Morgunblaðið - 28.01.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995 C 7
TÓNXIST
Sígildir diskar
J.S. BACH
J.S. Bach. Enskar svítur, BWV
806-811. Glenn Gould, píanó. Upp-
tökur: ADD. Toronto 5/1971-
5/1976. Glenn Gould Edition, Sony
SM2K 52 606. Lengd (2 diskar) alls:
1.51:45. Verð 2.990-3.299 kr.
STUNDUM gerist það í heimi
sígildra hljómplatna, þótt sjaldnar
sé en í tónleikasalnum, að flytjand-
inn verður meira númer en verkið
og tónskáldið. Eða svo mætti halda
af bæklingnum með ofanskráðum
diskum, því þar finnst varla auka-
tekið orð um Bach eða Ensku svít-
urnar, en því meira um kanadíska
píanistann Glenn Gould (1932-82),
persónuleika hans, túlkunaraðferðir
og afstöðu gagnvart hljóðversvinnu.
Glenn Gould var og er enn um-
deildur píanóleikari. Tiktúrur hans
og uppátæki þóttu stundum jafnvel
bera merki um brenglun. Þeir sem
hafa séð Gould á tónleikum, muna
eftir stellingu hans við hljóðfærið:
í hálfgerðu hnipri á lágum kolli með
olnboga langt fyrir neðan hljóm-
borð. Og umlið. Sumir - og þeim
er varla láandi - þola hvergi söng-
landann úr píanistanum (að þessu
leyti minnir Gould á annan kanad-
ískan píanista á öðru sviði, nefni-
lega Oscar Peterson), og kvað sú
truflun frekar ágerast heldur en
hitt við yfirfærslu frá breiðskífum
til geisladiska. Rétt er því að taka
fram strax, að á diskunum sem hér
um ræðir ber mun minna á radd-
prýði flytjandans en undirritaður
átti von á.
En af nógu er samt að taka, því
sérvizka Glenns Goulds kemur víða
fram: í einkar persónulegri frösun,
sem stundum er stórsniðug, stund-
um út í hött; dálæti á stakkatói,
ekki sízt í bassa; blýstöðugu tempói
(rúbató fyrirfinnst varla nema í nið-
urlögum og hægum þáttum eins og
Saraböndum, og speglast þar e.t.v.
ofurhræðsla eftirstríðskynslóðar við
,,rómantík“); í því að hunza nánast
undantekningarlaust ítrekunar-
merki seinni þáttahelmings, en það
vill trufla jafnvægishlutföll, einkum
þegar fyrri og seinni hluti eru jafn-
langir. O.s.frv., o.s.frv.
A kredithlið má hins vegar færa
SÉRVIZKA
OG SAMRUNI
atriði eins og frábæran tón, gífur-
lega skýrt spii og mikla fingrafimi
- til ágóða fyrir innraddir almennt
og hvers konar víravirki sérstak-
lega, jafnvel í hröðustu þáttum -
og 100% skort á feilnótum; þar má
að vísu benda á, að hinn stundum
nærri því vélræni stöðugleiki Goulds
í tempói og dýnamík er kjörinn til
klippinga!
Það er því ekki undarlegt, ef
menn bera blendnar tilfinningar til
Glenns Goulds. Haft er fyrir satt,
að margir þeirra sem búið hafa
lengi við túlkun hans á Bach, ánetj-
ist og þoli ekki aðra flytjendur.
Aðrir vilja Gould ekki inn fyrir húss-
ins dyr. En tónlist Jóhanns Sebast-
ians þolir meira en gengur og ger-
ist; hún er víðfeðmari en flest ann-
að (er sollte nicht „Bach“ sondern
„Meer“ heiBen, sagði Beethoven
eitt sinn um tónskáldið) og býður
því upp á hvers konar útleggingu.
Og tónlistin í Ensku svítunum 6 er
mikil tónlist, þrátt fyrir stundum
létt yfirbragð („Galanterien" með
orðbragði höfundar), og verðug
ólíkra túlkunarviðhorfa - ekki bara
„sagnréttra". Og hvað sem tiktúr-
um líður, býr leikur Goulds oft yfir
ómótstæðilegum sjarma og veitir
hlustandanum kærkomna hvíld frá
hinu venjubundna framboði á
fimmta guðspjallamanninum frá
Eisenach. Upptökurnar eru hrein-
asta afbragð.
