Morgunblaðið - 28.11.1995, Qupperneq 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 28. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
þýðingarsjóðurinn hefði vafalítið
verið upphafíð að þessu þýðinga-
skeiði. „Með sjóðnum verður það
mögulegt að gefa út þýðingar. En
ég held að það sé eitthvað að draga
úr útgáfum þýðinga núna, mér
finnst til dæmis vera færri bók-
menntalegar þýðingar um þessi jól
en voru í fyrra og síðustu ár þar
áður. Ástæðan er sú að salan á
þýddum skáldsögum hefur stöðugt
verið að dragast saman frá 1989,
það eru aðeins örfáar bækur sem
standa undir sér.
Mál og menning hefur mætt
þessum samdrætti með því að
stofna Heimsbókmenntaklúbbinn,
og það sama hefur Vaka-Helgafell
gert, en þar er reyndar heldur
minna gefíð út af þýddum bók-
menntaverkum. Við hjá Bjarti höf-
um hins vegar getað gert þetta
vegna þess að yfirbygging forlags-
ins er engin. Hér er enginn fastur
starfsmaður og sjálfur þigg ég
ekki laun hjá útgáfunni þannig að
bóksalan þarf aðeins að standa
undir greiðslum til höfundar, þýð-
anda og þeirra sem vinna bókina.
Við þurfum ekki að selja nema um
400 eintök til að bókin beri sig en
aðrir þurfa að selja um 900 eintök.“
Halldór Guðmundsson, útgáfu-
stjóri Máls og menningar, sagðist
telja að þýðingarsjóður skýrði ekki
að fullu aukninguna í útgáfu þýð-
inga. „Þrátt fyrir nokkrar sveiflur
var almennt mikill uppgangur í
bókaútgáfu á 9. áratugnum. Við
megum heldur ekki gleyma því að
á þessum tíma er suður-ameríska
bylgjan að ganga yfir og ná há-
marki, með höfundum eins og Isa-
bel Allende og Gabriel García
Márquez; það var sem sagt mikill
uppgangur í bókmenntum sem eru
bæði merkilegar og höfða til al-
mennings. Það hefur reyndar orðið
aukning í útgáfu þýðinga á evr-
ópska bókamarkaðnum almennt.
Þýðingum á íslenskum bókmennt-
um erlendis hefur til dæmis fjölgað
mikið á síðustu tíu árum, eða svo.
Samskipti af þessu tagi á milli landa
eru vaxandi, fólk vill kynnast er-
lendum bókmenntum. Eg tei því að
þótt þýðingarsjóðurinn hafí haft
mjög mikið að segja hefði hann
aldrei getað gert útslagið ef þessar
bækur hefðu ekki átt hljómgrunn
meðal lesenda."
Halldór sagðist halda að sam-
dráttur í sölu þýðinga væri ekki
meiri en í öðrum bókum. „Það hef-
ur orðið mikill samdráttur í bóksölu
yfírleitt, þriðjungs minnkun hefur
orðið á síðustu árum.“
Björt framtíð
í upphafí greinar voru talin nokk-
ur klassísk verk bókmenntasögunn-
ar sem þýdd hafa verið á íslensku
síðustu ár. Vaxtarbroddurinn hefur
þó ekki aðeins verið í þýðingum
þesskyns verka heldur hefur einnig
verið unnið ötullega að því að kynna
lesendum það sem er að gerast í
erlendum samtímabókmenntum.
Það hefur til dæmis ekki liðið lang-
ur tími frá því að sænska akadem-
ían hefur kynnt nýjan Nóbelsverð-
launahafa þar til hann hefur verið
gefín út hér á landi. Nýjasta dæm-
ið er útgáfa Bjarts á Ijóðum Sea-
mus Heaney sem fyrr var getið.
Bjartur gaf einnig út tvö verk
Octavios Paz eftir Nóbelsútnefn-
ingu hans fyrir tveimur árum.
Syrtluflokkur Máls og menningar
hefur sömuleiðis lagt dijúgan skerf
að málum í kynningu öndvegisverka
samtímans ásamt Heimsbók-
menntaklúbbnum. Að ósekju mættu
önnur forlög taka þessi tvö til fyrir-
myndar hvað útgáfu þýðinga snert-
ir.
