Morgunblaðið - 21.10.1995, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
„Aristoteles með Hómerstyttu"
er eitt þeirra verka sem menn
geta verið vissir um að sé eftir
Rembrandt. Þótt öll gerð og
uppbygging verksins eigi reynd-
ar að taka af öll tvímæli, þá er
ástæðan þó ekki síður sú að
aðrar heimildir eru til um mynd-
ina, en hún var gerð eftir pönt-
un sikileysks málverkasafnara.
„Uppboðshaldarinn" var álitin
Rembrandt-mynd þar til nýlega.
Þegar beitt var geislamyndun
til að kanna grunnlög málverks-
ins kom í ljós að upphaflegar
útlínur myndarinnar eru engan
veginn dæmigerðar fyrir
Rembrandt-verk. Listfræðingar
Metropolitan-safnsins benda
einnig á að þegar myndirnar
tvær eru bomar saman sjáist
augljós munur á handbragðinu
og af því megi ráða að þær
geti varla verið eftir sama
manninn. Til dæmis gæti miklu
meiri ónákvæmni um búning og
líkamsbyggingu „Uppboðshald-
arans“ heldur en „Aristoteles-
ar“. Einnig sé skugginn í and-
liti „Uppboðshaldarans“, stað-
setning augnanna og nefíð í
þeim hlutföllum sem búast
mætti við ef Rembrandt hafði
málað myndina. Niðurstaðan er
því sú að stælingin sé yfirborðs-
leg og myndina skorti þá dýpt
sem verk Rembrandts hafí.
Þetta er náttúrlega skondinn
dómur þegar hugsað er til þess
að áratugum saman var mynd-
inni hampað sem einu af meist-
araverkum snillingsins.
Rembrandt eða
ekki er spuming-
in í New York
SNILLI Rembrandts er
óumdeild en líklega er
fátt annað í lífi og
starfi þessa hollenska
17. aldar listamanns sem ekki
er deilt um af hörku og fjöri.
Ráðgátan við
Rembrandt
eru falsanirnar. Enginn 17.
aldar málari hefur verið stæld-
ur eins grimmt og Rembrandt
og enn þann dag í dag er það
höfuðverkefni þeirra listfræð-
inga, sem fást við verk hans,
að segja til um með hald-
bærum rökum hver
þeirra verka
sem eignuð
hafa verið
Rem-
brandt í
gegn-
um tíð-
ina séu
í raun
og veru
eftir
hann og
hver ekki.
Þetta veld-
ur umtals-
verðum
erfiðleikum þegar sýna á verk
Rembrandts á yfirlitssýningu
eins og þeirri sem nýlega var
opnuð í Metropolitan-safninu
í New York. Það hefur nefni-
lega komið á daginn að mörg
fræg Rembrandt-verk sem tví-
mælalaust eiga heima á góðri
Rembrandt-sýningu eru alls
ekki eftir hann, heldur ýmist
eftir nemendur hans eða sam-
starfsmenn, eða hreinlega
seinni tima falsanir.
Metropolitan-safnið
gerir Rembrandt
skil á dálítið nýstár-
legan hátt. í stað
þess að sýna aðeins
þau verk sem menn
eru sammála um að
hljóti að vera eftir
Rembrandt er sýningin
tileinkuð vandanum við
að þekkja „Rem-
brandt" frá „ekki
Rembrandt".
Á sýningunni eru
bæði verk
Rembrandts sjálfs og
verk sem ýmsir hafa
- málað í anda hans.
Þetta gerir nokkrar
kröfur til sýningar-
gesta því verkunum
fylgja ítarlegar útskýr-
ingar á uppruna þeirra
og aðferðunum við að
greina þau og það er þol-
inmæðisverk að setja sig
inn í þau fræði. En erfiðið er
ekki einskis virði. Á leiðinni
gegnum sýninguna fræðist
maður um röntgenmyndatök-
ur af málverkum, greiningu
með innrauðum geislum,
geislamyndatöku, þar sem
geislavirkum efnum er beitt
til að sjá þykkt og efnasam-
setningu litanna, notkun út-
fjólublárra geisla, smásjár-
rannsóknir á málverkum og
fleira.
Sérfræðingar safnsins full-
yrða þó, að þrátt fyrir þær
tæknilegu aðferðir sem menn
geta beitt nú til dags sé augað
eftir sem áður besti dómarinn
ásamt þekkingu á sérkennum
listamannsins. Enda hafa ný-
móðins rannsóknaraðferðir
alls ekki dugað til að setja nið-
ur deilur um hvaða verk megi
eigna Rembrandt og hver ekki.
Þetta kemur vel fram í sýning-
arskránni, því tveir elstu
Rembrandt-sérfræðingar
safnsins eru ósammála um
nokkur verkanna og því hefur
sá kostur verið valinn að gefa
út tvær sýningarskrár, þar
sem hvor gerir grein fyrir sínu
sjónarmiði. Sýningin gefur því
ekki endanleg svör um mynd-
irnar, en maður verður all-
miklu nærum hvernig slík
svör eru rökstudd.
Af 42 málverkum Metro-
politans- safnsins, sem talin
voru eftir Rembrandt þegar
safnið eignaðist þau, er nú álit-
ið að aðeins 18 séu örugglega
eftir hann. Á sýningunni eru
einnig 62 teikningar og þrykk-
myndir, sem eignaðar hafa
verið Rembrandt, en rúmur
helmingur þeirra er nú talinn
vera eftir ^ðra.
