Morgunblaðið - 26.10.1995, Blaðsíða 8

'i B FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Bretar flytja
út krámar
BRESKIR bjórframleiðendur
hafa lengi átt í miklum erfið-
leikum með að hasla sér völl á
erlendum markaði og eru
ástæðurnar aðallega tvær. f
fyrsta lagi er bjórinn þeirra
yfirleitt dökkur en ekki ljós
eins og vinsælast er annars
staðar og í öðru lagi er hann
yfirleitt drukkinn á krám og
börum. Markaðssetning og
dreifingarkerfi bresku brugg-
húsanna er þess vegna allt ann-
að en hjá erlendu keppinautun-
um, sem miða aðallega við stór-
verslanir og neyslu í heimahús-
um.
A þessu vandamáli virðist nú
vera fundin lausn. í stað þess
að flytja út bjórinn sérstaklega
eru Bretar farnir að flytja út
krárnar í heilu lagi. Frá 1992
hefur breska brugghúsið Guin-
ness, sem er raunar af írskum
ættum, sett upp 800 írskar krár
í 100 borgum, allt frá Montreal
til Moskvu, og ætlar að setja
upp eina á dag á næstu árum.
Bandaríkin eru þó undanskilin
því að þar eru öll tengsl á milli
brugghúsa og kráa bönnuð.
Raunar á Guinness ekki krárn-
ar sjálft, heldur aðstoðar við
að gera þær sem írskastar í
innréttingum, mat og drykk að
ógleymdri tónlistinni.
Um 70% af bjórnum á þessum
krám er frá Guinness og útkom-
an er sú, að fyrirtækið hefur
tvöfaldað söluna í Evrópu.
Viktoríutíminn
fjöldaframleiddur
Fleiri brugghús í Bretlandi
hafa lagt út á þessa braut og
sem dæmi má nefna Allied
Domecq, sem hefur sett upp 38
„John Bull“-krár víðs vegar um
heim og stefnir að því að fjölga
þeim í 200 á næstu þremur
árum. Þar er áherslan á ensku
krána eins og hún var á Viktor-
íutímanum og einingarnar
fjöldaframleiddar í Bretlandi.
Það er raunar dálítið kald-
hæðnislegt, að á sama tíma og
bresku kránum fjölgar erlendis
heldur áfram að dofna yfir þeim
heimafyrir. Þær eru nú um
70.000 en búist er við, að þeim
hafi fækkað um 10.000 fyrir
aldamót. Öðrum er svo verið
að breyta í kaffihús upp á
meginlandsvísu þar sem boðið
er upp á ljósa lagerinn en á
honum hafa sumir Bretar hina
mestu skömm, einkum félagar
í „Baráttusamtökunum fyrir
ekta öli“.
Líbýa - nær það að verða olíuríki framtíðar eða bíða þess hlutskipti öreigaríkisins
K
1 hadafi boðaði að hið nýstofn-
aða ríki myndi verða grund-
vallað á kenningum kórans-
ins og hefði „íslamskan sós-
íalisma" að leiðarljósi. Olíu-
vinnsla hófst árið 1959, en
árið eftir að Khadafi komst til valda gerði
hann kröfu um að hin erlendu olíuríki, sem
voru við olíuvinnslu í Líbýu. greiddu 40
sent af hverri olíutunnu í þóknun fyrir heim-
ildina til vinnslu, en verð á olíutunnu var
þá um 4 - 5 dollarar. Olíufélögin buðu 10
bandarísk sent.
í síðustu grein var Armand Hammer
kynntur og olíufélag hans, Occidental.
Occidental var nýgræðingur í olíuvinnslu
utan Bandaríkjanna og byggði öll heimsvið-
skipti sín á 800.000 tunna framleiðslu á
dag í Líbýu. Önnur olíufélög við vinnslu þar
höfðu fleiri járn í eldinum. Það var því eðli-
legt að stjórnvöld í Tripolí beindu spjótum
sínum fyrst og fremst að Occidental. Félag-
inu var skipað að minnka framleiðslu sína,
fyrst í 500.000 tunnur og síðan í 440.000
tunnur tveim mánuðum síðar. Jafnframt
var fyrirtækið undir stöðugu, óvinveittu
eftirliti hjá lögreglu Khadafi.