Allir viðmælendur greinarhöf-
undar voru sammála um að framtíð
þýðingarútgáfu væri björt. Halldór
Guðmundsson taldi ljóst að áhugi
lesenda á erlendum fagurbók-
menntum væri alltaf að aukast. „Og
það hefur gerst á kostnað reifar-
anna sem voru nánast drottnandi á
metsölulistunum hér á landi fyrir
nokkrum árum, nú sjást þeir ekki
þar.“ Væntanlega geta allir verið
sammála um að þetta, og hið blóm-
lega þýðingarstarf síðustu ára yfir-
leitt, sé mikill sigur fyrir bók-
menntaþióðina, Íslendinga.
Erlendis
Faimiðar eru dýrir. Sama giidir um hótel.
Mannanöfn spanna frá Rita tii Juanita.
Lögregiumaöur á göngu beinir tii pín orðum:
„Þú ertpersona non grata á teira incognita.“
Jósef Brodskí Nóbelsskáld birti þetta Ijóð 17. nóvember sl. í bókablaði
Times (TLS). Jóbann Hjálmarsson snaraði.
Konurí
krapinu
BOKMENNTIR
Skáldsaga
MÁVAHLÁTUR
eftir Kristínu Möiju Baldursdóttur
Prentun: G.Ben. Edda prentstofa
hf. Mál og menning 1995 - 246 síður
3.480 kr.
HÉR er á ferðinni fyrsta skáld-
saga höfundar þótt í heild sé erfítt
að sjá á henni ákveðinn byrjanda-
brag. Höfundur er
heldur enginn nýgræð-
ingur á ritvellinum;
hún er vel þekkt fyrir
blaðamannsstörf, sér-
staklega fyrir gagn-
rýnin greinaskrif.
Sagan er yfirgrips-
mikil. Sögusviðið er ís-
lenskt sveitaþorp eftir
miðja öld og persón-
urnar, sem kallaðar eru
fram, eru mýmargar.
Eins og flestar aðrar
sögur hefst þessi í
ákveðnu jafnvægi sem
heldur betur er stjakað
við þegar frænkan
Freyja kemur óvænt
frá Ameríku. Húri' ber
með sér framandi andblæ og kemur
hreyfingu á þorpsbúa, sérstaklega
karlmennina.
í þessari sögu eru konur gerend-
ur og karlar þolendur. Hér er samt
ekki á ferðinni neinn yfirborðsfem-
ínismi heldur uppgötvar maður það
óvart að loknum lestri að konur eru
hreyfíaflið; sjónarhornið er bundið
konu, aðalsöguhetjan er kona og
allar eftirminnilegustu persónurnar
(t.a.m. amma, Ninna, Kidda og
Dódó) eru kvenkyns. Allar eru kon-
urnar skapstórar og minna í dagleg-
um athöfnum sínum ótrúlega mikið
á ýmsar fornsagnahetjur.
Söguna segir Agga litla, 11 ára
frænka aðalpersónunnar, Freyju.
Stúlkan er forvitin eins og önnur
heilbrigð börn á þessum aldri, sér-
staklega um leyndardóma ástarinn-
ar. Hún fylgir Freyju hvert fótspor
og felur sig jafnvel inni í skáp til
þess að geta heyrt um leyndustu
tilfinningar frænku sinnar.
Þegar Agga hittir
Freyju í fyrsta sinn er
lýsingin lituð því sem
Agga hafði áður heyrt
um þessa frænku sína:
„Þegar hún horfði í ís-
blá augun mundi hún
Ijóst eftir ijósmynd og
lýsingum af konu sem
Kidda og amma höfðu
talað um. Konu sem
átti að vera eins og
kókflaska í laginu, með
hvíta húð, demants-
augu, dökkt hár og
rauðan munn eins og
Mjallhvít."
Mannlýsingar í
bókinni eru eftirminni-
legar og fyndnar. Ein-
hverra hluta vegna minna þær oft
á teiknimyndir og þenja sig ýmist
í tröllslegar stærðir eða fínustu
smæð. Það er t.d. hugstætt atriði
þegar í ljós kemur að Freyja er
haldin samblandi af lystarstoli og
stjórnlausri átfíkn. Hún raðar á
borð rúgbrauði, bögglasmjöri,
kæfubita, lifrarpylsu og kjöti. Síð-
an kemur ofboðsleg lýsing á því
hvernig hún skóflar þessu í sig.
