Morgunblaðið - 04.11.1995, Blaðsíða 8

8 C LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Leikhíis annarr-
ar veraldar
Leikhús er marghöfða skrímsli, óheyrilega
margþætt og flókið, skrifar danski leikstjór-
inn Kirsten Dehlholm sem heldur fyrirlest-
ur í Norræna húsinu á sunnudaginn kl. 16.
RÝMIÐ er til. Við finnum
það. Eða okkur er gefið
það. Hér hefst sýningin
eða hugmyndin um sýn-
inguna. Hún verður til út frá arki-
tektúr rýmisins, sögu staðarins og
því hvernig staðurinn er jafnan
notaður. Lögun rýmisins, frásögnin
og virknin verður rammi sýningar-
innar. Með þeim hætti er skapað
þriðja rými, bæði áþreifanlegt og
óhlutstætt - eins og í draumnum,
rými sem fyllist af hljómi, mynd,
hreyfingu, ljósi, öllu sem venjulega
tilheyrir leikhússýningu. En sýning-
in er undirorpin æðri skipan forms
og inntaks. Sú skipan felur í sér
skýrar leikreglur varðandi ferli,
leikendur, form og inntak.
Sérhvert rými og sérhver skipan
mála er háð ákveðnum lögmálum
og setur tiltekin skilyrði. Vísbend-
ingar um val á samstarfsaðilum og
þátttakendum eru skýrar. Sérhver
sýning verður til í nánu samstarfi
einstakra manna úr mismunandi
greinum arkitektúrs, tónlistar,
myndlistar, kvikmyndalistar, tækni,
tungumála, danslistar óg vísinda.
Sýningin berst áfram af mörgúm
stökum hlutum sem enn eru undir-
orpnir æðri hpgmynd. Hugmynd-
inni er snúið og sveigt svo að hana
megi skoða frá fleiri mismunandi
sjónarhomum. Athugun fer fram.
Form eru meðhöndluð og prófuð,
verða að inntaki. Form er rannsak-
að sem væri það inntak. Form og
inntak er eins og tengd ííát, órjúfan-
lega háð hvort öðru í stöðugri miðl-
un eigin grundvallarskilyrða. Án
rofs, saknaðarlaust.
Skipan og eðli sýningarinnar
ræður einnig vali á þátttakendum
sem sóttir em meðal þeirra sem
sviðsvanir em og hinna sem hafa
aldrei staðið á sviði. Valið miðar
að því að gera sviðstúlkunina eins
ósvikna og hægt er, að allt verði
sem nákvæmast miðað við þemað
sem valið var.
Rými, skipan, samstarf og þátt-
takendur víxla frá einu verki til
annars og því verða til mjög ólíkar
sýningar þar sem ólíkum þáttum
er haldið fram. Þannig hefur það
verið allan minn starfsferil í leik-
húsi síðan í Billedstofteater árið
1977, en síðari árin hefur verið ein-
blínt á skynræna túlkun, hið meta-
fysiska. Æðri veraleiki helgar sér
sviðið. Eins konar endurtöfrun.
ítalski fræðimaðurinn Peregrini
nefndi í sáttmála sínum frá 1637
sjö mikilvæga eiginleika hins góða
listaverks; hið ótrúlega, hið tví-
ræða, hið umdeilda, hið torræða
myndhverfa, það sem gefið er i
skyn, skarpskyggni og hið heims-
borgaralega. Hann skýrði mál sitt
svo að listamenn ættu að halda
aftur af afdráttarleysinu, elska hið
torræða og láta svo hina skynjuðu
mynd nægja til skýringar á duldum
myndlíkingum sem ætlað er að
fanga hið yfirnáttúrulega og óraun-
verulega í vitsmunalegt táknkerfí
mjög stílhreins tungumáls.
Það sem ritað var árið 1637 er
enn í gildi. Leikhús er marghöfða
skrímsli, óheyrilega margþætt og
flókið. Állt miðar að því sjaldgæfa
augnabliki þegar allt á sviðinu sam-
einast í fullkomnun. Töfrarnir verða
fyrir augum þínum. Það er það sem
þú minnist. Þess vegna höldum við
áfram, við sem stöndum að sviðs-
baki og togum í spotta tímans, þau
sem standa á sviðinu og fylla út í
tímann. Leikhús fjallar um tíma
vegna þess að það gerist NÚ. Allt
KIRSTEN Dehlholm er forstjóri leikhússins Hotel Pro Forma.
miðar að þessu eina augnabliki. Ég
undrast þetta enn og samtímis puða
ég áfram á 18. starfsárinu.
