar voru síður tengdar
fráfalli starfsbróður en andláti dýr-
mæts vinar. Hann kom til íslands
og þáði biskupsvígslu í kirkju Krists
að Landakoti og vildi ekkert frekar
en verða algjör Islendingur. Og síð-
asta ósk hans var að ég skrifaði
bréf til stuðnings því að hann fengi
ríkisborgararétt í landi forfeðra
sinna. Mér var ljúft að verða við
beiðni hans. En ríkisborgarabréfið
varð víst ekki skrifað og fellur þar
í dilk með þrá hans eftir að ná
valdi á íslandi. Hann hélt að mál
feðra og mæðra um marga ættliði
mundi lúta ljúfar að vilja hans en
raun bar vitni. Þess vegna voru ár
hins íslenska biskups kaþólskra erf-
iðari en hann vænti. Hann vildi
vera íslenskur kennimaður í þeirra
sveit sem boðaði Krist á kærri ætt-
jörð. En það er jafn erfitt að færa
klukkuna til baka og fyrir fullorðinn
að má út önnur áhrif uppeldis og
menntunar en síðari tímar gera
kröfur til. Þess vegna var hann
gestur á heimaslóðum.
O’Connor kardináli í New York
heimsótti söfnuð kaþólskra og bisk-
up þeirra í vetur. Hann lagði áherslu
á að til væri tvenns konar samstarf
kirkjudeilda. Annars vegar hið
fræðilega þegar guðfræðikenningar
væru lagðar til grundvallar og hins
vegar hið mannlega í samskiptum
og samstarfi. Alfred Jolson, hinn
menntaði jesúíti, gerði ekki lítið úr
fræðunum. En mest þótti honum
um þau mannlegu samskipti sem
lögðu áherslu á bróðurþel. Þannig
vorum við biskuparnir á íslandi
bræður. Sem slíkum fagnaði ég
honum á Skálholtshátíð í sumar þar
sem hann söng messu með prestum
sínum.
Sem slíkir stigum við hvor í ann-
ars stól í dómkirkjum okkar á Þor-
láksmessu í vetur, eða þeim sunnu-
degi í aðventu sem næstur var. Og
það vermdi að fínna hlýja vináttu
bróður, er hann leiddi mig í biskups-
stól sinn í Landakoti.
Ég sakna Alfreds Jolsons ka-
þólska biskupsins og hefði þegið
að starfsár hans á íslandi hefðu
orðið fleiri. En ég þakka Guði og
leiðtogum í kaþólsku kirkjunni að
hafa sent þennan mæta son Islands
heim.
Ég lagði símann á hérna í
Strassbourg og gekk á ný til fund-
ar. Og mér þótti það undarlegt við-
fangsefni með minningar látins vin-
ar í huga, að umræðuefnið var sam-
ræður lúterskra og kaþólskra með
réttlætingu af trú i öndvegi, þessi
höfuðkenning Lúthers, sem ekki er
lengur djúp gjá til aðskilnaðar okk-
ar frá hinum kaþólsku. Brýr hafa
verið byggðar og eru stöðugt smíð-
aðar svo að bræður og systur fái
mæst í miðri leið.
Útrétt vinarhönd Alfreds Jolsons
var þannig brú. Ég þakka störf
hans og bið um að draumar hans
um nána samvinnu allra kristinna
manna á íslandi verði að veruleika
fyrr en síðar.
Þjóðkirkjan þakkar kaþólskum
biskupi. Ég fel vin Guði á vald í
djúpri virðingu.
Olafur Skúlason.
In memoriam
Exeunt omnes — segir latneska
máltækið. „Allir fara út“, hverfa á
brott af leiksviði lífsins í líkingu
talað. Við hverfum burt af sjónar-
sviðínu, þegar þáttur jarðlífs okkar
er á enda. Þannig er nú horfinn
sjónum okkar kaþólski biskupinri í
Landakoti, dr. Alfreð Jolson. Það
er sjónarsviptir að þeim manni.
