Morgunblaðið - 10.06.1995, Page 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 10. JÚNÍ 1995 C 7
Leiksmiðja
í felum
IIIKIIST
Lciksmiðja
Rcykjavíkur
„OG ÞEIR SETTU HAND-
JÁRN Á BLÓMIN"
Höfundur Fernando Arrabal. ís-
lensk þýðing: Signrður Pálsson.
Leikendur: Arni Pétur Reynisson,
Ásta Sighvats Ólafsdóttir, Gott-
skálk Dagur Sigurðsson, Helga
Rakel Rafnsdóttir, Páll Sigþór Páls-
son, Rut Magnúsdóttir, Soffía
Bjarnadóttir og Stefán Baldur
Árnason. Leiksijóri: Rúnar Guð-
brandsson. Aðstoðarmaður og
hljóð: Björgvin Franz Gíslason.
Ljós: Bjöm Helgason. Fimmtudag-
ur 8. júní.
EF þið sem lesið þennan leikdóm
hafið aldrei heyrt á þessa sýningu
minnst fyrr en nú, er ekki um að
kenna andvaraleysi ykkar, heldur er
hér um að ræða leikhóp sem hefur
verið í felum; falið sig í kjallara í
Gijótaþorpinu og æft af kappi tveggja
tíma metnaðarfullt leikverk sem til-
heyrir þeim hópi leikverka sem kennd
hafa verið við fáránleikaleikhús með
ádeiluívafí. Leikverkið sem hér um
ræðir ber yfirskriftina. „Og þeir settu
handjám á blómin" og er eftir Fem-
ando Arrabal. íslensk þýðing verksins
er eftir Sigurð Pálsson og mun vera
um tuttugu ára gamla þýðingu hans
að ræða.
Leikhópurinn sem nú er kominn
úr felum með þessa afurð sína kall-
ast Leiksmiðja Reykjavíkur og er
sjálfstæður leikhópur sem á rætur
sínar að rekja til leiklistamámskeiðs
í Kramhúsinu haustið 1989 en hefur
starfað sem formlegt leikfélag frá því
vorið 1990. Á þeim 5 árum sem smiðj-
an hefur starfað hefur hún sett upp
átta leikverk, auk þess sem hér er
ijallað um. Leiksmiðja Reykjavíkur
skilgreinir sig ssem tilraunaleikhús
áhugafólks. Samt sem áður eru félag-
LISTDANS
Ilcðinshúsió
„AF ÁNÆGJU MALANDI
STUKKU“
Darraðardans sýnir „ Af ánægju
malandi stukku". Danshöfundar:
Ástrós Gunnarsdóttir, Katrín Ólafs-
dóttir. Tónlist: Hörður Bragason,
Margrét Eir, Kormákur Geirharðs-
son, Kristinn Árnason, Þórarinn
Krisljánsson, Þórir Viðar. Leik-
mynd: Sindri Gunnarsson. Búning-
ar: Margrét Einarsdóttir. Verkið
flutt af höfundum þess. Fimmtu-
dagur 8. júní 1995.
Á ÞESSU landi er sagt að við lif-
um á fiski. í tímans rás hafa islensk-
ir listamenn málað fisk, skrifað um
físk og sungið um fisk. Því ekki að
vísa til fisks í dansi líka. Slíkt gerð-
ist í fyrrakvöld í Héðinshúsinu í
ar smiðjunnar ekki eingöngu áhuga-
fólk, meðal þeirra má sjá lærða leik-
ara, sem og stjómendur. Leikendur
þessarar sýningar teljast þó allir til
áhugamanna, þótt nokkrir þeirra hafí
áður sést á fjölunum og hvíta tjald-
inu. Hægt er að segja að þessi átta
manna hópur myndi sterka heild, leik-
ið er af miklum krafti sem ekki sést
daglega í íslensku leikhúsi.
Femando Arrabal er Spánveiji (f.
1932) sem fluttist rúmlega tvítugur
til Frakklands og skrifar á frönsku.
Þrátt fyrir að Arrabal lifí og hrærist
í franskri menningu og verk hans
tengist frönsku samtímaleikhúsi, þá
em rætur þeirra greinilega í spænskri
rithefð; sérstaklega hinni súrrealísku
hefð þar sem fantasía og gróteska
mega teljast megineinkenni. Þetta
má greinilega merkja bæði á texta
og uppsetningu þessa verks. Verkið
fjallar öðram þræði um pólitískt of-
beldi, kúgun og valdbeitingu, en einn-
ig um ást, hugrekki og samstöðu.