Veruleikinn er það stærsta sem
við eigum. Jafnvel þótt hægt sýnist
að smeygja smágerðri útgáfu af
honum inn á sjónvarpsskjá til
heimabrúks. En veruleikinn yfir-
gnæfír allt. Það hlýtur að vera þess
vegna sem okkur er svo umhugað
að sýna hann í leikhúsinu, þar sem
honum er snúið og sveigt, lýst og
varpað fram til túlkunar og grein-
ingar. Hugsa sér ef hann væri bara
iátinn eiga sig skilningsvitum okkar
til yndisauka og síðar vitsmunum
okkar til gagns. En helst ætti að
gæða hann hugsun fyrst til að geta
skilið tilganginn, eins og segir í
uppeldinu. Tilgang alls. Ef þú vær-
ir fær um að gera grein fyrir honum
mundir þú vera stærri en maðurinn.
Hvers vegna er svo áríðandi að trúa
á tilganginn? Einungis leikhúsið -
og sjónvarpið - trúir. Veruleikinn
sjálfur gerir það aldrei.
Hið venjulega kemur okkur alltaf
í opna skjöldu, segir franski heim-
spekingurinn Michel Serres. Ef til
vilþ er tilgangur samt? Þar til hann
fínnst höldum við áfram að búa til
leikhús, í formi skynjaðra mál-
mynda, leikhús sem fyrst verður
vart rnilli skinns og hörands og leit-
ar síðan til höfuðsiris, skynheims-
leikhús, flugbeitt eins og hnífur
skurðlæknisins og mjúkt eins og
húðin sem skorin er. Hver þrem-
illinn? Nær ekkert blóð. Leikhús
sem táknað er með nákvæmni.
„Mér var ómögulegt að skilja það
en ég gleymi því aldrei" (haft eftir
áhorfanda að sýningu í Hotel Pro
Forma).
iE
-|
THORILL Thorstad Hauger
Norsk barnabókakynning á íslandi
Orð til þroska
SÝNINGIN Orð til þroska -
norskar barna- og ungl-
ingabækur, verður opnuð við hátíð-
lega athöfn í Borgarbókasafni
Reykjavíkur, Þingholtsstræti 29a,
mánudaginn 6. nóvember nk.
klukkan 17.
Orð til þroska er umferðarsýning,
haldin í íslenskum almenningsbóka-
söfnum að frumkvæði norska
menningarmálaráðuneytisins. Á
sýningunni verður úrvai nýlegra,
norskra barnabókmennta og er
þetta hluti af menningarsamvinnu
Noregs og íslands.
Við athöfnina í Borgarbókasafni
verður m.a. Þóra Óskarsdóttir að-
stoðarborgarbókavörður, Lis By-
berg frá norsku Bókasafnastofnun-
inni, Leikny Haga Indergaard,
bókavörður frá fylkisbókasafninu í
Stavanger, Arne M. Samuelsen
lektor við lýðháskólann í Telemark
og Torill Thostad Hauger rithöfund-
ur frá Osló.
Námsþing í Norræna húsinu
I tengslum við ofangreinda sýn-
ingu efnir Norræna húsið í Reykja-
vík til námsþings í samstarfi við
norsku Bókasafnastofnunina.
Námsþingið hefst í Norræna hús-
inu laugardaginn 4. nóvember
klukkan 14. Þá greinir norski rit-
höfundurinn Torill Thorstad Haug-
er frá verkum sínum. Hann hlaut
barnabókaverðlaun Norðurlanda-
ráðs árið 1994 en er þekktur hér-
lendis fyrir fjórar af bókum sínum
um víkingatímann, sem þýddar hafa
verið á íslensku. Torill T. Hauger
beinir máli sínu til barna eldri en
10 ára. Hann flytur það á norsku,
en túlkað verður á íslensku og allir
eru velkomnir að hlýða á hann.
Á sama stað klukkan 15 heldur
lýðskólalektor Arne Marius Samu-
elsen erindi: „Norskar myndabækur
- gleði og áskorun - einnig fyrir
fullorðna.“ Umfjöllun hans er um
form og gerð myndabóka frá hinum
einföldustu barnabókum til vönduð-
ustu listaverkabóka. Hann leitast
við að svara eftirtöldum spurning-
um: „Hver eru helstu einkenni
norskra myndabóka nútímans" og
„hvernig eigum við að nota þær og
meta og koma þeim á framfæri?“
Erindi hans verður á norsku.
