Morgunblaðið - 13.01.1996, Síða 5

1
4 D LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1996 D 5
Ólund,
farðu út alla
með sút!
íslenska óperan frumsýnir í dag ævintýra-
óperuna Hans og Grétu eftir þýsku systkinin
Engelbert Humperdinck og Adelheid Wette.
Orri Páll Ormarsson slóst í för með
söguhetjunum ástsælu og aðstandendum
sýningarinnar inn í skóginn og í átt að höfuð-
vígi nomarinnar, kökuhús'inu alræmda.
Farið fijálslega
með sannleikann
Ólund, farðu út
alla með sút!
Sultur þótt sverfi
hreystin ei hverfi!
Bíddu nú bara!
Burt skaltu fara!
Ólund, Ólund,
ófétisnom,
ljót ertu í framan, og hausinn með hom.
Burt með þig, burt með þig, forynjan fom!
ÞANNIG syngur önnur
söguhetjan í óperunni
Hans og Grétu eftir þýsku
systkinin Engelbert
Hurrvperdinck og Adel-
heid Wette. Operan, sem skrifuð
var á ofanverðri 19. öld, er byggð
á Grimmsævintýrinu góð
kunna og er ein nafn
togaðasta ævintýraóp-
era sem skrifuð hefur
verið fyrr og síðar.
Hugmyndin að
verkinu var runnin und-
an rifjum Wette en hún
hafði samið leikrit upp
úr ævintýrinu sem ungmennin í
ættinni færðu einhverju sinni upp
á jólum. Tónlistin var að sjálfsögðu
sótt í smiðju bróður hennar, Hum-
perdincks. Leiksýningin tókst von-
um framar og voru systkinin hvött
til að semja heila óperu upp úr leik-
ritinu.
Hans og Gréta var frumsýnd í
Weimar á Þorláksmessu 1893 undir
stjóm Richards Strauss. Fór óperan
eins og stormsveipur um Þýskaland
og litlu síðar vann hún jafnframt
hug og hjörtu leikra og lærðra víð-
ar um Evrópu og í Ameríku. Wette
og Humperdinck þóttu hafa
skyggnst á eftirminnilegan hátt inn
í hugarheim barna.
En eiga Grimmsævintýrin alltaf
jafn mikið erindi við íslensk ung-
menni? „Hefur nokkur maður nokk-
urn tíma efast um það?“ spyr Þor-
steinn Gylfason, þýðandi verksins,
sem verður fyrir svörum. Bendir
hann áteiknimyndir úr smiðju Disn-
ey fyrirtækisins máli sínu til stuðn-
ings. „Sumar þeirra eru gerðar upp
úr þessum gömlu ævintýrum og
allar með hliðsjón af þeim.“
Góðir foreldrar
Að sögn Þorsteins er óperan trú
ævintýrinu en söguþráðurinn er í
stórum dráttum sá sami -
systkinin, nornin og kökuhúsið eru
á sínum stað - þótt höfundarnir
breyti sumu, sleppi öðru og bæti
við eftir aðstæðum. Veigamesta
breytingin er sennilega sú að
foreldrar barnanna, Pétur og
Geirþrúður, eru látnir vera góðir
og umhyggjusamir en í ævintýrinu
eru þeir allnokkuð illskeyttir. Þá
er Óli nokkur Lokbrá fenginn að
láni úr öðrum þýskum þjóðsögum
og þjóðvísum.
„Eins og gengur eru breytingar
óhjákvæmilegar þegar búið er til
leikrit upp úr sögu,“ segir
Þorsteinn. „Atriðinu með
steinvölunum og brauðmolunum er
til dæmis sleppt, þar sem það hentar
leiksviðinu afar illa. Þessu með
foreldrana virðast systkinin hins
vegar hafa breytt af ráðnum hug.
Þeir eru ekki lengur vondir en ekki
heldur lýtalausir, faðirinn er til
dæmis nokkuð drykkfelldur.
Leikhússjónarmiðin hafa ef til vill
ráðið einhveiju þar um en faðir
sem kemur kenndur heim
er nokkuð góður. á
leiksviði."
