Morgunblaðið - 21.07.1994, Síða 24

24 FIMMTUDAGUR 21. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Myndun eyðimarka
Sáttmáli Sameinuðu þjóðanna og- ábyrgð Islendinga
Að MATI Umhverfis-
stofnunar Sameinuðu
þjóðanna er velferð um
900 milljóna manna
ógnað vegna stækkun-
ar eyðimarka í heimin-
um. Þessi óáran virðir
engin landamæri og
veldur hungursneyð
sem hrekur heilar þjóðir
úr stað í leit að lífs-
viðurværi. Óstöðugleik-
inn er undirrót óeirða
og styrjalda sem eykur
enn á hörmungar fólks-
ins. Segja má að lan-
deyðing sé einhver al-
varlegasta ógnin sem
steðjar nú að mannkyn-
inu.
Á umhverfisráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í Ríó var ákveðið að efna
til sérstakrar ráðstefnu um myndun
eyðimarka, með þátttöku allra þjóða
heimsins, og freista þess að ná sam-
komulagi um sameiginlega baráttu
gegn eyðingaröflunum. Slíku fyrir-
komulagi var náð 17. júní síðastliðinn
og er það að mörgu leyti hliðstætt
öðrum sáttmálum Sameinuðu þjóð-
anna, t.d. um loftslagsbreytingar,
fjölbreytileika tegunda, hafréttarmál
o.fl. Vegna þess hve aðsteðjandi
vandi er mikill vegna landeyðingar
er ætlunin að samkomulagið verði
undirritað af ráðherrum eða þjóð-
höfðingjum landa heimsins í París
nú þegar á hausti komanda. Undirrit-
un er háð staðfestingu þjóðþinganna,
en samkomulagið öðlast gildi þegar
50 ríki hafa staðfest það.
SamningTirinn
Fyrsta fundalotan fór fram í
Kenýu í júní á slðasta ári, en fimmtu
og síðustu fundalotunni lauk um ári
eftir að samningafundir hófust. For-
maður ráðstefnunnar, Svíinn Bo
Kjellén, vann mikið afrek með því
að sjá til þess að þessum flóknu
samningum var lokið á jafn stuttum
tíma og raun ber vitni. Á fundunum
hefur gengið á ýmsu vegna ólíkra
viðhorfa, þar sem einstök ríki og
ríkjasambönd reyndu að gæta hags-
muna sinna og hafa áhrif á texta
lokasamningsins. Hagsmunir sem
hér um ræðir eru t.d. I formi þróunar-
aðstoðar við þau lönd
sem beijast við myndun
eyðimarka. Þá má og
nefna tilraun fátækra
Afríkuríkja til að draga
iðnríkin til ábyrgðar á
óvenjulega miklum
þurrkum í Afríku vegna
gróðurhúsaáhrifa sem
iðnríkin eru völd að.
Fátæk ríki I Ameríku
og Asíu töldu að ekki
ætti að einskorða samn-
inginn við Afríku, sem
upphaflega hafði verið
ætlunin.
Samkomulagið felur
Ólafur m.a. í sér að komið verði
Arnalds á sérstöku ráði á vegum
SÞ til þess að samræma
aðstoð við ríki sem berjast við land-
eyðingu. í samningnum er lögð meg-
in áhersla á aukna þekkingu og að-
stoð við þróunarlöndin á vísindasvið-
inu. Þróunarlöndum finnst skorta á
beinar fjárhagslegar skuldbindingar
ríkra þjóða og þau vildu setja á fót
sérstaka stofnun innan SÞ sem ein-
vörðungu fjallaði um þessi mál. Evr-
ópusambandið var gagnrýnt fyrir
þróttlitla afstöðu, þar eð hagsmunir
sambandsins eru of margþættir til
þess að það geti tekið eindregna af-
stöðu og sýnt áræði í samningum
sem þessum. Norðurlönd, Bandarík-
in, Kanada og Ástralía þóttu aftur á
móti sýna ábyrga afstöðu á ráðstefn-
unni og vilja til þess að takast á við
vandann með fjárframlögum. Þessi
ríki hjuggu oft í viðræðunum á hnúta
sem áður virtust óleysanlegir.
