Morgunblaðið - 09.03.1996, Blaðsíða 5

4 C LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. MARZ 1996 C 5
AÐAL góðra hljómsveita þótti eitt
sinn fólgið í sérkennum þeirra.
Franskar hljómsveitir bjuggu yfir
sterkum hljómi léttleika, sem
rekja mátti til horna og básúna,
í Mið-Evrópu réð íburður Habs-
borgaranna áferð strengjanna,
þýskar hljómsveitir báru vitni
járnaga og fengu sýslumanns-
þunga frá kontrabössunum og
hornablástur hinna bandarísku
þótti vafningalaus og jaðra við að
vera áreitinn í New York.
Nú er tíðin önnur. Píanóleikar-
inn Andras Schiff hefur leikið
með flestum frægustu hljómsveit-
um heims og segir að sennilega
sé Vínarfílharmónían eina hljóm-
sveitin, sem hann þekki úr. Hann
er ekki sá eini, sem hefur áhyggj-
ur af uppgangi alþjóðahyggju í
klassískri tónlist. Málmblásarar
tékknesku fílharmóníunnar báðu
nýverið bandaríska hljómsveitar-
stjórann Leonard Slatkin að sýna
sér hvernig ætti að spila eins og
Sinfóníuhljómsveitin í Chieago.
„Ef ég vildi ná þeim hljómi færi
ég til Chicago," var svar Slatkins.
Þáttur hljóðfæranna
Hljóðfærin eru stór þáttur í að
skapa sérstöðu hljómsveitar. Al-
gengt var að notuð væru minni
munnstykki I málmblásturshljóð-
færi í Þýskalandi og Bandaríkjun-
um, en í Austur-Evrópu og á Bret-
landi og gaf það skærari tón.
Franskir kontrabassabogar eru
léttari en þýskir og þeim er hald-
ið öðru vísi. Þeir eru enn í metum
í Frakklandi, en öðru máli gegnir
um franska fagottið, sem hefur
mikið til vikið fyrir þýskri gerð
þess.
Gæði blásturshljóðfæra hafa
reyndar aukist, en því er ekki að
heilsa með strengjahljóðfæri. Sú
tækni, sem hefð var komin fyrir
í Mið- og Austur-Evrópu, geldur
nú fyrir það að mjög góð hljóð-
færi eru fátíð og mörg hver horf-
in vestur á bóginn, ýmist með
hæfum eigendum eða án.
Alþjóðlegur blær á
tónlistarkennslu
Hefðir í kennslu hafa einnig átt
þátt í því að hljómsveitir hafa
haft sín einkenni. Hlýleg Ijáning
tékkneskra biásara hefur verið
rakin til þess að í 200 ár var lúðra-
hljómsveit í hveijum smábæ og
þekkingin gekk frá manni til
manns. Hljóðfæraleikarar Vínar-
fílharmóníunnar hafa kennt eftir-
mönnum sínum í eina og hálfa öld
og hljómsveitin er full stolti. Eitt
sinn var aðalhljóðfæraleikari
hljómsveitarinnar spurður hvað
gestastjórnandi hygðist leika það
kvöldið. „Ég hef ekki hugmynd,
en við ætlum að spila 40. sinfóníu
Mozarts," var svarið. Annars stað-
ar er hefðin ekki jafn sterk, en
þó er hana að finna í Dreseden
og Fíladelfíu.
Tónlistarkennsla er að fá á sig
leikum. Breska tímaritið The Economist fjallaði um þessa þróun í þessari viku.
alþjóðlegan blæ. Bandaríski selló-
leikarinn Lynn Harrell stýrði ný-
verið Konunglegu tónlistaraka-
demíunni í London og þóttu
strengjahljóðfæraleikarar verða
sýnu kröftugri í leik sínum fyrir
vikið. Skiptinemar og kennarar á
faraldsfæti verða sífellt algeng-
ari. Breskir nemar læra einleiks-
tilþrif Frakka og franskir stúdent-
ar nema samleik í Þýskalandi.
Hæfileikaflótti er brostinn á í
Rússlandi og hefur kennslu þar
hrakað. Ungir hljóðfæraleikarar
á Vesturlöndum búa við óöryggi
í atvinnumálum, jafnvel þótt þeir
spili af snilld. Hljóðfæraleikarar
þurfa því að vera fjölhæfir svo
að þeir geti leikið í auglýsingum
auk þess að koma fram í hefð-
bundnum hljómsveitum. Þeir eru
þjálfaðir til að geta komist að
hvar sem er í heiminum og við
slíkar aðstæður er byrjað á að
kasta sérkennunum fyrir borð.