Hann setti svip sinn á sérhvert
mannamót með nærveru sinni,
gjörvulegur að vallarsýn, íklæddur
embættisskrúða sínum, glaður í
bragði og hlýr í viðmóti.
Laugardaginn 6. febrúar 1988
var mikil stund í dómkirkju Krists
konungs í Landakoti. Þá var dr.
Alfreð Jolson vígður biskup ka-
þólsku kirkjunnar á íslandi af John
O’Connor kardinála. Ekki hvarflaði
þá að mér, að við Jolson ættum
fyrir höndum mikið samstarf að
merkum samkirkjulegum atburði,
sem heimsókn páfans Jóhannesar
Páls II. var til Islands í júníbyijun
1989. Þá kynntist ég Alfreð Jolson
biskupi vel. Við héldum marga fundi
og ræddum mikið saman um undir-
búning heimsóknarinnar. Þær um-
ræður snerust ekki einvörðungu um
komu páfans, heldur um ýmis önn-
ur atriði varðandi kirkjudeildirnar
tvær, þá kaþólsku og lútersku.
Samstarf okkar og þeirra, sem með
okkur störfuðu frá báðum kirkju-
deildum, átti sinn þátt í ánægju-
legri heimsókn Jóhannesar Páls II.
til lands og þjóðar.
Aukið samstarf kirkjudeildanna
á íslandi, Samkirkjuhreyfingin, er
gleðilegt tákn um hollustu við orð
Krists, er hann sagði í bæn sinni
fyrir hinum kristnu: „Að allir séu
þeir eitt, eins og þú faðir ert í mér
og ég í þér, svo séu þeir einnig í
okkur, til þess að heimurinn trúi,
að þú hefur sent mig.“ (Jóh. 17:21)
Kynni mín af Alfreð Jolson báru
vott um þennan samhug. Við minn-
inguna um Alfreð biskup flyt ég
honum einlæga þökk fyrir öll hin
góðu kynni og kærkomið samstarf.
Dr. Alfreð Jolson var gagn-
menntaður, mikill fræðimaður.
Hann hafði mikla þekkingu og inn-
sýn í alþjóðleg stjórnmál og hug-
myndafræði ólíkra trúarhreyfinga,
eins og greinar hans hér í blaðinu
báru vott um.
Alfreð Jolson var útlendingur, —
heimsborgari, — fæddur, uppalinn
og menntaður í Bandaríkjunum og
bar þess jafnan merki. En hann var
og íslenskrar ættar, þar sem afi
hans Guðmundur Hjaltason (þar af
dregið ættarnafnið Jolson) var alís-
lenskur frá ísafjarðardjúpi. Römm
var sú taug, sem batt dr. Alfreð
ættfólki sínu. „Ég er hér sem ís-
lendingur," mælti hann við vígslu
sína. Hann kaus heldur að vera
vígður hér í Reykjavík en í Róm.
Hann lagði kapp á það að læra og
að tala íslensku. Alfreð Jolson var
aðþýðlegur og félagslyndur. Hann
átti létt með að blanda geði við
aðra og lagði rækt við að eiga góð
samskipti við vini sína og kunn-
ingja. Við Sólveig áttum hann að
góðum vini. Við kveðjum hann með
þakklæti og blessum minningu
hans.
Þegar á allt er litið erum við
mennirnir í trúarlegum skilningi
útlendingar, hvar sem við dveljum
á jörðinni þar sem við munum allir
hverfa sjónum eftir skammvinna
ævidaga. Það er trú hinnar einu
ósundruðu kristni, sem Páll postuli
skrifar: „En föðurland vort er á
himni, og frá himni væntum vér
frelsarans Drottins Jesú Krists.
Hann mun breyta veikum og for-
gengilegum líkama vorum og gjöra
hann líkan dýrðarlíkama sínum.
(Fil 3:20)
Með það í huga og sál er þessi
góði íslandsvinur og trúi kirkjuleið-
togi lagður til hinstu hvíldar að
kórbaki dómkirkju Krists konungs,
hans sem hefur kraftinn til að
breyta hinu forgengilega jarðneska
lífi í dýrðina með sér á himni.
