Morgunblaðið - 22.04.1995, Qupperneq 5
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. APRÍL 1995 C 5
Áhorfandinn kemur inn í herbergi
og sér þar tvær síendurteknar
myndir sem varpað er á vegg og
fjögur sjónvarpstæki að auki með
þremur myndskeiðum. Öll þessi
myndbönd eru leikin samtímis og
ráðast á áhorfandann með óhljóðum
og myndefninu; í þeim öllum eru
trúðar við óþægilegar aðstæður.
Þeir öskra, hrópa „Nei! Nei“ í sí-
fellu og einn situr og rembist á al-
menningsklósetti.
Nýjustu verkin endurkalla
eldri þemu úr list Nau-
mans, en með breyttum
áherslum. „Tíu höfða
hringur/upp og niður“ (1990),
skúlptúr úr vaxi og vír, minnir á
eldri verk um ofbeldi og aflimun. í
myndbandinu „Potaði í
auga/nef/eyra“ (1994), snýr Nau-
man aftur til líkama síns sem aðal-
viðfangsefnisins, í rannsókn sem
er fyndin er pínleg um leið.
Hin sérstöku, persónulegu áhrif
sem Nauman nær að kalla fram í
bestu verkum sínum, virka iðulega
á líkamann og höfuðið í senn. Eins
og Robert Storr, sýningarstjóri
Núlistasafnsins bendir á, þá hefur
Nauman náð að víkka verulega út
vitræn, tilfinningaleg og andleg
svið hugmyndalistarinnar. Að hluta
til stafar hið þrönga mat á hug-
myndalist og annmörkum hennar,
af þeim hugmyndafræðilega að-
skilnaði hugar og iíkama sem er
svo áberandi í vestrænni heim-
speki. Hugmyndir eru, samkvæmt
þessu, háðar rökum og skynsemi,
meðan líkaminn bregst við þörfum
og áreitum. Nauman ræðst á þessa
tvíhyggju með hæfileikum reynds
rökræðumeistara. Og leitar um leið
til manna sem hann segir hafa ver-
ið áhrifavalda á sig: Ludwig Wittg-
enstein, Man Ray, Alain Robbe-
Grillet og Samuel Beckett.
Bruce Nauman skapar gjarnan
verk sem geta látið áhorfendur
hlæja og gretta sig um leið. Hann
mætir þeim ekki aðeins með list sem
er skopleg og hryllileg í senn; hann
umlykur þá með taugatrekkjandi
áreitum sem skilja lítið rými eftir
fyrir íhugun. Með því að fylla rým-
ið með blikkandi ljósum og sker-
andi hávaða breytir Nauman upplif-
uninni að horfa í athöfn sem reynir
stundum á þolgæðið. Markmiðið
með þessum umlykjandi innsetning-
um er ekki að fylla fólk hryllingi,
og ekki heldur stílbragðið eitt og
sér, heldur tilraun til að virkja öll
skilningarvitin.
Sjálfur er Bruce Nauman maður
andstæðna. Listamaðurinn sem
skapar verk sem vekja þessi sterku
viðbrögð býr í Nýju Mexíkó og ná-
grannarnir þekkja þann aðeins sem
kúrekann Bruce. Á búgarði sínum
elur hann upp hesta og temur,
hjálpar nágrönnum að smala kún-
um, og vinnur þess á milli að list
sinni í stórri skemmu. Eiginkonan,
Susan Rothenberg, er einn kunn-
asti málari Bandaríkjanna í dag og
skapa þau hjón vægast sagt ólíka
myndlist.
Nauman er lítið gefinn fyr-
ir sviðsljósið og vill ekki
sýna of mikið eða víða.