Útgáfa á tónverkum stuðlar
meira að segja að því að þjóðar-
einkenni hljómsveita eru að
þurrkast út, þótt hægt væri að
réttlæta linnulausar upptökur af
sama verkinu með því að leggja
áherslu á sérkenni hljómsveita.
Stúdentar og atvinnumenn geta
nú fundiðsér áhrifavald á geisla-
diski. Sæti í sinfóníuhljómsveit
Chicago er jafn eftirsótt í Tékk-
landi og á Bretlandi.
Ekkert útilokar að hljómsveit,
sem er samsett eins og Sameinuðu
þjóðirnar, geti markað sér bás
með sínum sérkennum. Bestu
bandarísku hljómsveitirnar voru
afrakstur slíkrar sambræðslu.
Stofnendur þeirra sóttu hljóð-
færaleikara víðs vegar til Evrópu
og samt tókst hljómsveitunum í
Boston, Chicago og Cleveland að
skapa sinn sérstaka tón og Fíla-
níuhljómsveitir brátt líkastar spiladósum og mun einu gilda hvort farið er til
London, Parísar, Tókýó eða Reykjavíkur til að heyra verk meistaranna á tón-
LEOrOLD btokowski stjornar b ílharmoniuhljomsveit r íladelriu.
Á hans dögum höföu hljómsveitir sýnu meiri sérkenni.
Af hveiju eru sinfóníu-
hljómsveitir allar eins?
Stórar hljómsveitir þykja hver annarri líkari og tónlistarmenn leita að sama
tóninum í stað þess að reyna að fínna sinn eigin. Samkvæmt því verða sinfó-
HELDUR þann versta en þann næstbesta.
Snæfríður og Magnús í Bræðratungu.
Morgunblaðið/Kristinn
ÞEIM var ekki skapað nema skilja. Sigrún Edda Björnsdóttir í
hlutverki Snæfríðar Islandssólar og Kristján Franklín Magnús í
hlutverki Árna Arnasonar.
Heldur þann
versta en þann
næstbesta
Hið ljósa man er táknmynd þess sem okkar
beygða þjóð á að vera; fögur, greind og
umfram allt staðföst. Bríet Héðinsdóttir
*
hefur gert leikgerð af Islandsklukku Halldórs
Laxness sem verður frumsýnd í Borgarleik-
húsinu í kvöld. Þröstur Helgason fylgdist
með æfingu á verkinu og ræddi við Bríeti,
sem leikstýrír einnig verkinu, og Sigrúnu
Eddu Bjömsdóttur sem fer með hlutverk
Snæfríðar íslandssólar.
delfíuhljómurinn varð altalaður.
LykiIIinn var fólginn í sljórn-
endunum. Leopold Stokowski
hafði hljómgæði á heilanum og
sendi trompetleikara sinn í Fíla-
delfíu eitt sinn til hljóðfærasmiðs
til að láta smíða nýtt munnstykki
til þess að hann gæti náð einni
nótu. Hann hvatti tréblásturs-
hljóðfæraleikara sína til að hætta
hefðbundinni öndunartækni og
leyfði fiðluleikurum að beita bog-
um sínum án þess að hreyfingar
væru samræmdar. Hann gerði
linnulausar tilraunir með sæta-
skipan til að breyta samsetningu
tónlistarinnar. Ungverski fiðlu-
leikarinn Eugene Ormandy tók
við af honum og hvatti strengja-
hljóðfæraleikara sína miskunnar-
laust áfram. Ormandy sagði að
„Fíladelfíuhljómurinn“ og hann
væru eitt og hið sama.
Þessir tveir menn stjórnuðu
hljómsveitinni samanlagt í 60 ár
og í báðum tilfellum komust fáir
aðrir stjórnendur að. Enginn
stjórnandi í dag hefur slíkt sam-
band við hljómsveit sína. Eina
sambærilega dæmið á undanförn-
um 30 árum er Herbert von Karaj-
an og Berlínarfílharmónían, sem
uppnefnd var Karajansirkusinn.
Meira að segja Simon Rattle hefur
ákveðið að draga úr því nána sam-
starfi, sem hann hefur átt með
hljómsveitinni í Birmingham í 15
ár og skaut hvorum tveggja upp
á stjörnuhimininn.