Leikurinn gerist að stærstum hluta
innan veggja fangelsis þar sem fang-
amir sæta ómannúðlegri meðferð og
pyntingum og lifa (eða tóra öllu held-
ur) á mörkum veraleikans með at-
hvarf í draumum og ímyndunum.
Ég sá ekki betur en að leikstjórinn
hafí farið þá leið að fella sýninguna
að hinum gróteska fantasíuheimi sem
Við þekkjum úr spænskum listum,
bæði bókmenntum og myndlist. Þann-
ig minntu ýmsar uppstillingar á mál-
verk eftir Goya, þar sem blóðið flýtur
og líkaminn er hlutgerður, nakinn og
limlestur. Ein senan vísar í frægt
málverk eftir Delacroix, þar sem frels-
ið er tákngert sem kona með fána á
Reykjavík, þegar Darraðardans
sýndi „Af ánægju malandi stukku“
og er þá átt við fiska. Samlíkinguna
við físka má svo vart greina í verk-
inu, en slíkt má einu gilda. Það er
alltof fátítt, að danshöfundar og tón-
listarmenn vinni saman eins og hér
er gert. Þennan vettvang ætti auðvit-
að að nýta meir, því smiðjuvinna sem
þessi er gefandi, ekki síst fyrir áhorf-
endur.
„Af ánægju malandi stukku“ er
dansverk í nútímastíl. Danshöfund-
arnir, Ástrós Gunnarsdóttir og Katr-
ín Ólafsdóttir, hafa hlotið menntun
sína bæði hér á landi og í Bandaríkj-
unum (ÁG) og í Frakklandi (KÓ).
Hér er dansi fléttað saman við lif-
andi tónlist í léttum suðrænum takti,.
en einnig sótt í smiðjur rokksins,
takts og trega og jassins. Líka má
fínna spönsk áhrif og meira að segja
harmónikkuvals, en fyrst og fremst
ásláttartónlist með suðrænni hrynj-
lofti, og fer vel á að notfæra sér
bæði spænska og franska menningar-
hefð við uppsetningu á verki eftir
hinn spænsk-franska Arrabal. Nú
getur vel verið að ég sé að lesa of
mikið inn í sjónræna uppbyggingu
leiksýningarinnar. Það gerir þá ekk-
ert til, líkindin með myndlistarhefð-
inni era til staðar, hvort sem þau era
meðvituð eða ekki. í heild er sjónræn
uppbygging sýningarinnar (notkun á
sviði, uppstillingar) mjög vel heppnuð.
Einfalt sviðið var afar vel nýtt og
næsta ótrúlegt hvað þetta litla rými
leyfði miklar hreyfíngar, hlaup, dans
og hópatriði án þess að það virtist
hefta leikarana á nokkum máta. Súl-
ur inni á leikrýminu vora vel nýttar
í þágu sýningarinnar, en súlur inni á
áhorfendasvæðinu skyggðu stundum
á sviðið (a.m.k. á aftari bekkjum).
í þessu litla kjallararými er líka
mikil nálægð við áhorfendur og gerir
það meiri kröfur bæði til leikara og
áhorfenda. Efni leiksins er oft og tíð-
um óþægilega ágengt og era áhorf-
endum ekki gefin nein grið heldur
neyðast þeir að horfa upp á manns-
líkamann í öllum hugsanlegum at-
höfnum hans og sjá honum misþyrmt
á hinn óhugnanlegasta máta. Það sem
venjulega er talið einkalegt og heilagt
eða of óhugnanlegt fyrir hinn „sið-
menntaða“ mann að horfa upp á, er
dregið fram í dagsljósið, framið fyrir
opnum tjöldum, eins og hin gróteska
hefð býður. Áhorfandinn á í raun og
vera ekkert val, því ef hann vill ganga
út verður hann að ganga yfír sviðið,
og fáir mundu leggja út í slík spjöll
á sýningunni. Þetta getur haft tvíbent
áhrif á áhorfandann, vera má að ein-
andi. Það er ekki alltaf heppilegt að
skilgreina um of verk eins og þetta.
Það á að taka því eins og það kemur
til dyranna. Þetta er stemmnings-
verk, blandað dansi, tónlist, ljósum
og því hráa umhverfi sem það er flutt
í. Mér er til efs að hlutur dansins {
verkinu myndi standast gagnrýna
skoðun einn sér og það sama mætti
segja um tónlistina (þó það sé ekki
mitt verk að fjalla um hana sérstak-
lega). Þessir þættir eiga að mynda
eina heild saman og það gera þeir á
skemmtilegan hátt. Það er ekki í
anda verksins, né umhverfisins að
fínpússa hvert smáatriði, heldur að
leyfa dansinum að anda og gefa frá
sér. Þessu verki á ekki að pakka
inní vandaðar umbúðir, heldur
drekka það í sig og njóta á staðnum.