Athygli vakti þannig að
hann hafnaði boðum um að vera
miðpunkturinn á síðustu Docu-
menta í Kassel og á þeim Whitney-
tvíæringi sem stendur nú yfir í New
York. Hann heldur áfram að skapa
og finna nýjar leiðir, en eins og list-
rýnir New York Times benti á, þá
hefur hann „annaðhvort verið í far-
arbroddi eða framarlega í svo að
segja hverri nýrri bylgju í myndlist-
inni - póst-mínimalisma, konsept-
list, líkamslist, myndbanda- og inn-
setningarlist", og frægð og frami
hafa ekki fengið hann til að slaka
á kröfunum. í viðtölum kýs Nauman
heldur að tala um hrossatamningar
en eigin listsköpun, en hefur þo
lýst verkum sínum sem svo, að þau
„séu eins og að vera sleginn með
kylfu í andlitið. Eða hnakkann öllu
heldur. Þú séð hana ekki koma; ert
bara sleginn niður.“
Sýningunni á verkum Bruce
Naumans í Nýlistasafninu
(MoMA) í New York lýkur 23.
maí. Þaðan ferðast hún til Kunst-
haus í Ziirich, Sviss, og stendur
þar fram á haust.
Höfundur er fréttaritari
Morgunblaðsins íNew York.
Uppreisn
öreiganna
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ÞÆR ERU skrautlegar margar uppákomurnar í gamanleiknum
„ Við borgum ekki, við borgum ekki“ sem frumsýndur verður á
fjölum Borgarleikhússins í kvöld.
HVAÐA dagur er eiginlega í
dag?“ spyr aumingja Giovanni
áður en tjaldið fellur og ekki að
ósekju því atburðarásin sem á
undan er gengin hefur verið með
þvílíkum ólíkindum að það hálfa
væri nóg. Allar konurnar í hverf-
inu — frá 8 ára til 84 ára — eru
ófrískar af tvíburum og jafnvel
herlögreglan er orðin gild undir
belti. Óreigarnir hafa skorið upp
herör gegn oki kapítalismans og
allt getur gerst. Bókstaflega allt!
Farsinn „Við borgum ekki, við
borgum ekki!“ eftir Dario Fo, sem
frumsýndur verður á Stóra sviði
Borgarleikhússins í kvöld, var
upphaflega ekki á verkefnaskrá
vetrarins lyá Leikfélagi Reykja-
víkur. Hugmyndin að uppfærsl-
unni er runnin undan rifjum
Þrastar Leós Gunnarssonar sem
sá sér leik á borði þegar Stóra
sviðið losnaði nú undir vor. Bar
hann hugmyndina fyrst undir hús-
ráðendur í Borgarleikhúsinu og
síðan fimm valinkunna leikara —
hugnaðist hún öllum. Það var því
að hrökkva eða stökkva og rúmum
fjórum vikum síðar stendur frum-
sýningin fyrir dyrum.
Fékk toppleikara með sér
„Ég setti „Við borgum ekki“
upp með áhugaleikhópi á Bildudal
fyrir fimm árum, þannig að ég
þekkti verkið og taldi mig því
geta gert þetta á svona stuttum
tíma. Eg hefði hins vegar ekki
þorað að fara út í þetta ef ég
hefði ekki fengið toppleikara með
mér,“ segir Þröstur Leó sem
þreytir nú frumraun sína sem leik-
stjóri í atvinnuleikhúsi. Hann seg-
ir að allir hafi verið boðnir og
búnir til að leggja sitt af mörkum,
enda hafi ekki veitt af þar sem
tíminn var knappur. „Þetta varð
að gerast strax, enda nennir fólk
ekki að fara í leikhús þegar lengra
er liðið á sumarið."
„Við borgum ekki, við borgum
ekki!“ var frumsýnt á íslandi af
sunnandeild Alþýðuleikhússins í
Lindarbæ 1978 undir leikstjórn
Stefáns Baldurssonar og féll þá í
fijóa jörð. Hefur leikritið síðan
verið flutt af ýmsum áhugaleikfé-
lögum víða um land. Með aðalhlut-
verk leiksins fara að þessu sinni
Margrét Helga Jóhannsdóttir,
Magnús Ólafsson, Ari Matthías-
son, Eggert Þorleifsson og Hanna
María Karlsdóttir sem tók einnig
þátt í uppfærslunni fyrir sautján
árum. Leikmynd gerir Jón Þóris-
son, lýsingu hannar Ögmundur
Þór Jóhannesson en þýðing er
eftir Ingibjörgu Briem og Guð-
rúnu Ægisdóttur.