Halldór E. Laxness
leikstjóri er þeirrar
skoðunar að rangt sé
að mýkja Grimms-
ævintýrin fyrir börn,
eins og brögð hafa verið að í seinni
tíð. Börnin skilji alltaf hvað sé á
seyði, þótt skilningurinn aukist
vissulega með árunum. „Þetta eru
innihaldsríkar sögur og ekki hægt
að ætlast til þess að börn skilji þær
til hlítar við fyrstu kynni.“
Halldór og Þorsteinn taka skýrt
fram að óperan höfði til allra
aldurshópa - ekki einvörðungu
barna. Nefna þeir tónlistina
sérstaklega í því samhengi. „Þetta
er mjög sérkennileg tónlist,“ segir
Þorsteinn, „vegna þess að hún
hljómar eins og röð af góðum
barnalögum. Það er ekki fyrr en
maður fer að skoða nóturnar að
maður sér að þetta er þrælslungin
tónsmíð.“
í anda Wagners
Garðar Cortes, sem stjórnar
Hljómsveit íslensku óperunnar í
sýningunni, tekur í sama streng:
„Þetta er innblásin ópera, samin í
anda Wagners og þótt melódíurnar
séu einfaldar og skemmtilegar er
tónlistin í heild síður en svo einföld.
Hinn leikræni þáttur sögunnar
kemur jafnframt mjög vel í gegn.“
Tónskáldið Engelbert Humper-
dinck fæddist árið 1854 í
Þýskalandi. Ungur að árum
kynntist hann Richard Wagner og
lagði honum meðal annars lið við
að færa upp Parsifal í Bayreuth.
Síðar gat Humperdinck sér gott orð
sem hljómsveitarstjóri, kennari og
gagnrýnandi. Óperan um Hans og
Grétu er langþekktasta verk hans
en að auki liggja eftir Humperdinck
HANS (Rannveig Fríða Bragadóttir) og Gréta (Hrafnhildur Björnsdóttir)
í klóm nornarinnar (Þorgeir J. Andrésson).
Morgunblaðið/Halldór
EÐLI foreldranna, Péturs (Bergþór Pálsson) og Gfeirþruðar (Signý Sæmundsdóttir),
er annað í óperunni en í ævintýrinu - þeir eru góðir.
fleiri óperur og tónlist af öðrum
toga. Tónskáldið lést árið 1921.
Óll lögin í Hans og Grétu eru
eftir Humperdinck, þótt margir telji
að þar séu þjóðlög á ferð. Reyndar
hafa sum þeirra orðið að þjóðlögum
í Þýskalandi og víðar. Má þar nefna
lagið Það búa litlir dvergar eða í
skógi lítill stúfur, eins og það
nefnist í óperunni.
Kveðskapur Wette er hins vegar
að sumu leyti sóttur í þjóðvísur, svo
sem upphafslag óperunnar Heyrið
næða storminn um stráin mjó og
Nagar, nagar músin, sem nornin
syngur inni í kökuhúsinu. Þær
hendingar eru sóttar í söguna eins
og hún er í Grimmsævintýrum.
Stytt útgáfa
íslenska óperan flytur Hans og
Grétu í styttri útgáfu, með sex
söngvurum og jafnmörgum
hljóðfæraleikurum. Að sögn
Þorsteins er hópatriðum og stærri
tónverkum einkum varpað fyrir
róða. Fyrir vikið sé sýningin hraðari
og líkari ævintýrinu en hin
upprunalega útgáfa óperunnar.
Garðar segir að styttingin stafi
einfaldlega af því að Islenska
óperan hafi ekki burði til að setja
verkið upp í upprunalegri mynd
enda sé það samið fyrir 60-70
manna hljómsveit. „Fyrir mörgum
árum sá ég stytta útgáfu af Hans
og Grétu í Stokkhólmsóperunni og
þegar sú hugmynd kviknaði að
óperan yrði færð upp hér hafði ég
ÓLI Lokbrá (Emilíana Torrini) er
fenginn að láni úr öðrum þýskum
þjóðsögum og þjóðvísum.
samband við óperustjórann ytra.
Kom hann mér í samband við
danskan mann, Björn Monberg að
nafni, sem er höfundur þessarar
útsetningar. Bjó hann síðan til
sérstaka Reykjavíkurútgáfu af
Hans og Grétu sem við vonum að
eigi eftir að hitta í mark.“
Rannveig Fríða Bragadóttir og
Hrafnhildur Björnsdóttir, sem fara
með hlutverk Hans og Grétu, eru
á einu máli um að ópera sé form
sem höfði tvímælalaust til barna.