Útkoman er spennandi og sprellif-
andi uppákoma. Sérstaka athygli
mína vakti notkun á myndbandi, þar
sem því atriði, sem verið dansa var
varpað í risastórri mynd á bakgrunn-
inn. Þegar dansinum lauk á gólfinu,
lifði hann enn á veggnum, sem endu-
rómur nýliðins augnabliks. Vel gert.
hveijum fínnist of nærri sér gengið
en líklegra er þó að áhorfandinn lúti
lögmálum sýningarinnar og taki inn
þau áhrif og þann boðskap sem hún
miðlar.
Þá eram við kannski komin að loka-
punktinum. Ég velti því fyrir mér
eftir sýningu hvort verkið væri „úr-
elt“ að einhveiju leyti. Það á alls
ekki við um þýðingu Sigurðar Páls-
sonar sem, þrátt fyrir tuttugu ára
geymslu, virkaði aldrei óeðlileg eða
stirð. Leikritið sjálft er skrifað 1969
og vísar til atburða sem ættu að til-
heyra fortíð, en það þarf ekki langa
umhugsun til að sjá að pólitískt of-
beldi, kúgun og stríð fneð fangelsun
og aftökum saklausra manna er ekki
síður veraleiki dagsins í dag en fortíð-
ar. Efni þessa leikrits er í fréttunum
hjá okkur daglega, þótt við séum fyr-
ir löngu hætt að skynja ofbeldið og
ógnina á eins sterkan hátt og við
kannski ættum að gera sem sið-
menntað fólk. En þetta er kannski
kjaminn í öllum verkum Arrabals og
hollt umhugsunarefni, hversu mikill
fáranleiki þrífst meðal þjóða sem telja
sig siðmenntaðar.
Það er full ástæða til að hvelja
fólk til að sjá þessa sýningu ef tæki-
færi gefst. Leikaramir skila sínu hlut-
verki af krafti sem gaman er að upp-
lifa og leikstjómin hefur gengið prýð-
isvel upp. Notkun tónlistar og ann-
arra hljóða í sýningunni hæfír henni
vel og ljósi var beitt á sterkan hátt,
ekki. síst til að áreita áhorfendur í
samræmi við efni leiksins.
Eins og minnst var á hér í byijun
hefur þessi sýning ekkert verið aug-
lýst og era ekki fyrirhugaðar margar
sýningar á því. Þó er von til þess að
sýnt verði annað kvöld (11. júní) og
mánudagskvöldið (12. júní). Mæting
er kl. 8 í Geysishúsinu á homi Vestur-
götu og Áðalstrætis. Miðar kosta
1.000 kr. (500 kr. fyrir atvinnu-
lausa). Nánari upplýsingar má fá í
síma 5515312 og 5519042 kl. 12-15.
Soffía Auður Birgisdóttir.
Flutningurinn á sviðinu hvílir nán-
ast eingöngu á Ástrósu Gunnarsdótt-
ur og Katrínu Ólafsdóttur. Tónlistar-
mennimir blanda sér líka í framvind-
una á sviðinu, sem og söngvarinn
Margrét Eir. Það brýtur upp það sem
gerist á sviðinu og er það vel. Samt
er ljóst að á ferðinni eru tónlistar-
menn, ekki dansarar, enda engin til-
raun gerð til að telja áhorfandanum
trú um annað. Þær Ástrós og Katrín
eru á vissan hátt ólíkir dansarar, en
báðar mjög gefandi. Styrkur þeirra
í sýningunni felst fyrst og fremst í
þeim karakter, sem þær gefa verkinu
með sterkri nærvera, látbragði og
persónulegum dansstíl.
Leikskráin sem fylgdi sýningunni
er einhver sú athyglisverðasta, sem
ég hef lengi séð, þó ekki sé hún
meðfærileg. Aðeins er fyrirhugað að
sýna verkið þijá daga í röð og verður
síðasta sýningin laugardaginn 10.
júní kl. 23.00 í Héðinshúsinu. Þeir,
sem vilja upplifa skemmtilegan bræð-
ing af hrynjandi og hreyfíngu, ættu
ekki að missa af þessari sýningu.
Ólafur Ólafsson
etta, og vitið hvað gerist. Hér er
leikið af slíku lífí og sál, af slíkri
nákvæmni, krafti, hreinleika og inn-
lifun, að jafnvel svæsnustu fordómar
gufa upp sem dögg fyrir sólu. Þrátt
fyrir hliðrænt upphaf jafnast upp-
tökugæðin fyllilega á við næmustu
stafrænu hljóðritanir.