Ótvíræðir hæfileikar
Magnús og Margrét eru flestum
hnútum kunnug í leikhúsi en hafa
sjaldan eða aldrei upplifað aðra
eins keyrslu og nú. Þau segja að
knappur tími kalli á mikið erfiði
en fyrir vikið hafi æfingatíminn
verið ákaflega skemmtilegur og
spennandi. Þau hafa lítið sem ekk-
ert leikið saman áður og kveðst
Magnús vera þakklátur fyrir tæki-
færið sem gefist nú. „Elskan mín,
þetta er bara byijunin. Nú verða
það M&M kúlur í framtíðinni,"
svarar Margrét um hæl. Hæla þau
einnig Þresti á hvert reipi og segja
hann hafa ótvíræða hæfileika til
að leikstýra. „Hann er góður leik-
ari en verður ekki síðri leikstjóri;
hann fer þannig að manni,“ verður
Magnúsi að orði.
Sjálfur segist Þröstur vera
stoltur af því að jafn reyndir leik-
arar skuli hafa treyst honum fyrir
verkefninu. Hann segir að það
taki miklu meira á taugarnar að
vera leikstjóri en leikari. „Sem
leikari þarf maður bara að hugsa
um eigin frammistöðu en sem leik-
stjóri verður maður að halda utan
um allt saman. Oft langar mann
að stökkva upp á svið og skakka
leikinn ef eitthvað fer aflögu, en
það þýðir víst ekki á sýningum.“
Þröstur hyggst því einbeita sér
að því að leika í nánustu framtíð
en útilokar ekkert þegar leik-
stjórnina bera á góma. „Maður á
kannski eftir að gera þetta aftur.“
Dario Fo er íslenskum leikhús-
gestum að góðu kunnur en farsar
hans og ærslaleikir hafa notið
ómældra vinsælda meðal íslenskra
leikhúsgesta síðan Leikfélag
Reykjavíkur kynnti einþát-
tungana „Þjófa, Lík og Falar kon-
ur“ í Iðnó 1963.
Baráttumál líðandi stundar
Fo er einn virtasti leikhúsmaður
Evrópu í dag. Hann er fæddur í
verkalýðsstétt og hefur alla sína
starfsævi sem leikari, leikstjóri og
höfundur unnið að framgangi
gamanleiks sem pólitísks tækis.
Fo sækir efnivið sinn í baráttumál
líðandi stundar en leikir hans hafa
í meðförum leikhúsfólks annarra
landa öðlast víðari skirskotun.
„Við borgum ekki, við borgum
ekki!“ var frumsýnt í leikhúsi Fo
og konu hans, Frönku Rama, árið
1974. Efni leiksins, misskilningur
og átök, voru sótt í efnahagserfið-
leika sem ríktu á Norður-Ítalíu
og leiddu til gífurlegra hækkana
á verðlagi, lækkunar kauptaxta
og uppsagna verkafólks. I kjölfar
þessa risu upp andstöðuhópar
verkafólks sem neituðu að greiða
uppsett verð á matvöru í verslun-
um og tilkynntu kaupmönnum
verðskrá á matvöru í samræmi við
kaupgetu sína.
Margrét og Magnús eru á einu
máli um að það sé erfitt að leika
verkið sem sé afar vel skrifað og
uppfullt af ýmsum smáatriðum
sem verði að koma til skila. Þau
segja ennfremur að farsinn hafi
aldrei notið viðunandi virðingar
hér á landi þótt hann sé í hávegum
hafður víða um lönd. Nefna þau
sérstaklega gagnrýnendur í því
samhengi. „Eg hef ekki leikið
mikinn farsa en að mínu mati er
þetta lang erfiðasta formið,“ segir
Margrét og Magnús bætir við:
„Góður leikari er sá sem getur
leikið farsa!“
„Við borgum ekki, við borgum
ekki!“ á að mati aðstandenda sýn-
ingarinnar fullt erindi við íslend-
inga í dag, enda hafi nokkurrar
ólgu gætt á vinnumarkaði hér í
vetur. Þeir líta hins vegar fyrst
og fremst á sýninguna sem
skemmtun. „Þetta er verk sem
þjóðfélagið þarf á að halda. Þetta
hefur verið harður vetur og fólk
þarf að skemmta sér,“ segir Mágn-
ús og Margrét tekur í sama streng:
„Það er nauðsynlegt að hlæja svo-
lítið og labba síðan út í vornótt-
ina.“
OPO