Hlutverk Islands
Formleg ráðstefna, með þátttöku
ráðherra frá flestum löndum heims,
sem og mörgum þjóðarleiðtogum,
verður haldin í París á næstunni. Á
þeim fundi er ætlunin að staðfesta
sáttmála um baráttu gegn myndun
eyðimarka.
Tölur Umhverfísstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna (UNEP), sem áður
er getið, eru skelfilegar og flestum
er Ijóst að alvarleg ógnun er fólgin
í myndun eyðimarka. Samt er það
svo að þær aðferðir sem notaðar
hafa verið til þess að meta landeyð-
inguna eru um margt umdeildar.
OPK) UU VIRKA DA6A FKÁ KL.9 -18.30
06 LAUGABDAGA FRÁ KL. 10 - 17X10
KAPLAHRAUNI5 @3090
HAFNARFIRÐI
MIKIÐ URVAL TÆKJA
OG VERKFÆRA
ÓTRÚLEG VERÐ!
ISBROT ◄
Fyrsta skrefið til að
auka alþjóðlegt mikil-
vægi íslands á sviði jarð-
vegsverndar, segir Olaf-
ur Arnalds, er að
tryggja íslenzkum rann-
sóknum á þessu sviði
brautargengi.
Enda þótt allir séu sammála um að
vandinn sé ærinn er allt of lítið vitað
um eðli, umfang og orsakir landeyð-
ingarinnar. Starfsaðferðir Umhverf- ■
isstofnunarinnar hafa verið gagn-
rýndar víða um heim og bent á ýms-
ar brotalamir við mat þeirra á ástandi
gróðurs og jarðvegs í heiminum. Þó
er kannski síst við Umhverfisstofn-
unina sjálfa að sakast, því hún safn-
ar upplýsingunum frá viðkomandi
stofnunum í hinum ýmsu þjóðlönd-
um. Upplýsingar hennar eru verð-
mætar þótt þær séu gallaðar. Vand-
inn er fólginn í því að vísindastofnan-
ir þeirra landa sem mest eru þjakað-
ar af landeyðingunni búa ekki yfir
nægri þekkingu til að meta ástandið.
Islendingar munu væntanlega eiga
fulltrúa á ráðstefnunni í París í haust,
þar sem sáttmálinn um baráttuna
gegn myndun eyðimarka verður
staðfestur. Er ekki hugsanlegt að
MYNDUN auðna á íslandi á margt sameiginlegt með myndun
eyðimarka annars staðar í heiminum (frá Hólsfjöllum).
þjóðarleiðtogi okkar stígi þar á stokk
og lýsi yfir þeim ásetningi íslenska
lýðveldisins að koma á fót alþjóð-
legri rannsóknastöð um landeyðingu?
Fólk frá fátækum ríkjum heims
gæti þá komið og sótt sér þangað
þekkingu og aðstoð. Á þann hátt
tækju Islendingar ábyrga afstöðu í
umhverfismáium sem væri þeim til
framdráttar á alþjóðlegum vettvangi.
ísland hefur skyldur að rækja
gagnvart þeim sem ekki eiga sömu
hagsæld að fagna, rétt eins og önnur
velferðarríki heimsins. Þróuð ríki
heims hafa skuldbundið sig til þess
að leitast við að veita 0,7% þjóðar-
framleiðslu til þróunaraðstoðar, en
íslendingar eiga langt í land með að
uppfylla þær skuldbindingar. íslend-
ingar virðast einna helst geta orðið
að liði með því að miðla öðrum af
þekkingu sinni á sviði fiskveiða, jarð-
hita og jarðvegsverndar. Ekkert þró-
að ríki heimsins hefur jafnlanga
reynslu af baráttunni við landeyðing-
una, en á íslandi er ein elsta starf-
andi jarðvegsverndarstofnun heims-
ins (Landgræðsla ríkisins, stofnsett
1907).