JASSSVÍTUR
Dmitri Sjostakovitsj: Jasssvítur Nr.
1 & 2; Konsert f. píanó, trompet
og strengjasveit í c-moll Op. 35;
Tea for Two. Ronald Brautigam,
píanó; Peter Masseurs, trompet.
Royal Concertgebouw Orchestra
u. stj. Riccardos Chaillys. Upptaka:
DDD, 1988/90/91. Decca 433 702-2.
Lengd: 58:33. Verð: 1.899 kr.
ÞESSI diskur er seldur undir nafn-
inu „Jazz music". Öllu má nafn gefa,
sér í lagi ef maður er útgefandi, en
Jasssvítumar frá 1934 (3ja þátta)
og 1938 (8 þátta) bera satt að segja
sáralítinn keim af jassi, burtséð frá
notkun höfundar á jasstengdum
hljóðfærum eins og saxofónum.
„Kaffihúsamúsík" væri nær lagi um
Nr. 1, og „hljómskálatónlist“ um Nr.
2. En víst um það, á diskinum er að
finna léttasta hliðin á tónhöfundi,
sem var (eða varð) kunnari fyrir
Stofnfund-
ur félags
um Lista-
háskóla
STOFNFUNDUR Félags um
Listaháskóla íslands verður
haldinn mánudaginn 12. júrií
kl. 20.30 í Borgartúni 6, 4. hæð
— Rúgbrauðsgerðinni. Á fund-
inum verður lögð fram tillaga
að lögum fyrir félagið og vænt-
anlega kosið í stjórn þess.
Félagi um Listaháskóla ís-
lands er ætlað að verða list-
rænn, fjárhagslegur og stjóm-
unarlegur bakhjarl hins fyrir-
hugaða Listaháskóla íslands. Í
skipulagsskrá fyrir skólann sem
fylgir nýsamþykktum lögum
frá Alþingi um listmenntun á
háskólastigi er slíku félagi ætl-
að að kjósa þijá af fimm mönn-
um í skólastjórnina en hinir
tveir verði skipaðir af mennta-
málaráðherra og borgarstjóm
Reykjavíkur. Stjórnin ber
ábyrgð á stjóm skólans og ræð-
ur rektor. Samkvæmt skipu-
lagsskránni ábyrgist mennta-
málaráðuneytið og Reykjavík-
urborg fjárstuðning við skólann
er byggist á samningi um
greiðslur fyrir þá þjónustu sem
skólinn veitir, og er einnig kveð-
ið á um að skólinn fái heimili
í SS-húsinu að Laugarnesvegi
91 sem afhendist honum full-
búið til fyrirhugaðra nota.
í drögum að lögum fyrir
Félag um Listaháskóla íslands
er gert ráð fyrir fimm manna
stjórn félagsins og að rétt til
inngöngu eigi einstaklingar
sem greiða áskilin árleg félags-
gjöld. Það er Bandalag ís-
lenskra listamanna sem boðar
til stofnfundarins og er hann
opin öllu áhugafólki um list-
sköpun og listmennt.
Sýningum að
ljúka á West
Side Story
NÚ ERU aðeins tvær sýningar eftir
á söngleiknum West Side Story,
Sögu úr vesturbænum, sem sýndur
hefur verið í Þjóðleikhúsinu undan-
fama mánuði.
Hátt á fjórða tug leikara, söngv-
ara og dansara taka þátt í uppfærsl-
unni sem er nú í fyrsta sinn á fjölun-
um í íslensku leikhúsi.
25 manna sinfóníuhljómsveit spil-
ar hina heimsfrægu tónlist Leonards
Bernsteins. Hljómsveitarstjóri er
Jóhann G. Jóhannsson.
Síðustu sýningar eru í dag og 18.
júní.
annað en glens og gamans. Því Sjos-
takovitsj átti vissulega til að sletta
úr klaufunum á yngri árum, áður en
Stalín fór að gefa tónlistarmálum
Ráðstjómarríkjanna nánari gaum.
Hvernig? Það má heyra á hinni
kostulegu sinfónísku útsetningu
Dmitris á Tea for two eftir Vincent
Youman, tilkominni út af veðmáli
1928 við hljómsveitarstjórann Nikolai
Malko. Hinn liðlega tvítugi Dmitri
lauk útsetningunni á tæpum 40 mín-
útum, og þætti varla minna afrek en
þegar Jerome Kern samdi All the
Things You Are hálftíma fyrir frum-
sýningu.