LEONARD
BERNSTEIN
Leonard Bernstein: Candide (eftir
sögpi Voltaires). Söngtextar: Rich-
ard Wilbur o.fl. Jerry Hadley, June
Anderson, Christa Ludwig, Adolph
Green, Nicolai Gedda, Della Jones,
Kurt Ollmann. London Symphony
Chorus & Orchestra u. stj. Leon-
ards Bernsteins. Upptaka: DDD,
London 12/1989. DGG 429 734-2.
Lengd (2 diskar) alls 1.51:32. Verð:
2.990-3.799 kr.
SÁ ER þetta ritar átti eitt sinn
kost á því að heyra bandaríska
þúsundþjalamúsíkantinn Leonard
Bernstein (1918-1990) greina frá
skoðun sinni á tónsmíðum í eigin
persónu. Staðurinn var óperuhús
Indianaháskóla í Bloomington,
tíminn að vorlagi 1983 og áheyr-
endur tónsmíðanemendur af ýmsu
sauðahúsi. Bernstein var hvers
manns hugljúfi, óspar á húmorinn
og lék á als oddi, og kom það eng-
um á óvart. Sérstaklega sat þó eft-
ir í manni athugasemd hans um hið
ljóta hugtak breaches of style -
stílbrot - sem allir ábyrgir kennar-
ar mæltu fyrir um að forðast bæri
eins og heitan eldinn. „Forget it“,
sagði Bernstein, sallarólegur, „ein-
beitið ykkur frekar að því að stíl-
brjóta á sannfærandi hátt!“
Nú má kannski deila um, hvað
eftir muni standa af tónverkum
Bernsteins á næstu öld; engum
dettur í hug að jafna honum við
Bartók og Sjostakovitsj, og hefur
aldrei staðið til. En sem einn af
merkustu hljómsveitarstjórum okk-
ar tíma var Bernstein tvímælalaust
þess umkominn að segja til um
hvað „gerir sig“ í tónlist og hvað
ekki. Og þetta með stílbrotin kom
óhjákvæmilega upp í hugann, þegar
ég kynntist „lokaútgáfu“ Bern-
steins á söngleik hans Candide eða
Birtingi (úr sömu sögu Voltaires
og Halldór Laxness íslenzkaði), er
frumfluttur var 1956, innan við ári
á undan West Side Story, en snur-
fusaður til meira eða minna æ síð-
an, eða þangað til DGG hljóðritunin
1989 og andlát tónskáldsins setti
lokapunktinn á 35 ára langan sköp-
unarferil.
Nánar tiltekið var það frægasta
númerið i söngleiknum (auk for-
leiksins, sem er þegar orðinn stand-
arður á sinfóníutónleikum), „hlátur-
aría“ Kúnigundar, í aldeilis yfir-
þyrmandi útfærslu June Andersons
og LSO, sem kallaði fram ummælin
um sannfærandi stílbrot, þegar
Glitter and Be Gay tók að ríða
húsum í ljósvakanum fyrir fáeinum
árum. Arían er skólabókardæmi um
það sem Bernstein var að fara, því
ekki færri en fjórar stíltegundir
sameinast þar á einum stað; svo
vel samtvinnaðar, að ekki verður
rakvélablaði rennt á milli: Vínar-
óperetta, ítalskur bel canto stíll,
liefðbundinn Broadway-söngleikur
og post-rómantík Mahlers og
Strauss!
Ef tekst ekki alls staðar jafn
snilldarvel til og á þessum há-
punkti - einkum þóttu mér sumir
kórarnir furðu rislitlir - þá gerir
glæsileg orkestrun og ekki sízt eld-
fjörug stjórn Bernsteins á Lundúna-
sinfóníuhljómsveitinni ásamt ein-
valaliði söngvara að verkum, að hér
tekst loks sá samruni á óperu og
söngleik í einu og sama verki, sem
popparar eins og Lloyd Webber eru
enn margar mílur frá að ná, þrátt
fyrir mikinn rembing. Perlurnar eru
misstórar á bandinu, en perlur
samt, og enginn verður heldur svik-
inn af upptökunni úr Abbey Road
stúdíó 1.