Fyrsta skrefið til þess að auka
alþjóðlegt mikilvægi íslands á sviði
jarðvegsvemdar er að tryggja ís-
lenskum rannsóknum á þessu sviði
brautargengi. Nú er verið að und-
irbúa fjárlög ríkisins. Fyrir liggur
beiðni um fjárveitingar til aukinna
rannsókna og þróunar aðferða á sviði
jarðvegsverndar. Sú beiðni mun eiga
erfitt uppdráttar, því skera á niður
fjárveitingar til landbúnaðar. Hér er
um að ræða misskilning sem þarf
að leiðrétta. Rannsóknir á sviði jarð-
vegsverndar og landgræðslu ein-
skorðast ekki við landbúnaðarmál
heldur snerta hagsmuni þjóðarinnar
allrar og möguleika okkar til þess
að tryggja henni sess á alþjóðlegum
vettvangi umhverfismála. Það telst
einkar mikilvægt fyrir þjóð sem
byggir afkomu sína á matvælafram-
leiðslu og ferðaþjónustu.
Greinin er að hluta byggð á upp-
lýsingum í „Earth Negotiations Bul-
|etin“ sem er gefið út af „Alþjóða-
stofnun fyrir sjálfbæra þróun“
(IISD).
Höfundur er jarðvegsfræðingur
hjá Rannsóknastofnun Iand-
búnaðarins.
Hvað er klukkan?
TIMASKYN manna
er sagt mismunandi
sem og líffræðiklukka.
íslandsklukkan er hins
vegar ekki talin til með-
fæddra skilningarvita.
Flestir menn sem tíma-
skyn hafa nota því
klukku sér til halds og
trausts, í heimi þar sem
tíminn er sagður af-
stæður. Það er því
fagnaðarefni þessa dag-
anna að lesa greinar
eftir stjómmálamenn í
blöðunum. Langt er síð-
an ég hef séð jafn mikið
af greinum um úrbætur
I nýsköpun og atvinnu-
málum. Stjómmála-
menn standa sig misvel í því að líta
á klukkuna og fylgjast með tímanum.
Sumum er jafnvel vorkunn, þar sem
þeirra klukka hefur stoppað og ekki
við neinn þar að sakast. í góðri trú
líta þeir á klukkuna og sjá ekkert
athugavert við að sjá alltaf sama
tíma, mánuð og ár. í tilefni komandi
alþingiskosninga hafa hinir sömu
gert núna þar bragarbót á og er
slíkt af hinu góða. Því em menn
farr.ir að tala um mikilvægi heild-
arsýnar og stefnumótun á vegum
hins opinbera. Margir em einnig
búnir að skila skýrslum um mál-
efni atvinnulausra, með úrræði að
leiðarljósi. Sé ferðast aftur um
tímann, þá hefur margt verið fært
til betri vegar í þeim málaflokki.
Það breytir hins vegar ekki þeirri
staðreynd að atvinnnulausir em
famir að týna tölunni, í orðsins
fyllstu merkingu. Þar er tími
sumra að verða útranninn.
Það er gott að sofa
Það var árið 1988 sem nefnd á
vegum OECD skilaði skýrslunni
„New Technologies in the 1990“.
Þessi nefnd var upphaflega stofnuð
vegna víðtæks atvinnuleysis í ríkjum
OECD og fyrirsjáanlegra örra tækni-
breytinga komandi ára. Niðurstöður
urðu því þær að tækniþróun sé ferill
þjóðfélagsbreytinga. Það yrði því að
taka hagræn og félagsleg áhrif
tækninnar inn í myndina. Tækniþró-
un tekur til fleiri hluta en nýjunga
Védís
Daníelsdóttir
í framleiðslu eða
breyttra framleiðsluað-
ferða. Einnig fannst
nefndinni að hug-
myndafræði síðustu
þijátíu ára væri farin
að slitna. Of mikil
áhersla hafði verið lögð
á rannsóknar- og þró-
unarstarf. Því þyrfti að
gera ráð fyrir víðu sam-
hengi hlutanna og ekki
einblína þar á takmark-
•anir markaðsaflanna.