Pétur Sigurgeirsson.
Kveðja frá Bergþórshvoli
Kaþólski biskupinn Alfreð J. Jol-
son, S.J. lést óvænt í Bandaríkjun-
um hinn 21. þ.m. á 66. aldursári.
Áður en hann fór utan var hann
búinn að ákveða að koma aftur
heim til síns safnaðar 26. mars.
Okkur er sagt að þann dag verði
jarðneskur líkami hans fluttur heim
til íslands.
Alfreð biskup var hámenntaður
og víðlesinn eins og háttur er jesú-
íta. Hann kenndi við margar virtar
menntastofnanir víða um freim og
verður allur sá merki ferill ekki
rakinn í þessu máli og ekki heldur
ættfræði hans.
Við viljum fyrst og fremst dvelja
við þær fögru minningar, sem við
eigum um hann og það eftirminni-
lega fordæmi sem hann gaf með
ræðum sínum, breytni og starfi. Líf
okkar auðgaðist mjög við að fá að
kynnast þessum yndislega biskupi
og fyrir það viljum við nú þakka
honum, en fyrst og fremst þökkum
við Guði, sem færði okkur hann sem
sendiboða sinn.
Alfreð Jolson biskup sáum við
aldrei fara öðruvísi um en sem sann-
ur friðarhöfðingi, hógvær og af
hjarta lítillátur eins og Meistari
hans, sem hann sór eitt sinn holl-
ustu sína og þjónaði í samræmi við
það.
Gáfur Alfreðs, menntun og
mannkærleikur hrifu okkur. Hann
naut þess að koma til okkar að
Bergþórshvoli og dveljast hjá okk-
ur. Og Njálssögu þekkti hann eins
og svo margir langt að komnir og
átti þá bók a.m.k. á ensku. Hér
miðlaði hann okkur kærleika sínum
og góðvild. Það var því ómetanleg
Guðs náð að fá að kynnast slíkum
manni og eiga hann að einlægum
heimilisvini. Fagrar bænir og bless-
un streymdu til okkar frá hans
göfuga og kærleiksríka hjarta. Þeg-
ar hann sat hér og ræddi við okk-
ur, var eins og kærleikur hans
breiddist hér út um allt og himinn-
inn væri í nánd. Og kannski var
Alfreð biskup þá einmitt kominn
miklu nær himninum, en okkur gat
órað fyrir. Og síðasta kveðjan hans
til okkar, er hann ræddi á sjúkra-
beði við ritara sinn í síma, sýndi
einmitt enn einu sinni hjartahlýju
hans og göfuglyndi: Þar þakkaði
hann sérstaklega bænir okkar, sem
hann vissi að okkur var einkar
kært að beina til Guðs honum til
heilla.
Þótt veikindi eða erfiðleikar
mættu honum, heyrðum við hann
aldrei kvarta, heldur jók hann þá
bara kærleiksþjónustu sína um all-
an helming. Það fundu líka þeir
mörgu sjúku, bágstöddu og ein-
mana, sem hann þreyttist aldrei á
að heimsækja, sitja hjá og telja
kjark í.
Við heyrðum og lásum fyrr á
árum sögurnar um Guðmund bisk-
up góða. í hugum okkar bar Alfreð
biskup alltaf sæmdar- og virðingar-
heitið: Hinn góði. Um daginn stað-
festi roskinn kaþólskur prestur
skoðanir okkar á Alfreð biskupi
með þessum orðum: „Hann var
ekki bara yndislegur biskup, heldur
líka mikill prestur, frábær vinur og
alltaf tilbúinn að gleðja og hjálpa.
Hann hugsaði aldrei um sjálfan sig,
heldur aðra: Hvað get ég gert fyrir
þennan? Eða hvað get ég gert fyrir
hinn?“
Þetta er fögur og sönn lýsing.