Rembrandt-sýningin er ekki
eina sýning Metropolitan-
safnsins þar sem eftirlíkingar
koma við sögu. Nú stendur þar
yfir sýning á verkum spænska
málarans Goya en á síðustu
árum hefur safnið orðið að
viðurkenna að mörg verk í
eigu þess, sem eignuð voru
Goya, eru í raun og veru fals-
anir og að stundum hafa
starfsmenn safnsins verið auð-
blekktir. Uppistaðan í sýning-
unni er raunar ekki málverk
Goya heldur teikningar og
þrykk. Þar státar Metropolitan
af veglegu og óvenjulegu safni
sem ekki hefur verið sýnt í
heild áður.
„ Við getum nú örugglega átt von á því að nokkur þúsund ljóðhuga landar Heaneys kasti
frá sér rekunum og sleggjunum og skeiði út á ritvöllinn,“ segir ritstjóri hjá Sunday Telegraph.
MIKIÐ HEFUR verið fjallað um
Nóbelsverðlaunahafann í bók-
menntum í ár, Norður-írann
Seamus Heaney, í breskum
fjölmiðlum undanfarið. Samkvæmt um-
fjöllun í Times Literary Supplement hafa
flestir Iýst ánægju sinni með val sænsku
akademíunnar að þessu sinni. írska skáld-
ið o g háskólakennarinn, Paul Muldoon,
sagði í Guardian fyrir skemmstu að hann
hefði verið að vonast eftir því að Heaney
fengi verðlaunin um nokkurt skeið. Skáld-
bræður Muldoons, Douglas Dunn og
Andrew Motion sögðust sömuleiðis vera
mjög ánægðir. Einnig sagðist Sir Frank
Kermode, fyrrum prófessor í bókmennt-
um, vera mjög sáttur við niðurstöðuna,
„sé tekið tillit til þeirra hræðilegu mistaka
sem akademían hefur oft gert áður með
vali sínu er þetta mjög ásættanleg niður-
staða; Heaney er mjög gott skáld.“
Nýtur pólitískrar samúðar
Nokkrar óánægjuraddir hafa þó einnig
heyrst. f sérstökum nöldurdálki Sunday
Telegraph, sem nefndur er Á öndverðum
meiði, lætur Ivo Davnay, ritsjóri erlends
efnis blaðsins, móðann mása um útnefn-
inguna. Segir hann að Heaney, sem sé
„gott annars flokks ljóðskáld," hafi hlotið
verðlaunin að þessu sinni fyrst og fremst
vegna þess að sem norður-írskur kaþóliki
sé hann í hópi þeirra skálda sem njóti
„pólitískrar samúðar" akademíunnar. „í
NÖLDRAÐ
UM HEANEY
hópi síðustu Nóbelsverðlauna-
hafa,“ segir Davnay, „er hvit,
angistarfull og frjálslind suð-
ur-afrísk kona (Nadine
Gordimer), höfundur frá
Karíbaeyjum sem þarf að sæta
menningarlegri kúgun (Derek
Walcott) og bandarísk blökku-
kona (Toni Morrisson).“
Ljóðhuga írar!
Meginástæðan fyrir ergelsi
Davnays er þó sú að hann tel-
ur að með því að útnefna He-
aney hafi akademian hvatt
fleiri íra til að taka til við
yrkingar. „Við getum nú ör-
ugglega átt von á því að nokkur þúsund
ljóðhuga landar Heaneys kasti frá sér
rekunum og sleggjunum og skeiði út á
ritvöllinn. Á meðan rauðnefjuð börn
þeirra góla og kerlingarnar garga af
gremju yfir leti þeirra og
ómennsku munu fylkingar
íra, sem vilja verða Nóbels-
skáld líka, arka út á pöbba
Dyflinnar og Derrí í leit að
andagift og vískíi til að hnoða
úr vísur.“ Segir Davney að það
þurfi að gripa til einhverra
úrræða áður en holskeflan
gangi yfir og stingur upp á
að hinn kunni Blarney-steinn
í Cork verði hulinn steypu en
hver sá sem stein þann kyssir
á að verða tungulipur mjög.
Heaney enginn módernisti
Fleiri hafa verið að fjarg-
viðrast út af Nóbelnum þetta árið en
sennilega hefur enginn gengið jafnlangt
i gagnrýni sinni og Anthony Easthope,
enskur prófessor í menningarfræðum,
sem að sögn blaðamanns Times Literary
Supplement hefur skrifað margar bros-
legar greinar til varnar módernismanum.
í bréfi til Guardian 7. október síðastliðinn
birtist ein slík. „Nóbelsverðlaun Heaneys
endurspegla aðeins stöðnun breskrar
menningar," segir þar, „kveðskapur hans
fellur ekki undir módernisma, hugmynda-
stefnunnar sem umbylti vestrænni menn-
ingu fyrr á þessari öld með endurmati á
hefðbundnum hugmyndum um einstakl-
inginn, tungumálið og sannleikann."
Easthope bendir á það sem hann telur
vera höfuðsynd gagnvart módernisman-
um í verkum Heaneys. „Dæmigert ljóð
eftir Heaney lýsir merkingarfullri upplif-
un sjálfhverfs einstaklings með áreynslu-
lausu tungumáli." Hefur Easthope talið
þessar syndir Heaneys svo augljósar að
hann skýrir ekki frekar við hvað hann á
en bætir því við að það eina sem Heaney
noti úr módernismanum séu ein eða tvær
myndlíkingar.
Hestvagnar og Heaney
Niðurstaða Easthopes er ótvíræð. „Ef
menning okkar væri nútímaleg í raun
og veru myndum við gefa gamaldags
hluti upp á bátinn, þótt þeir væru aðlað-
andi og skemmtilegir, svo sem hest-
dregna leiguvagna, reykingar og skáld-
skap Seamus Heaney.“ Þetta eru hörð
skilyrði en ef til vill er það þess virði
að fylgja þeim ef maður telst til nútíma-
manna fyrir vikið.