Áhersla á staðbundin einkenni?
Það veltur á hljómsveitunum
að skapa sér sérstöðu á okkar tím-
um. Slatkin segir að hljómsveitir
geti náð upp staðbundnum ein-
kennum með því að leika meira
tónlist heimamanna. Slík stefna
myndi hins vegar aðeins vera
vænleg til árangurs í þýskumæl-
andi ríkjum, ef þar. Vínarfílharm-
ónían hefur oft verið gagnrýnd
fyrir þröngt og íhaldssamt verk-
efnaval. Yfirleitt reyna hljóm-
sveitir, sem vilja skapa sér tónlist-
arlega sérstöðu, að gæta þess að
nýir hljóðfæraleikarar falli inn í
heildina. Þessi viðleitni getur orð-
ið frábærum hljóðfæraleikurum
fjötur um fót. Oft eru hljóðfæra-
leikarar beðnir um að leika í
hljómsveitum til reynslu og geta
væntanlegir samstarfsmenn þá
sett þá undir smásjánna. Þetta
fyrirkomulag er að ryðja sér til
rúms í auknum mæli í Bandaríkj-
unum.
Uppörvandi vísbendingu um
einstaklingshyggju er að finna í
Frakklandi um þessar mundir.
Þar hefur samtökum til verndun-
ar franska fagottinu orðið nokkuð
ágengt í baráttunni fyrir blástri
með frönskum blæ. Hljómsveit
Bastilluóperunnar hefur nú orðið
sér úti um tvö fagott, sem eru svo
frönsk að það er hvítlaukslykt af
þeim.
„ÍSLANDSKLUKKAN er svo auðug
bók að það væri hægt að gera úr
henni margar og gerólíkar leikgerð-
ir. Maður verður þó alltaf að tak-
marka sig á einhvern hátt, þrengja
sjóndeildarhringinn og við höfum
valið að segja hina margbrotnu ör-
lagasögu Snæfríðar íslandssólar,“
segir Bríet Héðinsdóttir, sem er
höfundur leikgerðar og leikstjóri
Hins ljósa mans, sem frumsýnt
verður í Borgarleikhúsinu í kvöld.
íslandsklukkan eftir Halldór Lax-
ness kom út á árunum 1943 til
1946 í þremur bindum. Sagan ger-
ist á 18. öld og fjallar um íslensku
þjóðina og var ætlað að blása í hana
lífi og baráttuanda við upphaf sjálf-
stæðistímans. Hið ljósa man, Snæ-
fríður íslandssól, er eins konar tákn-
mynd þess sem okkar beygða þjóð
á að vera. Hún er óskabarn; fögur,
greind og umfram allt staðföst. Hún
verður ástfangin af glæsilegum
manni, Árna Arnasyni, sem gefur
henni hring. En þeim var ekki skap-
að nema skilja. Árni fórnar ást sinni
fyrir dýrmætustu eign þjóðarinnar,
bækurnar, og Snæfríður velur held-
ur þann versta en þann næstbesta.
Örlög þeirra tvinnast þó saman með
ýmsum hætti; þau eiga nætur sam-
an í Skálholti og í Kaupmannahöfn
en eru samt pólitískir andstæðing-
ar. Samskipti þeirra eru því ekki
öll á einn veg heldur einkennast af
vissri togstreitu.
Var næstum því dáin
íslandsklukkan var fyrst sett á
svið við opnun Þjóðleikhússins árið
1950. Halldór Laxness skrifaði
sjálfur leikgerðina sem gefín var
út á bók undir heitinu, Snæfríður
íslandssól. „Þetta er hin klassíska
leikgerð sögunnar,“ segir Bríet, „sú
sem liggur öllum öðrum leikgerðum
af skáldsögunni til grundvallar.
Sjálf var ég svo heppin að vera á
frumsýningunni á henni við opnun
Þjóðleikhússins. Ég var bara krakki
og var næstum því dáin því allt var
svo stórkostlegt, húsið og sýningin."
Verkið hefur síðan margoft verið
sett upp, bæði í atvinnuleikhúsum
og af áhugaleikhópum um allt land.
Fyrir rúmum tíu árum leikstýrði
Bríet uppfærslu á leikgerð Halldórs
í nemendaleikhúsinu; þar lék Sigrún
Edda Björnsdóttir Snæfríði unga en
hún fer nú með hlutverk Snæfríðar.