Alfreð biskup stýrði líka þeirri
kirkju sem leggur mikið upp úr
góðri breytni manna. Hann var
varla fyrr tekinn til starfa á ís-
landi, en hann tók að læra „ást-
kæra ylhýra málið“, og flutti því
snemma sínar snjöllu prédikanir á
íslensku. Þar hitti hann venjulega
naglann á höfuðið. Hann var ein-
dreginn fylgjandi samkirkjulegs
starfs og sýndi þar mikinn dreng-
skap, víðsýni og umburðarlyndi.
Það var eins og allt gott ynni með
honum, þegar hann aflaði sér ótrú-
lega margra vina frá hinum ólík-
ustu stefnum og flokkum. Margir
sjá því nú á bak miklum og eftir-
minnilegum kirkjuhöfðingja, sem
alltaf var tilbúinn að virða skoðanir
annarra og gat tekið þátt í hinum
ólíkustu guðsþjónustum.
Skilningur hans á mannlífinu var
afar næmur og skarpur. Stundum
fannst manni í prédikunum hans,
eins og hann væri gæddur yfirnátt-
úrulegu innsæi og framsýni í sam-
ræmi við það. Og alltaf kom þetta
sama upp hjá honum aftur og aft-
ur: Að hjálpa öðrum og gleðja aðra.
En þrátt fyrir alla hæverskuna og
ljúflyndið var hann sterkur persónu-
leiki og glæsilegur fulltrúi sinnar
kirkju.
Við minnumst nú með djúpri virð-
ingu og einlægasta þakklæti allrar
góðseminnar sem ríkti hjá honum
í hans biskupsgarði. Og þar skorti
hvorki gestrisnina né rausnina. Eitt
kveldverðarboð hans líður okkur
aldrei úr minni. í heiðurssæti, þ.e.
við borðsendann, setti hann aldraða
móður sína, sem þá var á lífi og
honum einkar kær. Við hinn endann
sat ungur Islendingur og svo við
og aðrir gestir við hliðar borðsins.
Þegar allir voru sestir og borðbæn
beðin, kom biskupinn sjálfur inn
með hina ágætustu rétti og mælti:
„Hér þjóna ég til borðs!“ Þetta var
bæði lærdómsríkt og ógleymanlegt.
Þetta höfðum við aldrei séð nokk-
urn biskup gera og eigum kannski
aldrei eftir að sjá slíkt aftur.
Við allt annað tækifæri leiddi frú
Vigdís Finnbogadóttir, forseti ís-
lands, hina öldnu móður biskupsins.
Við þykjumst þess fullviss, að aldr-
ei hafi Alfreð biskup gleymt þeim
orðum, er Vigdís forseti sagði þá,
svo vænt þótti biskupnum um þau:
„Hún gaf íslandi son sinn.“
Fræði jesúíta settu að sjálfsögðu
sterkan blæ á biskupinn. Ungur
hermaður særðist. Hann bað um
spennandi skáldsögu að lesa, sem
engin var til, þar sem honum var
hjúkrað. I staðinn fékk hann sögur
af æviferli dýrliriga. Þetta gramdist
honum. En smám saman fór for-
dæmi dýrlínganna að hafa áhrif á
hann og hann hugsaði með sér:
Þetta voru bara menn á borð við
mig. Hví skyldi ég ekki geta gert
það sama og þeir? Þessi einbeitti
eftirbreytandi helgra manna varð
síðar kunnur sem Ignatius Loyola,
siðar stofnandi og forvígismaður
jesúítahreyfíngarinnar. Við þann
mikla menntabrunn nam og mótað-
ist Alfreð J. Jolson, S.J., biskup.
Hann var mjög ósérhlífinn og
afkastamikill í störfum sínum og
vann gjarnan og bað, þegar aðrir
vildu sofa. Og á ferðum sínum er-
lendis var hann óþreytandi við að
afla kirkju sinni hér heima á ís-
landi virðingar og stuðnings.
Hér skal svo aðeins gripið niður
í hinar athyglisverðu prédikanir
Alfreðs biskups: „Góðir og slæmir
tímar líða." Konungsríki Krists lýsti
hann með orðinu: Kærleikur. Og
vegabréfið þangað nefndi hann einu
orði: Trú. Þessa hvatningu gaf hann
í sambandi við upprisuna og hinn
upprisna Krist: „Kom rís upp, legg
hönd þína í höndina mína.“ Þetta
teljum við að hann hafi nú gert,
enda boðaði hann hina bjargföstu
sannfæringu um lífið eftir dauðann.