Sagan rennur hratt áfram, skipti
milli persóna eru tíð. Persónurnar
eru fyrst og fremst látnar lýsa sér
gegnum eigin athafnir og stundum
geta örskotsmyndir af þeim sagt
margt.
Stíll sögunnar er glaðbeittur í
takt við fyndnar uppákomur. Mál-
farið er vandað án þess nokkru sinni
að vera uppskrúfað. Vel er farið
með tákn, t.d. hlátur mávanna.
Höfundur er sér meðvitaður um að
tungumálið er vandmeðfarið og
nýtir sér þessa staðreynd til að
dýpka á persónulýsingum. Dæmi
um það er þegar Dódó vill ganga
að eiga hljómlistarmann í trássi við
ömmu:
„Hvaða leyfi hefur þú til að
dæma um það, með leyfi? sagði
Dódó og missti vald á íslenskri
tungu í geðshræringu sinni."
Helsti veikleiki þessarar sögu
er um leið veikleiki íslenskra skáld-
sagna. Þegar menn leyfa sér að
taka íslenskar skáldsögur sem eina
heild og meta þær er oft nefnt að
byggingin sé helsti akkilesarhæll
þeirra. Alltof margar virðast ekki
hafa verið hugsaðar í heild þegar
hafist er handa við að skrifa þær.
Atriði eins og aðkenning eða fyrir-
boðar erú alltof sjaldgæf í íslensk-
um nútimabókmenntum þótt slíkt
hafi verið eitt af listrænum lykilatr-
iðum í fornbókmenntum okkar.
Helsti veikleiki Mávahláturs er ein-
mitt veikur heildarrammi. Þótt per-
sónurnar séu dregnar skýrum drátt-
um og aðalsögupersónan sé drama-
tísk í meira lagi þá fléttast atburð-
irnir oft ekki saman á nógu sann-
færandi hátt. Sagan er full af furðu-
legum uppákomum en þær eru ekki
að sama skapi eins óvæntar. Ögn
hugsaðri flétta hefði getað skipt
hér sköpum.
Þrátt fyrir ákveðinn annmarka
er þessi saga með þeim athyglis-
verðari þegar litið er yfir íslenskar
skáldsögur undanfarinna missera.
Ástæðurnar eru helstar þær að hér
er teflt fram bráðlifandi persónum
í hraðri frásögn sem er bæði laun-
og meinfyndin. Yfir og allt um
kring svífur taumlaus frásagnar-
gleðin.
Ingi Bogi Bogason
Kristín Marja
Baldursdóttir
Skrautfjaðrir
BÖKMENNTIR
V í s ii r
FLEIRI GAMLAR VÍSUR
HANDA NÝJUM BÖRNUM
Guðrún Hannesdóttir valdi vísumar
og myndskreytti.
Forlagið 1995 - 36 síður.
SÚ var tíð, að börn léku sér að
legg og skel og orði. Leggurimi og
skelin slógu takt til leiks í varpa,-
orðin til tjáskipta fullorðinna og
barna í lágreistri stofu. Hvílík fá-
tækt! hrópum við dekurrófur geim-
skotaaldar, sem svo erum rík, að
við getum keypt okkur frá því hlut-
verki er skaparinn ætlaði okkur
dýrast og æðst, UPPELDI. Nú ann-
ast þetta aðrir, því á heimilum
mætir lyklabarninu ekki pabbi og
mamma, amma og afi, heldur ís-
skápurinn og síðan skjár í stofu,
skjár sem mataður er með hendi
barns sem engin skil kann á illu og
góðu, rennibrautinni sem í sorpt-
unnuna færir og höndinni sem leið-
ir í þroskans fjall. Þögult starir
barnið á fáráðleikann, þar sem jafn-
vel höfuð eru notuð í boltaleikjum;
öskur og breimaskök kölluð list;
dráp og svefnþorn lyfja hetjudáðir!