„Ég lék reyndar öll kvenhlutverk í
uppfærslunni í nemendaleikhúsinu
nema móður og konu Jóns Hregg-
viðssonar," segir Sigrún Edda og
skellir upp úr.
Saga hins ljósa mans
Sigrún Edda er á sviðinu allan
tímann í hlutverki Snæfríðar enda
er þetta umfram allt saga hennar.
„Klassíska leikgerðin spannar öll
þijú bindin," segir Bríet, „en stiklar
náttúrlega á stóru fyrir vikið. Hún
fer til dæmis mjög hratt yfir sögu
í miðhlutanum, Hinu ljósa mani.
Við förum hins vegar þá leið að
einbeita okkur að sögu Snæfríðar.
Við vörpum ef til vill ekki nýju ljósi
á söguna en maður sér hana út frá
öðru sjónarhorni. Þetta kostar vit-
anlega miklar fórnir á bókinni,
menn eins og Jón Marteinsson og
Grindvíkingurinn koma ekki fram
bara vegna þess að Snæfríður
þekkti þá ekki.“
Sigrún Edda segir að þótt ýmis-
legt detti út úr sögunni bætist líka
ýmislegt við sé horft á hana frá
þessum sjónarhóli. „Höfuðkostur
þessarar leikgerðar er að hún er
mjög heilsteypt; hún gefur mjög
heilsteypta mynd af persónu Snæ-
fríðar og hvernig hún og Árni vefj-
ast inn í örlög hvors annars."
„En við erum ekki að gera neitt
nýtt“, bætir Bríet við, „við erum
bara að segja söguna með annarri
áherslu. Ég lít enda ekki á þetta
sem sjálfstætt verk á neinn hátt
heldur sem leikstjórnarhandrit.“
Stækkar mann
En er það ekki mikil áskorun
fyrir leikkonu að takast á við hlut-
verk Snæfríðar?
Sigrún Edda kveður já við því.
„Ég lít svo á að það séu forréttindi
og heiður fyrir mig að takast á við
þetta verkefni. Þetta er mikill skáld-
skapur og glíman við hann stækkar
mann. Það er hins vegar oft svo að
þegar af sviðinu er komið veit mað-
ur ekki hvað maður á að gera af
sér eða segja; öll okkar hversdags-
legu orð virðast svo lítilvæg í sam-
anburði við þennan skáldskap."
En eru konur eins og Snæfríður
til?
„Já, þær eru að minnsta kosti til
í skáldskapnum,“ segir Sigrún
Edda. „Og þótt hún sé sérkennileg
að vissu leyti þá skilur maður hana
því hún er samkvæm sjálfri sér. Og
saga hennar höfðar til okkar.“
Allir eiga að hafa lesið
íslandsklukkuna!
Aðspurð hvort það sé betra, eða
jafnvel nauðsynlegt, að hafa lesið
íslandsklukkuna áður en maður sér
leikgerðina segir Bríet að það þurfi
allir að hafa lesið þessa bók, hvort
sem þeir ætli í leikhúsið eða ekki.
„Og þeir sem eru ekki búnir að því
eiga að drífa í því. Og ef sýningin
verður erfið fyrir áhorfendur og
þeir neyðast til að lesa bókina í
framhaldi þá er það vel,“ segir
Bríet og hlær.
„Það er auðvitað ljóst að þessi
leiksýning verður krefjandi fyrir
áhorfendur enda er þetta marg-
brotin saga,“ bætir Bríet við. „Hún
mun hins vegar alveg örugglega
skilja eitthvað eftir sig líka.“
Á þriðja tug leikara koma fram
í sýningunni en í aðalhlutverkum
auk Sigrúnar Eddu eru Pálína Jóns-
dóttir, sem leikur Snæfríði unga,
Kristján Franklín Magnúsar, sem
leikur Assessor Arnas Arnæ-
us/Árna Árnason, Þröstur Leó
Gunnarsson, sem fer með hlutverk
eiginmanns Snæfríðar, Magnús í
Bræðratungu, Þorsteinn Gunnars-
son, sem leikur vonbiðilinn sr. Sig-
urð dómkirkjuprest, Sigurður
Karlsson, sem leikur föður Snæ-
fríðar, Eydalín lögmann, og Guð-
mundur Ólafsson, sem leikur Jón
Hreggviðsson.