Það sé því skemmtileg staðreynd
að þessi ástsæla saga skuli vera til
í óperuformi. „Ég man ekki eftir
að hafa séð Hans og Grétu á
leiksviði eða í brúðuleikhúsi, þannig
að það er mikill fengur fyrir
íslendinga að óperan skuli vera
sett upp hér á landi,“ segir
Rannveig.
Sveiflukenndari hegðun
Hrafnhildur talar í sama anda:
„Börn hafa svo óskaplega gaman
af söng og þar að auki er mikið líf
og ijör í þessari sýningu, þannig
að okkur mun örugglega takast að
halda þeim við efnið allan timann."
Söngkonurnar hafa þekkt
söguna um Hans og Grétu frá
blautu barnsbeini, líkt og flestir
íslendingar, en Rannveig segir hins
vegar að það hafi ekki skipt sköpum
þegar þær voru að setja sig í spor
persónanna. „Það er út af fyrir sig
viss reynsla að leika börn og liggur
betur fyrir sumum en öðrum. Börn
eru á margan hátt eins og
fullorðnir, þótt hegðun þeirra sé
miklu sveiflukenndari."
Stöllurnar ljúka upp einum
munni um að hlutverk
söguhetjanna séu krefjandi - bæði
með tilliti til söngs og leiks. Eðli
málsins samkvæmt reyni reyndar
ékki eins mikið á raddirnar í þessari
stýttu útgáfu. „Þessi hlutverk eru
hins vegar öðru fremur leikhlutverk
en ekki glanshlutverk fyrir
söngvara, þótt það sé óhugsandi
að börn eða viðvaningar takist þau
á hendur," segir Rannveig.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
Rannveig bregður sér í hlutverk
Hans en hún tók á liðnu sumri þátt
í uppfærslu óperunnar á hátíð í
nágrenni Heidelberg í Þýskalandi.
Var sú sýning einkum ætluð
fullorðnum og fór fram að
kvöldlagi.
Valinn maður
í hverju rúmi
Bergþór Pálsson fer með
hlutverk Péturs kústagerðarmanns,
föður barnanna í óperunni, og
Geirþrúður kona hans er sungin af
Signýju Sæmundsdóttur. Þorgeir
J. Andrésson bregður sér í gervi
nornarinnar, Emilíana Torrini
syngur Óla Lokbrá og hlutverk
búálfanna eru í höndum Arnars
Halldórssonar og Benedikts
Ketilssonar. „Það er valinn maður
í hveiju rúmi í þessari sýningu,"
segir Halldór leikstjóri, „enda væri
ekki hægt að flytja þessa óperu
öðruvísi.“
Hulda Kristín Magnúsdóttir, sem
hannar leikmynd og búninga í
sýningunni, kveðst fús hafa valið
hina hefðbundnu leið enda sé hún
andsnúin myndskreytingum í
nútímastíl í ævintýrum á borð við
Hans og Grétu. „Ég vildi hafa þetta
vingjarnlegt og auðskilið fyrir
börnin - leyfa ævintýraheiminum
að njóta sín. í augum barnsins er
allt ýktara og skýrara og ég reyndi
að hafa það að leiðarljósi. Til að
mynda er nornin nokkurskonar
sambland af norn, töframanni og
íslensku grýlunni."
Þorgeir Olason aðstoðaði við gerð
leikmyndar, dansar eru eftir David
Greenall og lýsingu hannar Halldór
E. Laxness. Hans og Gréta verður
frumsýnd í íslensku óperunni
klukkan 15 í dag.
AÐ FORMINU til er þetta
spennuleikrit en að efn-
inu til fjallar það um það
hvað manneskjunni
gengur illa að horfast í augu við
sannleikann, hvað leið lyginnar
liggur oft miklu beinna við en veg-
ur sannleikans," segir Hallmar Sig-
urðsson, leikstjóri breska leikritsins
Leigjandans eftir Simon Burke sem
frumsýnt verður á Smíðaverkstæði
Þjóðleikhússins í kvöld.