Er enn var rætt um skerðingu fram-
leiðslu var ljóst að Occidental gat ekki stað-
ið við skuldbindingar sínar á erlendum
mörkuðum. Hammer, eigandi Occidental,
leitaði þá til aðalforstjóra Esso í New Jers-
ey, Ken Jamieson, með þá tillögu, að ef
Occidental hafnaði kröfum Khadafi um
hækkanir fram yfír 10 sentin, þá myndi
Esso afhenda Occidental þá olíu, sem það
þurfti á kostnaðarverði að viðbættri 10 pró-
senta þóknun. Að öðrum kosti yrði Occiden-
tal að samþykkja þær kröfur, sem gerðar
voru og síðan kæmi röðin að öðrum olíufyr-
irtækjum. Þá myndu jafnframt önnur olíu-
ríki gera sömu kröfur. Svar Esso var á þá
leið að Esso myndi láta Occidental hafa
olíu eftir þörfum, en á markaðsverði.
Ráðherrar Khadafi fylgdu nú kröfum sín-
um eftir með hótunum um þjóðnýtingu. Var
þá sest að samningaborði. Fundurinn fór
friðsamlega fram á yfirborðinu, þótt Jalloud
forsætisráðherra léti jafnan skammbyssu
sína liggja á fundarborðinu. Samkomulag
náðist um 30 senta hækkun. Eftirgjöf
Occidental olli mikilli reiði meðal ________
„systranna sjö“, hinna stóru al-
þjóða olíufyrirtækja. Önnur olíu-
félög í Líbýu samþykktu nú kröf-
ur stjómarinnar og jafnframt _______________
kröfur annarra olíuríkja um sam- ^
bærilegar hækkarnir sama ár. Árið eftir
samþykktu svo olíufélögin 90 senta hækkun
til viðbótar. Þjóðnýting kom svo í kjölfarið.
Hryðjuverk og refsiaðgerðir
Líbýa er auðugt olíuríki. Árið 1993 fram-
leiddi Líbýa 1,4 millj. tunna á dag og voru
útflutningstekjur það ár 8,5 milljarðar doll-
ara. Meðaltekjur á mann þar voru þá þær
hæstu í Afríku.
Líbýumenn hafa ekki stofnað til skulda
vegna stríðsreksturs, eins og raunin hefur
verið með írak, Íran, Kúvæt og Saudi Arab-
íu, sem eru stórskuldug ríki. Odýrara hefur
reynst að fjármagna hryðjuverkahópa.
Sigur Khadafi á
olíufélögunum
Olíumarkaðurinn
Fyrr á þessu ári birtist á þessum vettvangi grein um
olíuríkið Líbýu, þar sem í stórum dráttum var rekin
saga þessa ríkis, reyndar þess svæðis, sem nú heitir
Líbýa. Greint var frá konungsveldinu, sem stofnað var
1951 og eina konungi þess, sem var Idris 1., leiðtogi
Sanusimanna, en ungur liðsforingi í her Líbýu, Muamm-
ar al Khadafí, leiddi byltingu í hemum og steypti kon-
,ungi af stóli árið 1969.Guðmundur W. Vilhiálmsson
tekur upp þráðinn og rekur þróun íraks í átt að olíuveldi
í tíð hins umdeilda leiðtoga.
Refsiaðgerðir
Sþ á röngum
forsendum?
Bandaríkjamenn töldu Khadafi viðriðinn
sprengingar palestínska hryðjuverkahópsins,
sem kenndur er við Abu Nidal á Vínar- og
Rómarflugvöllum 1985 og stjóm Bandaríkj-
anna bannaði 1986 innflutning á olíu frá
Líbýu og bannaði jafnframt öllum þegnum
sínum viðskipti við það ríki. 1981 var slitið
stjómmálasambandi við Líbýu og þegnum
Bandaríkjanna skipað að yfírgefa Líbýu.