Frumsamin tónlist er eftir Jón
Nordal. Búninga hannaði Messíana
Tómasdóttir og leikmynd gerði
Stígur Steinþórsson. Lýsingu ann-
ast Davíð Walters.
Meistaralegnr leikur
ljóss o g skugga
BðKMENNTIR
Skáldsaga
ANGELS OF THE UNI-
VERSE
Angels of the Universe (Englar al-
heimsins) eftir Einar Má Guðmunds-
son. Ensk þýðing Bemards Scudd-
ers. Útgefandi Shad Thames. 1995.
HVER getur haldið fullum söns-
um í vitskertum heimi er spurt í
„Englum alheimsins“ og svarið er
þetta: Þeir geðveiku, sem hafa flúið
inn í sjálfa sig, og bömin, sem heim-
urinn hefur ekki enn náð að spilla.
í skáldsögu Einars Más Guð-
mundssonar um dreng, sem vex úr
grasi og verður geðveikinni að bráð,
er bijálsemi heimsins'tekið sem allt
of sjálfsögðum hlut. Aftur á móti
lýsir hún gleði æskunnar og dapur-
legu hlutskipti geðsjúklingsins á
kíminn og nærfærinn hátt, sem kitl-
ar ímyndunaraflið.
Það er gömul klisja í bókmenntum
að útmála bemskuna sem eins konar
töfraveröld. Nægir í því sambandi
að nefna „Le Grand Neaulnes" eftir
Alain-Foumier, „Tom Sawyer" eftir
Mark Twain, .bámið í sögu Words-
worths, sem kemur í heiminn á dýrð-
arskýi, og þessi upphafsorð E.P.
Hartleys: „Æskan er annar heimur."
Og mörg ljóð eftir William Blake.
Sú hugmynd, að geðsjúkt fólk sé
gætt sérstakri innri birtu er líka
gamalkunn og skýtur meðal annars
upp kollinum í „Hjartakóngnum“,
kvikmynd, sem var vinsæl fyrir 30
árum.
Fyrir rithöfundinn getur það verið
jafn erfitt að forðast klisjumar og
fyrir fjallgöngumanninn að forðast
Everest. Klisjurnar eru leiðsögu-
mennimir, sem smala okkur saman
í anddyri Parþenons, Meyjarhofsins.
Ráðið er ekki, þvert ofan í það, sem
sjá má í mörgum annars flokks,
síðmódernískum verkum, að sleppa
Parþenon og skoða í staðinn gríska
plastverksmiðju, heldur að fínna sinn
eigin inngang. Yfírleitt fer Einar
Már sínar eigin leiðir og fínnur sinn
eigin inngang. Einu sinni eða tvisvar
kann lesandinn að finna fyrir leið-
sögumannseinkennunum. Geðsjúkl-
ingur, sem kallar sig Baldvin Breta-
kóng, kjáir utan í Pál, sögumanninn
og aðalpersónuna, þegar hann er
barn í vagni og segir, að yfír honum
vaki englar. Fulltíða maður, eftir
margar ferðir á geðspítalann og eft-
ir hafa verið í strætinu, hittir Páll
Baldvin aftur og fær þessa kveðju:
„Þú hefur ekki gætt englanna
þinna.“ Þetta má kalla innsæi með
ábæti (alltaf dálítið freistandi þegar
skrifað er um böm og geðsjúklinga).
Svona eins og til að slá botninn
í aðfínnslurnar má líka nefna, að
lesandinn fær ekki næga tilfinningu
fyrir ástæðum sálarbrestsins, sem
hrekur Pál af leið. Til að skilja og
finna til samúðar með örlögum hans
þarf maður að skynja með einhveij-
um hætti þá myrku martröð, sem
að baki býr. í sögunni er ástæðan
miklu áþreifanlegri: Hættan á heims-
stríði og sú táknræna tilviljun, að
Páll var fæddur í sömu viku og ís-
land gekk í NATO. Þetta er hug-
mynd, jafnvel hugmynd, sem má
veija, en ekki mjög skáldleg. Einari
Má tekst í það minnsta ekki að gera
hana það. Henni má líkja við veigalít-
inn ramma um merkilegt málverk.
Skáldsaga Einars Más Guð-
mundssonar er málverk í bestu
merkingu þess orðs. Myndirnar, sem
hann dregur upp, eru eftirminnileg-
ar, margar ógleymanlegar. í fyrsta
hluta bókarinnar um æskuár Páls
eru litirnir bjartir en jafnvel þar
gægist fram grunurinn um myrkrið.