Verkið segir frá ungri konu sem
hefur lent í sollinum í London. Hún
ákveður að forða sér úr borginni
og stekkur upp í næstu lest sem
ber hana inn í lítinn bæ. Þar reyn-
ir hún að öðiast fótfestu; leigir sér
fremur óvistlegt herbergi hjá manni
sem virðist vera traustur og
ábyrgðarfullur, virðist hafa fullt
vald á orðum sínum, gjörðum og
kringumstæðum. Þau ná í fyrstu
ekki mjög vel saman en hægt og
hægt laðast þau hvort að öðru. Það
kemur hins vegar babb í bátinn
þegar fyrrverandi sambýlismaður
konunnar hefur upp á henni og
vill snúa henni til fyrra lífernis.
Hefst þá spennandi atburðarás þar
sem persónurnar eru smátt og
smátt afhjúpaðar.
„Þeir sem í fyrstu virðast vera
flekklausir reynast ekki vera það,“
segir Hallmar, „ekkert er eins og
sýnist, það er engu að treysta.
Þannig er þetta leikrit eins og lífið
sjálft.
Mér sýnist að höfundinum hafi
ekki verið efst í huga að skrifa
spennuverk heldur hafi hann fyrst
og fremst ætlað að velta fyrir sér
þessari tilhneigingu mannsins til
að fara fijálslega með sannleikann.
Að því leyti eru allir í verkinu sjálf-
um sér verstir en maður stendur
líka uppi með þá spurningu hvort
öllum séu gefnir sömu möguleikar
af samfélaginu. Ef einhveija niður-
stöðu er að finna í verkinu væri
hún einna helst sú að efast um að
hver sé sinnar gæfu smiður, að líf-
ið bjóði öllum jafna möguleika,"
segir Hallmar og spyr: „Hefur
manneskjan eitthvert val, er ekki
nokkuð til í því að sumir séu jafn-
ari en aðrir?“
Allir ljúga
Tinna Gunnlaugsdóttir leikur
ungu konunna, Lois. „Þetta er kona
sem hefur gengið í gegnum ýmis-
legt misjafnt og vill reyna
að byija nýtt líf,“
segir Tinna. „Til
þess beitir hún
ýmsum brögð-
um; smá lygi
hér og þar,
hlutunum
hagrætt til að
virka traust-
vekjandi. En
þrátt fyrir góð-
an ásetning
LOIS Ieigir ser fremur ovistlegt her
bergi þjá manni sem virðist vera traust
| ur og ábyrgðarfullur. Þau ná í
1 fyrstu ekki mjög vel saman en
hægt og hægt laðast þau ,Æ
M hvort að öðru. Örn Árna- Jsm
J ' ' son leikur leigusalann, 4
f/ ' v Weis-spm situr hér Æ
.4; I ÆmfrH
Leigjandinn heitir nýlegt leikrit eftir ungan
breskan höfund að nafni Simon Burke, sem
frumsýnt verður á Smíðaverkstæði Þjóð-
leikhússins í kvöld. Þröstur Helgason hitti
leikstjóra og leikara að máli, sem sögðu
verkið fjalla um lygina í lífinu.
leikara í hlutverk og ert þá þegar
búinn að marka ákveðna stefnu,
það er margt í handriti sem er
ekki fyrirskrifað og fleira sem þarf
að taka afstöðu til. Og í hverri
ákvörðun felst túlkun þín sem hlýt-
ur að vera persónuleg.
Ég held að eina leiðin til að
bregðast trúnaði við höfund sé að
taka verk hans ekki alvarlega, taka
það ekki inn á sig og forðast að
taka persónulega afstöðu. Ef mað-
ur leggur upp með það að sjá fyrir
sér hvernig höfundurinn ímyndaði
sér sýninguna, þá er maður að
svíkjast um. Það eina sem maður
getur í raun gert er að reyna að
skynja áherslur höfundar og ætlun,
maður verður að reyna að finna
lífsanda hans á bak við verkið og
tileinka sér hann. Síðan verður
maður að endursegja verkið á sinn
hátt.