Síðasta jólaræðan hans hófst
svona: „Sól tér sortna,/ sígur fold
í mar,/ hverfa af himni heiðar
stjörnur."
Nú finnst okkur hér heima, sem
„heið stjarna sé horfin af hirnni".
En Alfreð biskup prédikaði einnig:
„Sér hún upp koma,/ öðru sinni/
jörð úr ægi/ iðjagræna.“ Hann kvað
fæðingu Krists tákna, að upp væri
risinn nýr heimur.
Og í síðustu öskudagsræðu bisk-
upsins sjáum við þessi orð: „Enginn
veit sína ævina fyrr en öll er. Ef
til vill gefst ekki sú stund að deila
aftur neinu með Drottni. Þennan
föstutíma ættum við að líta á sem
þann fyrsta og þann síðasta.“ Og
hinn 6. febrúar sl. er O’Connor
kardínáli (sem vígði Alfreð til bisk-
ups) kom, vitnaði biskupinn til þess-
ara orða Ritningarinnar: „Dagar
mínir eru hraðfleygari en vefjar:
skyttan ... líf mitt er andgustur." í
sömu prédikun gat hann þessa:
„Það kom mér mjög á óvart að
vera kallaður til íslands, nærri sex-
tugur að aldri.“ 38 ára eða árið
1966, sagði hann, að litlu hefði
mátt muna, að hann kæmi þá hing-
að til starfa.
Með breytni sinni og fordæmi
meitlaði Alfreð biskup prédikanir
sínar í traustan og óhagganlegan
klett. Hann var fyrirmynd trúaðra
í orði, hegðun, kærleika og trú.
Hann „var fyrirmynd í góðum verk-
um, grandvarléik og virðuleik".
Hann hafði bætandi áhrif á aðra
án þess endilega að vita af því sjálf-
ur. Ljós hann lýsti mönnunum svo
að þeir sáu góðverk hans og lofuðu
Guð. Og enn eiga hér við fræg orð,
sem Alfreð biskup hafði gjarnan á
hraðbergi: „en orðstír/ deyr al-
dregi( hveim sér góðan getur.“
Við endurtökum nú samúðar-
kveðjur okkar til kaþólsku prest-
anna, klaustrafólksins og til allra
þeirra sem voru honum nánastir og
kærastir og sakna hans mest. Guð
blessi allt það fólk og skyldulið
hans og blessi þeim hér og honum
á himnum ríkulega komandi páska-
hátíð. Friður Guðs umvefji biskup-
inn. En fyrst og síðast þökkum við
Guði og Alfreð sjálfum allan þann
kærleika og þá góðsemi, er heimilið
okkar naut frá kirkjuhöfðingjanum
glaða og' ógleymanlega, sem
gleymdi aldrei sálusorgarareglu
postulans: „Gaudere cum gaudenti-
bus, flere cum flentibus."
Edda, Njáll og Páll
á Bergþórshvoli.
Kveðja frá Carítas á íslandi
Mikill ágætismaður, Alfred J.
Jolson, biskup kaþólsku kirkjunnar
á íslandi, er fallinn frá aðeins 65
ára að aldri.
Ég átti því láni að fagna að eiga
vin í þessum umbúðalausa manni,
þessu kvikusára næmi sem undir
úfnu yfirbragði, kenndi svo til þeg-
ar aðrir þjáðust eða voru sviptir
mannlegri reisn að hann afbar það
varla.
Alfred Jolson var enginn hvers-
dagsmaður. Ýmist þótti hann lyfta
umhverfi sínu og gefa því virðulega
reisn eða hið gagnstæða — allt eft-
ir því í hvaða umhverfi hann var
skoðaður og af hveijum. Þótt hann
nyti veraldargengis og aðdáunar
(
(
(
<
(
(
<
<
(
<
(
(
(
<
<
<
(
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<
<