Næstu tíðindi eftir
þessa ágætu niðurstöðu
var norræn könnun árið
1991. Hún snerist um
mikilvægi nýsköpunar í
efnahafslífínu, til að
fjölga störfum í atvinnulífinu. Helstu
þröskuldar í vegi nýsköpunar voru
skortur á hæfu vinnuafli, áhættufé
og markaðsupplýsingum. Sárt kvört-
uðu forstjórar um víða Evrópu, á
sama tíma um að evrópskur iðnvarn-
ingur seldist ekki sem skyldi. Þar
var blóraböggullinn starfsfólkið, sem
hefði ekki þá þjálfun eða menntun
sem þyrfti. Árið 1992 var atvinnu-
leysisárinn farinn að beija veralega
á íslendingum. Menntamálaráðherra
óskaði því eftir úttekt OECD á vís-
mda-, tækni- og nýsköpunarstefnu
íslendinga. Niðurstöður voru hinar
merkilegustu. Meðal annars sem var
gagnrýnt var að langtímastefnu
vantaði um nýtingu vinnuafls og fjár-
magns í rannsóknar- og þróunar-
starfsemi fyrir atvinnulífið. Önnur
merkileg niðurstaða var að fslend-
ingar héldu ekki þáverandi stöðu í
atvinnumálum, nema tekið væri á
þvi að virkja nýja krafta. Til þess
þyrftu þeir að setja markið hátt í
nýsköpun með nánu samstarfi og
samræmdum aðgerðum. Síðan eru
tvö ár og öllum kunnugt um núver-
andi ástand sem margir talandi og
skrifandi stjórnmálamenn ætla að
bæta.
Arfavænir atvinnulausir
FYam að okkar tíma, hafa úrræði
gegn atvinnuleysinu, fyrst og fremst
verið í glímu við arfa, illgresi, rusl
og önnur garðverk. Vel hirtir garð-
ar, með tilheyrandi gróðri eru augna-
yndi. Menn eru hins vegar misvel til
þess fallnir, eftir aldri, stærð og lík-
amsburðum til að glíma við arfa og
önnur jarðverk. Samkvæmt land-
lækni og öðrum könnunum eru marg-
ir af þeim sem atvinnulausir voru á
þessu tímabili ekki augnayndi. Það
eru heldur ekki sjúkraskýrslurnar
þeirra, þar sem þeir eru sérstakur
áhættuhópur heilsufarslega. Að-
standendur þeirra sem hafa ofreynt
sig á garðverkum eru heldur ekkert
augnayndi, þó að fegurðarsmekkur
manna sé misjafn. Sem betur fer
hafa margir þeirra sem fengu að
spreyta sig í garðverkunum ekki
ofreynt sig. Styrkur manna andlegur
sem líkamlegur er misjafn. Flestir
era hins vegar orðnir illa farnir eftir
hálfs árs atvinnuleysi á sálinni. Sum-
ir geta jafnvel ekki horfið á vit þeirra
starfa sem reynsla þeirra og mennt-
un stendur til, þar sem sjálfstraustið
Úrræði gegn atvinnu-
leysi, segir Védís Daní-
elsdóttir, hafi fyrst og
fremst verið í glímu við
arfa, illgresi, rusl og
önnur garðverk.
er horfíð. Aðrir hafa orðið svo vist-
vænir á útiverunni að þeir era orðn-
ir arfavænir í orðsins fyllstu merk-
ingu. Sumum líður eins og arfanum
í garðinum sem búið er að reyta.
Öðrum fínnst þeir vera arfinn í ís-
lensku efnahagslífí og hugsa garð-
yrkjumanninum þegjandi þörfína.
Með öðrum orðum, fólk sem hefur
orðið fyrir barðinu á þessu er ekki
sveigjanlegt vinnuafl, eins og mönn-
um er tíðrætt um að þurfi. Gleðiefni
er að sjónir stjómmálamanna séu
farnar að beinast að úrbótum fyrir
þennan hóp. Núna eiga allir stjóm-
málaflokkar heillandi, hlýlegt og
heiðarlegt fólk. Allt þetta fólk er
broshýrt og framsýnt. Væri haldin
broskeppni, mætti vart á milli sjá
hver ætti fegursta brosið. Batnandi
manni er best að lifa og einnig stjórn-
málamönnum. Tími er kominn til
þess að fólk sem hefur lengi verið
án atvinnu, geti líka brosað við fram-
tíðinni.
Höfundur er viðskiptafræðingur.