Aðgangur að námsþinginu er
ókeypis og ekki er nauðsynlegt að
tilkynna þátttöku fyrirfram.
RÁTT fyrir að Austurríkismað-
urinn Arnold Schönberg hafí
af mörgum verið talinn eitt af efni-
legustu tónskáldum í byijun aldar-
innar mætti hann einnig mikilli
andstöðu vegna tónsmíða sinna og
átti alla tíð í mikilli sálarkreppu
sem tengdist tónsmíðum hans, fé-
lagslegri stöðu og einkalífí. Hann
hóf að mála um þrítugt og leitaði
oft á náðir striga og pensils síðar
í lífinu. Nú eru til sýnis í Museé
d’Art Moderne de la Ville de Paris,
yfír 70 málverk og teikningar sem
gefa óvenjulega innsýn í listalíf
þessa tíma og líf tónskáldsins
sjálfs, að því er segir í The Intern-
ational Herald Tribune.
Tólftónatækni Schönbergs féll í
grýttan jarðveg framan af, blöðin
réðust hvað eftir annað harkalega
á hann og birtu af honum skop-
myndir þar sem dregin voru fram
gyðingleg einkenni andlits hans.
Þá bætti það ekki úr skák að Schön-
berg var þrár og ósveigjanlegur og
kom ekki vel saman við önnur tón-
skáld. Allt þetta gerði honum erfitt
fyrir um að afla fjölskyldunni lífs-
viðurværis.
Einna erfiðust reyndust honum
svik vinar hans Richards Gerstl,
sem var myndlistarmaður og hafði
óskað eftir því að mála mynd af
Schönb'erg árið 1906. Vinskapur
tókst með þeim en árið 1908 kom
tónskáldið að eiginkonu sinni, Mat-
hilde, og Gerstl í rúminu. Þau héldu
bæði á brott og tónskáldið hótaði
því að fremja sjálfsmorð. Nemanda
hans, Anton von Webern, tókst hins
vegar að fá Schönberg til að fall-
ast á að Mathilde sneri aftur heim.
Nokkrum mánuðum síðar framdi
Gerstl sjálfsmorð og ásótti hugsun-
in um dauða hans Schönberg svo
árum skipti.
Schönberg var einstaklega hæfi-
leikaríkur maður. Hann var sjálf-
lærður í tónlist og leit á sjálfan sig
sem snilling með nánast guðlega
köllun. Sjálfsmyndir og nokkrar
aðrar myndir hans bera vott um
þetta, í þeim eru augun allsráð-
andi, tákn um hina andlegu innsýn
sem Schönberg taldi sig búa yfír.
Verkin eru greinilega verk áhuga-
manns, hendinni tókst ekki að
koma öllu því til skila sem í hugan-
um bjó. En í þeim býr óvenjulegur
kraftur og löngun til að koma nýj-
um heimi til skila þrátt fyrir árásir
úr svo mörgum áttum. Éin sjálfs-
myndin sýnir tónskáldið ganga á
brott, hokinn, sköllóttan, með
hendur fyrir aftan bak og með prik
í hendi, höktandi yfir skuggalegt
stræti, sem á án efa að tákna sam-
t'ma hans. Um höfuð tónskáldsins
dansa örlitlir neistar, vart sýnilegir.
Árið 1911 barst Schönberg
óvænt bréf frá málaranum Vassilíj
Kandinskij sem hafði hlýtt á verk
hans á tónleikum. „Vonir okkar,
hugsanagangur og tilfinningar eiga
svo margt sameiginlegt,“ skrifaði ,
hann í bréfinu sem varð upphafið
að vinátfu þeirra. Og Kandinskíj
bar einnig lof á myndir Schön- _
bergs. Segir að tónskáldið eigi ekki
að vera ósátt við hversu mikið
skorti á tæknina. „Schönberg hefur
rangt fyrir sér - hann er ekki ósátt-
ur við myndtæknina heldur innri
löngun, sálina sem getur ekki gefið
honum það sem hann krefst. Þetta
er sú óuppfyllta löngun sem ég
óska öllum listamönnum, alltaf.“
ÞRJÁR sjálfsmynda Schönbergs sem hann gerði í upphafi aldarinnar, þá stóð hann á tímamótum í
lífi sínu og listsköpun, en síðar á lifsleiðinni leitaði hann oft á náðir pensilsins.