Svo undrumst við, þá eitt og eitt
barn festist í hlekkjum, sem það
ræður ekki við að tjúfa! Hneyksl-
umst! Ættum við ekki heldur að
þakka, hve sára fá falla í sorptunn-
ur okkar, spyrja með Guðrúnu, höf-
undi bókar, hvað við getum gert.til
bóta? Þetta eru okkar börn, ekki
satt? Guðrún gefur sitt svar í undur-
fögru kveri, þar sem listilegar
myndir ljá ímyndunarafli fjaðrir til
flugs, og barnagælur liðinnar tíðar
vekja barni spurnir sem aðeins hin-
ir eldri kunna svör við. Því er þetta
góð bók. Um val vísnanna má alltaf
deila, meira að segja, hvort rétt eða
rangt er með farið. Svo er um öll
orð sem þjóð hefir yljað við hjarta
sér, þau eru góð af því þeim var
unnað, hvort sem þau hljóma eins
á tungu ömmu minnar eða þinnar.
Dæmi: Á síðu 35 birtist:
Maríusonur, mér er kalt,
mjöllina af skjánum taktu,
Nýjar bækur
Avöxtur
efasemda
SKÁLDSAGAN Ávöxtur efa-
semda eftir eijó (Einar Jón
Eyþórsson) er komin út.
„Ávöxtur efasemda er nú-
tímasaga með ást, spennu og
ævintýrum,
krydduð með
heimabakaðri
heimspeki og
húmor fyrir
þá sem kunna
að meta hann
framreiddan
kaldan,“ segir EinarJón
í kynningu. Eyþórsson
Þetta er samtímasaga,
fyrsta bók ungs höfundar.
lÚtgefandi er eijó. Ávöxtur
efasemda er 234 bls., unnin í
Prentsmiðjunni Odda hf. Káp-
una hannaði eijó. Verð kr.
2.850.
Hugarflug
og myndir
KOMNAR eru út tvær bækur
eftir Andrés Guðnason, ljóða-
bókin Hugarflug og smásagna-
• safnið Myndir í sandinn.
Andrés
Guðnason gaf
út tímaritið
Víðsjá
(1947-49) og
sendi frá sér
bókina í öðr-
um löndum
(1950). í
fyrra kom
eftir hann
skáldsagan Gunsukaffi. Um
ljóð segir Andrés: „Höfundur
þessarar bókar er þeirrar skoð-
unar að ljóð sé ekkert annað
en lítil saga oft í myndmáli.
Og því skýrara sem myndmálið
er því betra." Um smásögur
kemst hann þannig að orði að
allar góðar sögur hafi einhveija
stoð í veruleikanum, en skýr
mynd af söguefninu eigi þó að
vera í fyrirrúmi.
Útgefandi er höfundur. Hug-
arflug er 72 síður, Myndir í
sandinn 103 síður. Verð hvorr-
ar bókar er 1.400 kr.
Hugleiðing
á lýðveldis-
afmæli
ÚT er komin bókin í hringiðu
eftir Jón Þorleifsson. Þetta er
23. bók hans á röskum tveimur
áratugum, eða frá því hann
sendi frá sér Nútímakviksetn-
ingu 1974, þá hálfsjötugur.
í hringiðu er hugleiðing Jóns
um sjálfstæði íslenska lýðveld-
isins í tilefni af hálfrar aldar
afmæli. Jóni virðist sjálfstæðið
vera meira í orði en á borði.
/ hringiðu er 72 blaðsíður,
prentuð í Fjölritun Sigurjóns
Þorbergssonar. Höfundur gef-
ur bókina út.
yfir mér einnig vaktu.
Lifíð er stutt og lánið valt
ljós og skuggar vega salt.
Við lágan sess
á ljóstýrunni haltu.
Sem barn lærði eg vísukornið
þannig:
Maríusonur! mér er kalt;
mjöll af skjánum taktu;
yfir mér alltaf vaktu.
Lánið bæði og lífer valt;
ljós og myrkur vega salt.
I lágu koti á Ijóstýrunni haltu.
Hvort okkar Guðrúnar hefir rétt lært skipt-
ir ekki máli, heldur hitt, að vísan
góð hefir yljað okkur báðum. Svo
er um fleiri gull úr arfsögn þjóðar
að erfitt er að benda á frumgerð.
Þökk sé höfundi bókar fyrir skraut
á vogaskál menningar.
Sig. Haukur.