Sem betur fer eru leikhúslista-
menn svo margir og margvíslegir
að þeir geta komið á óvart með
túlkun sinni þó svo að hún eigi sér
rætur í mikilli ást á höfundinum
eins og þeir skynja hann. Og ég
held að einmitt þetta hafi gerst í
Don Juan-sýningunni. Ég efast
ekki eitt andartak um að þeir sem
að henni stóðu hafi verið mjög trú-
ir Moliére eins og þeir skynjuðu
Moliére. Það er iðulega þannig með
mikla listamenn að þegar þeir eru
persónulegir í túlkun sinni verður
hún mjög afgerandi; fyrir vikið
verða sumir áhorfendur sammála
en aðrir ósammála og það er bara
eðlilegt."
Morgunblaðið/Þorkell
LOIS hefur villst út af vegi dyggðarinnar en ætlar að taka sig
á og byija nýtt líf í litlum bæ. Fyrrverandi sambýlismaður
hennar, Pollock, eltir hana hins vegar uppi og vill snúa henni
til fyrra lífernis. Tinna Gunnlaugsdóttir í hlutverki Loisar og
Pálmi Gestsson í hlutverki Pollocks.
son.
tekst henni ekki að losa sig við
gamla ósiði. Hennar fyrra líf eltir
hana uppi í bókstaflegri merkingu
og á endanum er kannski besta
lausnin að hverfa aftur til fyrra lí-
fernis."
Tinna segir að það hafi ekki ver-
ið svo erfitt að setja sig í spor þess-
arar konu sem hefur villst af vegi
dyggðarinnar. „í raun stendur þessi
kona ekki svo fjarri okkur. Við
þekkjum hana og aðstæður hennar.“
Örn Árnason leikur leigusalann,
Weis, í verkinu. „Það er svolítið
gaman að skoða það í þessu
verki,“ segir Örn, „að allir
finna hjá sér einhveija þörf
til að Ijúga, hver einasta
persóna. Weis lýgur
til um sjálfan sig því
hann skammast sín fyr-
) ir að vera sá sem hann
er. Hann virðist í fyrstu
vera stór og sterkur en
gr í raun ákaflega brot-
' hættur. Hann er svolítið
einfaldur, finnst hann
vera búinn að missa
Sýnt í London í tvö ár
Höfundur verksins, Simon
Burke, er Englendingur og fæddur
í Newcastle 1961. Hann hefur get-
ið sér gott orð sem höfundur að
sjónvarpsþáttum, meðal þeirra eru
Chancer, The Guilty og Faith en
allir hafa þeir unnið til alþjóðlegra
verðlauna. Leigjandinn var fyrsta
leikrit hans. Það var frumsýnt í
Manchester árið 1992 en sýningin
var fljótlegá tekin upp í London
þar sem hún var á fjölunum í tæp
tvö ár.
Auk Tinnu og Arnar koma fjórir
leikarar fram í sýningunni; Randver
Þorláksson leikur samstarfsmann
Weis og vin, Pálmi Gestsson leikur
fyrrum sambýlismann Loisar en
smærri hlutverk eru á höndum
Stefáns Jónssonar og Önnu Kristín-
ar Arngrímsdóttur. Hljóðmynd ger-
ir Georg Magnússon en leikmynd
og búninga gerir Vignir Jóhanns-
son. Þýðandi verks-
ins er Hallgrím-
H. Helga-
af lestinni og er orðinn hálf örvænt-
ingarfullur."
Eðlilegt að menn séu
ósammála
Nokkuð hefur verið rætt um
mismunandi túlkanir á klassiskum
verkum í framhaldi af sýningu
Þjóðleikhússins á Don Juan í leik-
stjórn Litháans Rimasar Tuminas.
Ég spyr Hallmar hvort leikstjóri
nálgist nýtt verk á borð við Leigj-
andann á einhvern annan hátt en
klassískt verk.
„Nei, það held ég að leikstjórar
geri yfirleitt ekki því að í eðli sinu
er þetta sami hluturinn. í fyrsta
lagi held ég að það sé ekkert _
til sem heitir hefðbundin Æ/Œ
túlkun. í hvert skipti sem JH
maður breytir skrifuðum
texta í lifandi leikhús H
þarf maður að velja á ^^H
milli margra ólíkra kosta JB!
í mörgum ólíkum vanda- H
málum sem koma upp. SKí
Og með því að velja tekur 1
maður afstöðu; þú velur HH