Einhver bjartasta og gáskafyllsta
tónsmið eftir Sjostakovitsj á ötulum
hálfrar aldar löngum starsferli, Kon-
sertinn fyrir Píanó, trompet og
strengi frá 1933, stendur þó upp úr.
Verkið er fullt af lagrænu hugviti,
snarpri hrynjandi, spaugilegum til-
vitnunum og skörpum skopstæling-
um. Sísprækur klassíker.
Hljóðritunin er af dæmigerðum
hágæða Deccastaðli, og einleikarar
og hljómsveit leika hvasst og íjörugt
undir stjórn Chaillys. Þó er galli, að
jafngóðir sólóistar í Jassvítunum og
raun ber vitni skuli ekki nafngreindir
í plötubæklingi.
Rfkarður Ö. Pálsson
Af lífi og sál
TONLIST
Sigildir diskar
STRENGJAKVARTETTAR
Dmitri Sjostakovitsj: Strengjakvart-
ettar nr. 10/13/14 & 1/9/12. Borodin
kvartettinn. Upptaka: ADD, Moskvu
1980-82 f. Melodiya; endurútg. af
EMI1987. EMICDC 7 49269 2 & 7
49266 2. Lengd: 68:11 & 69:01.
Verð: 1.899 kr.
ÆTLI sé ekki óhætt að fullyrða, að
sígilda úrvalíð í plötubúðum landsins
hafi batnað til muna á seinni hluta
9. áratugar frá því sem var, áður
en vel útilátnir geisladiskar og ódýr
gæðamerki tóku að örva ævintýra-
þrá kaupenda og ráðrúm innflytj-
enda út fyrir margrudda aðalgötu
þaulreyndustu stríðsfáka tónbók-
menntanna.
Enn er þó sú grein sem nokkuð
virðist afskipt í hérlendum plötubúð-
um; kammertónlist. Einhvern veginn
hefur maður á tilfinningunni, að sú
ekla standi í sambandi við græjufíkn
nýgenginnar uppakynslóðar. Hún
vildi „flottar" stórhljómsveitir, mikið
„sánd“, allt í botn og beint í æð.
Reynsla og íhygli voru ekki meðal
fangamarka hennar. En ef marka
má þær stormandi viðtökur sem
söngmennska múklífisins í Silosark-
laustri hefur hlotið, þá ætti senn að
verða lag að betrumbæta úrval hinna
innhverfari tóngreina. Allavega er
hrein og klár skömm að því, hversu
hlutfallslega lítið hefur fengizt til
þessa af jafnvel merkustu höfuð-
smíðum stofutónlistar. Til dæmis
virðast síðari kvartettar Beethovens
hafa verið á hálfgerðum bannlista í
óratíma.
Talandi um þetta virta form,
strengjakvartettinn, hugarfóstur
Haydns, þá væri kannski til of mik-
ils ætlazt, ef hér væri alla jafna á
boðstólum meginframlag úr næsta
nágrenni á við kvartetta hins danska
Vagns Holmboes, enda stendur það
nokkurn veginn heima. En ein mun
þó sú uppspretta ómældrar hlustun-
aránægju sem íslenzkum plötuhéðn-
um hefur hvað lengst og bezt tekizt
að hylma yfir, og það eru hinir 15
strokkvartettar Dmitris Sjostako-
vitsj.
Mestu forkólfar strengjakvart-
ettsins á 20. öld era tveir taldir,
Bartók og Sjostakovitsj, og til lítils
að ætla sér að gera upp á milli þeirra;
það bíður næstu aldar eða þarnæstu.
En meðan Bartók þykir erfiður á
ytra borði, bæði í hlustun og flutn-
ingi, þá leyna kvartettar Sjostako-
vitsj á dýpt sinni undir tiltölulega
aðgengilegu yfirborði. Segja má, að
kvartettarnir veiti viðvaningshlu-
standa einhvern greiðasta aðgang
að luktum heimi kammertónlistar
20. aldar sem völ er á.
Flutningur snillinganna í rússn-
eska Borodin-kvartettinum er af
þeirri hlaupvídd, að stórbrotnustu
rokur úr fremstu sinfóníuhljómsveit-
um heims blikna hjá þeirri hörunds-
beru nálægð, vitranarlegu dulúð og
öguðum fítonskrafti sem Borodin-
kvartettinum tekst að gæða hvem
tón.
Leggið þessa kvartetta í hendur
hveijum þeim sem uppástendur, að
hann hlusti aldrei á strengjakvart-
Anæg’ðir fiskar dansa