Ríkarður Ö'. Pálsson
I í m a r i t D ý ð e n d a
PENNINN HVASSI
JÓN á Bægisá, tímarit þýðenda,
kom út í desember 1994, en þá
voru liðin 250 ár frá fæðingu Jóns
Þorlákssonar sem þýddi Paradísar-
missi Miltons og Messías Klop-
stocks auk fleiri verka. Jón var
gott skáld og þýðingar hans falla
ekki úr gildi: „Blíður er árblær,/
blíð er dags koma,/ fylgja henni
tónar/ töfrafullir/ árvakra fugla/
sem er eyrna lyst.“
Varla efast nokkur um gildi Jóns
Þorlákssonar fyrir Jónas Hallgríms-
son. Eins og Astráður Eysteinsson
bendir á í prýðilegri ritgerð var Jón
allra síst einhver einangraður
sveitaprestur.
Frá tímaritinu og tilgangi þess
hefur verið sagt áður hér í blaðinu.
í ritnefnd eru þýðendurnir Franz
Gíslason, Ingibjörg Haraldsdóttir
og Jóhanna Þráinsdóttir. Útgefandi
er Ormstunga, nýtt forlag á Sel-
tjarnarnesi.
Þýðinoar Or
ýmsum áttum
Eins og við er að búast kennir
margra grasa í fyrsta hefti Jóns á
Bægisá. Þýðendur eru margir og
sem betur fer ekki allir í sama
móti. Sumar þýðingarnar eru til
þess fallnar að víkka sjóndeildar-
hring lesenda. Meðal þeirra má
nefna þýðingu Guðrúnar S. Jakobs-
dóttur á Manninum frá Gílan eftir
Bozorg Alavi frá íran (mun vera
fyrsta íslenska þýðingin úr persn-
Guórún S. Jakobsdóttir
Eins og vid er
ad búast kennir
margra grasa
i fyrsta hefti Jóns á
Bægisá. Þýóendur
eru margir og sem
betur fer ekki allir
i sama móti.
Karl Guómundsson
esku); þýðingu Franziscu Gunnars-
dóttur á sögunni um Chang Lao
eftir kínverska fornhöfundinn Li
Fu-yen og þýðingar Vilborgar Dag-
bjarísdóttur á ljóðum eftir Lithaug-
ann Sigitas Geda.
Skáldið Synge
Sérstök ástæða er til að fagna
þýðingum Karls Guðmundssonar á
sex ljóðum eftir írann Seamus
Heaney, eitt helsta skáld sam-
tímans. Þótt orðalag Karls í þýðing-
unni geti virst eilítið fyrnt á köflum
fer vel á því þegar Heaney á í hlut:
Saltið af hafi hvetur
eggjar fjöprra vinda.
Þeir flysja spildur
lokinhamra; flettist
hörund jarðar;
hreggnasir meitlast
í berg.
Eyjamenn einnig
efni að móta. Sjáið
hvassa brána, munninn,
högpa ankersarma
og kollinn skyggðan,
fullan af sjódauða.
Þá
birtist hann. Penninn hvassi
ristir í huga hans;
oddi sorfnum söltum vindi
dýft i harmljóða haf.
Ljóðið sem heitir Skáldið Synge
á Araneyjum er um John Millington
Synge sem bjó um skeið á Araneyj-
um, norðvestur af lrlandi. Synge
sótti efnivið í leikrit til fólksins á
þessum eyjum, en kunnasta verk
hans er The Playboy of the West-
ern World.
Tvö ljóðanna sem Karl þýðir eft-
ir Heaney eru úr íslandsför skálds-
ins fyrir nokkrum árum, skemmti-
leg ferðaljóð. Lesandi minnist W.
H. Audens og hlýtur að öfundast
yfir þeim hispurslausa og óhátíð-
lega tóni sem bresk skáld ná oft
þótt fjallað sé um háalvarleg efni
og boðskapur vegi þungt.
Ritnefnd Jóns á Bægisá strengir
þess heit fyrir hönd lesenda sinna
að vera metnaðarfull. Buijunin lof-
ar góðu og á sér vonandi framhald.