Árið 1991 samþykktu Sameinuðu þjóð-
irnar refsiaðgerðir gegn Líbýu, er talið var
að tveir Líbýumenn á vegum ríkisstjómar
sinnar hefðu staðið að sprengingu og hrapi
breiðþotu frá Panam-flugfélaginu árið 1988
yfír skoska smábænum Lockerbie með þeim
afleiðingum að 270 manns fórust, þ.á m.
________ 189 bandarískir borgarar. Hafa
Sameinuðu þjóðirnar skorað á
Líbýustjóm að framselja mennina
en árangurslaust. Refsiaðgerðim-
ar hafa helst bitnað á almenningi
eins og oftast er, en ráðamönnum
í Líbýu er ekki fjárvant. SÞ frystu allar
erlendar innistæður Líbýu í þeim bönkum,
sem tök vom 1,-frá 1. desember 1993 og
bönnuðu alla sölu og dreifingu á olíuvinnslu-
tækjum til Líbýu og flug til og frá Líbýu
frá sama tíma. Bannið náði þannig aðeins
til tekna Líbýu fyrir þann tíma, og voru
Líbýumenn fijálsir að tekjum, sem aflað
var eftir það. Sökum þess, hve afgreiðsla
ályktunarinnar dróst hjá SÞ, tókst Líbýu-
mönnum að skjóta milljörðum dollara undan
til Sviss, Egyptalands og fleiri arabalanda.
Jafnframt tókst þeim að ná í birgðir af olíu-
vinnslutækjum. Stjórn Líbýu og bankar þar
hafa fjárfesk í gífurlegum mæli í Evrópu,
Afríku og arabalöndum og þá einkum í
bensínsölukerfum í Evrópu og í nýjum hótel-
um annars staðar. Séstaklega er um mikla
fjárfestingu að ræða í Egyptalandi og þyk-
ir Bandaríkjamönnum, sem veita Egyptum
mikla styrki, þeir sýna töluverða tvöfeldni.
Evrópumenn hafa ekki verið jafnsannfærðir
gagnvart refsiaðgerðum SÞ og hafa evr-
ópsk olíufélög fjárfest milljarða'dollara í
olíuvinnslu í Líbýu.
í Morgunblaðinu 31. janúar sl. var endur-
sögn úr breska blaðinu Sunday Express, þar
sem skýrt er frá því að mögulega hafi leyni-
þjónustumennimir 2 frá Líbýu ekkert verið
viðriðnir Lockerbieslysið, heldur hafí þetta
hörmulega slys verið verk írana og Sýrlend-
inga. Því er haldið fram í grein- ______
inni, að sannleikurinn hefði átt að
vera ljós, en ýmissa hagsmuna
vegna hafi hann ekki mátt koma
í Ijós. Þessi frásögn breska blaðs-
ins hefur ekki verið staðfest, en
erfítt er að sætta sig við að SÞ ákveði refs-
iaðgerðir byggðar á röngum forsendum.
Athafnir SÞ varða allan heiminn.
Refsiaðgerðir Sameinuðu þjóðanna gegn
Líbyu bönnuðu ekki kaup og sölu á olíu frá
Líbýu. Fulltrúi Clinton forseta skýrði á fundi
með aðstandendum fórnarlamba Lockerbie-
slyssins í Hvíta húsinu 27. mars sl. frá
því, að Bandaríkin myndu leitast við að fá
samþykkt SÞ við algeru banni á olíu frá
Líbýu. Ekki var þó talið líklegt að sú sam-
þykkt fengist. Til þess er þessi gæðamikla
olía Þýskalandi, Frakklandi, Spáni og Ítalíu
allt of mikils virði. Raunin varð sú, að
Bandaríkin fengu ekki nauðsynlegan stuðn-
Lágt olíuverð-
bætir ekki
stöðuna.
ing og drógu tillöguna tilbaka. Bann á olíu
frá Líbýu myndi hækka verð á olíumörkuð-
um verulega.