Jóhann Hjálmarsson
MENNING/
LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Listasafn íslands
Sýningin Stofngjöfin til 5. febrúar.
Kjarvalsstaðir
Yfirlitssýning um íslenska leirlist í
65 ár og myndir Jóhannesar Kjarv-
als úr eigu safnsins.
Asmundarsafn
Samsýning á verkum Ásmundar
Sveinssonar og Jóhannesar S. Kjarv-
al til 14. maí.
Norræna húsið
Ljósmyndasýning og sýning Daða
Guðbjörnssonar til 29. janúar.
Gallerí Birgis Andréssonar
Halldór Ásgeirsson sýnir út janúar.
Gallerí Úmbra
Kristján Kristjánsson sýnir til 1.
febrúar.
Gallerí Fold
Daði Guðbjörnsson sýnir til 29. jan-
úar.
Gerðuberg
Hafdís Helgadóttir sýnir til 12. febr-
úar.
Café 17
Dósla sýnir til 14. febrúar.
Gallerí Sævars Karls
Kristinn Már Pálmason sýnir til 2.
febrúar.
Hafnarborg
Vatnslitaverk eftir þekkta rússneska
málara til 30. janúar.
Nýlistasafnið
Gretar Reynisson sýnir til 12. febr-
úar og Ger C. Bout sýnir í setu-
stofu, einnig til 12 febrúar.
Hafnarhúsið
Kristján Jónsson sýnir til 12. febr-
úar.
Gerðarsafn
Sýningin Málverk til 12. febrúar.
Gallcrí Stöðlakot
Hanna Gunnarsdóttir sýnir til 12.
febrúar.
Gallcrí Sólon Islandus
Lísbet Sveinsdóttir sýnir til 20. febr-
úar.
Mokka
Ljósmyndasýning Jónasar Hallgrím-
sonar til 26. janúar.
II. hæð, Laugavegi 37
Roger Ackling sýnir til febrúarloka,
opið síðdegis á miðvikudögum eða
eftir samkomulagi._______________
TONLIST
Sunnudagur 29. janúar
Tónleikar Kammermúsíkklúbbsins í
Bústaðakirkju kl. 20.30. Raðtónleik-
ar Tónlistarskóla Hafnarf|'arðar kl.
17 í Hafnarborg. _____________
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Taktu lagið, Lóa! frumsýn. fim. 2.
feb.
Oleanna lau. 28. jan., fim.
Fávitinn lau. 28. jan., fim.
Snædrottningin sun. 29. jan. kl. 14.
Gauragangur sun. 29. jan., mið., fös.
Gaukshreiðrið lau. 4. feb.
Borgarleikhúsið
Söngleikurinn Kabarett lau. 28. jan.,
fim., lau.
Leynimelur 13 lau. 21. jan., fös. 3.
feb.
Óskin (Galdra-Loftur) fös. 3. feb.
Ófælna stúlkan sun. 29. jan., mið.
Frú Emilía
Kirsubeijagarðurinn sun. 29. jan.
kl. 15.
Kaffileikhúsið
Skilaboð til Dimmu lau 28. jan.
Leggur og skel frums. 29. jan. kl.
15., lau.
Alheimsferðir Erna frumsýn. fös. 3.
feb.
Möguleikhúsið
Trítiltoppur*lau. 28. jan. kl. 14, sun.
kl. 13.30.
LISTAKLÚBBUR
Leikhúskjallarinn
Þrír einþáttungar eftir Ingibjörgu
Hjartardóttur kl. 20.30._________
KVIKMYNDIR
Norræna húsið
Kvikmyndasýning fyrir böm; Vi pá
Saltkrákan, Tjorven och Skrállan kl.
14.
MÍR
„Rauða torgið" kl. 16.
Umsjónarmenn listastofnana og
sýningarsala!
Upplýsingar um listviðburði sem
óskað er eftir að birtar verði í þess-
um dálki verða að hafa borist bréf-
lega fyrir kl. 16. á miðvikudögum
merktar: Morgunblaðið, menn-
ing/listir, Kringlunni 1, 103 Rvk.
Myndsendir: 91-691181.