22 þjóðir arababandalagsins hafa nú far-
ið fram á endurskoðun á samþykkt SÞ þar
sem fyrir liggi fyrir sannanir á sakleysi
Líbýu í Lockerbiemálinu, að þeirra mati.-
Til að minna umheiminn á sig og til að
mótmæla samningum milli ísrael og Palest-
ínu, rak Khadafí 30.000 Palestínumenn,
sem unnið höfðu sem verkamenn í Líbýu,
úr landi, í raun á guð og gaddinn, þar sem
útilokað er að taka á móti þeim í þeirra
heimahögum. Talið er að Khadafí kenni
þessum Palestínumönnum um óróa, sem
harðlínumúslimar, sem kalla sig Baráttu-
hópur íslams í Líbýu, hafa valdið, en þeir
telja að Khadafi hafí brugðist Islam og vilja
steypa honum..
Staða Líbýu er nokkuð tvísýn. Olía er
eina auðlindin, sem Líbýa hefur til aö brauð-
fæða sig með. Er olíu þrýtur blasir fátækt
við þjóðinni. Má minna á, að aðeins 2% af
landinu eru ræktanleg. 75% af fæðu lands-
manna, sem eru 4,8 milljónir, eru innflutt.
Ekki er um önnur hráefni að ræða. Auðvinn-
anleg olía í jörðu hefur minnkað. Líbýu-
menn hafa krafist stærri framleiðslukvóta
hjá Opec, en hafa nú orðið að viðurkenna
að framleiðslugetan sé aðeins um 1,4 m/d,
eða sem nemur kvóta þeirra, a.m.k. í ná-
inni framtíð. Eins og í flestum öðrum olíu-
ríkjum krefst það mikils erlends fjármagns
að auka framleiðsluna og gera Líbýu kleift
að vera með í spilinu, er olíunotkun eykst
verulega, einkum vegna mikilla umsvifa í
Kína og víðar í Austur-Asíu.
Olía í Líbýu mun þó engan veginn end-
ast jafnlengi og sú olía, sem liggur undir
söndum Saudi-Arabíu og Kúvæt. Lágt olíu-
verð undanfarið bætir ekki stöðu Líbýu.
Olíufyrirtæki í Evrópu hafa þegið góð boð
Líbýu um olíuframleiðslu þar og er þar
stærst franska olíufélagið Total. Þó að olía
frá Líbýu selji sig sjálf, eins og nú er oft
sagt, er olíusala Líbýu enn öruggari í fram-
tíðinni með olíuvinnslu frönsku, þýsku og
ítölsku olíufyrirtækjanna í Líbýu. Ætla
má að raunsætt mat á því hvað við tekur
er olíu þrýtur í Líbýu, hvenær sem það
verður, valdi því að heimildir erlendra olíu-
________ fyrirtækja eru rýmri en áður þótti
hugsanlegt. Leita verður nýrra
leiða og til þess þarf virk sam-
bönd.
________ En það er fleira sem hrjáir
““““ Libýu. l.janúar 1996 glatar Libýa
stöðu sinni sem þróúnarríki gagnvart Evr-
ópubandalaginu, sem þýðir það, að innflytj-
endur innan Evrópubandalagsins á olíu frá
Líbýu verða að innheimta 6% innflutnings-
skatt við sölu til neytenda. Enn er í gildi
algert bann stjórnar Bandaríkjanna við því
að amerísk olíufyrirtæki kaupi olíu frá
Líbýu. Líbýumenn segja að bannið skaði
aðeins Bandaríkjamenn sjálfa. Þeir hafi
nóga kaupendur. Sama segja íranir um við-
skiptabann Bandaríkjamanna á Iran, en það
er önnur saga.
Höfundur er lögfræðingur ogfyrrum for-
stöðumaður eldsneytisinnkaupa Flugleiða.