Strax í fyrstu setningunni er minnst
á “Klepp, geðspítalann sem stendur
einsog risastór höll við hafið“. Að
tengja saman mynd af höll og
geðspítala er hluti af þeim meistara-
lega leik að ljósi og skugga, sem
sagan býður upp á: Hve skelfileg
er ekki veröldin ef hæli hinna geð-
veiku býr yfir þvílíkri reisn.
Síðan segir frá Páli, litlum dreng,
sem stendur einn regngráan þoku-
dag fyrir utan heimili sitt og horfir
— í þessu eilífa tímaleysi æskunnar
— á “húsin og pollana". Þá kemur
maður út úr einu hús-
anna, sveittur og eins
og á barmi örvænting-
ar, og með honum son-
ur hans, sem hann ýtti
á undan sér eftir göt-
unni. Hann var að fara
með hann á Klepp.
Augu drengsins virtu
fyrir sér það, sem gerð-
ist á götunni, og í þeim
spegluðust hans eigin
örlög.
Kleppur skýtur upp
kollinum í endurminn-
ingum drengsins hér
og þar, ekki þannig,
að hann sé þar einhver
miðpunktur, heldur sem hluti af
landslaginu. Hann og vinir hans
leika sér þar í grenndinni. Einu sinni
ýta þeir frá landi á pramma og
þegar þokan leggst að er það göm-
ul kona, vistmaður á Kleppi, sem
gerir viðvart um þá. í annað sinn
kemur lögreglan með nýjan sjúkling
en Daníel og Skúli, sem seinna verða
bílasalar, hafa mestan áhuga á að
skríða undir lögreglu-
bílinn til að skoða hjóla-
búnaðinn og púströrið.
Æskan er tími upp-
götvananna. Páll og
vinir hans flakka um
holtin og móana fyrir
ofan Reykjavík eins og
væru þeir einir til
ásamt veröldinni.
Framtíðin birtist í til-
viljanakenndum mynd-
um, sem lýsa eins og
leiftur í hugskoti
barnsins. Skúta siglir
inn og Siggi er heillað-
ur; hann mun seinna
fara á sjóinn. Á
prammasiglingunni segir Gulli í
gamni, að rauður kollurinn á tveim-
ur drengjanna muni áreiðanlega
lýsa í gegnum þokuna; hans bíður
að leggja fyrir sig málaralist.
Höfundinum tekst ekki jafn vel
upp þegar hann segir frá unglings-
árum Páls og sumarið í sveitinni
og manndómsvígsla hans með
bóndadótturinni er eins og ofnotað
Einar Már
Guðmundsson
stef. Það sama á við um sársauka-
fullt ástarsamband hans og hástétt-
arstúlkunnar, sem þykist vera í
uppreisnarhug en hafnar honutn
síðan til að taka saman við háskóla-
félagana. Lýsingarnar á lífinu með
öðrum utangarðsmönnum sýna hins
vegar vel ömurleikann og óbærilega
þjáninguna.
Þegar frásögninni víkur að vist
Páls á Kleppi öðlast hún aftur fyrri
ljóma og lit, grunnurinn dökkur og
gleypir loks alla myndina. Hann
dregur upp myndir af öðrum sjúkl-
ingum: Pétri, sem segist hafa feng-
ið doktorsgráðu við háskólann í
Peking fyrir ritgerð um Schiller og
safnar skuldum með því að hringja
til Kína og Þýskalands til að reyna
að sanna sitt mál; af Viktori, sem
er sannfærður um, að hann sé Adolf
Hitler; Ola, sem gengur heim að
Bessastöðum, fær kaffi hjá forset-
anum og fær hann til að fallast á,
að hann taki næst við embættinu.
Forsetinn _ samþykkir meira að
segja, að Qli fái bilinn nokkru fyrr.
Þetta er gamanleikur, sem býr
sér til sinn eigin heim eins og börn-
in, þetta er hryllingur. í einni setn-
ingu birtist endurminning frá spít-
alavistinni. Það er kalt, í íjarska
byltast hvítir öldufaldar á svörtum
sjónum og ljósin glitra í myrkrinu.
Inni eru “kuldaleg ljósin á ganginum
og augu konunnar í gættinni, kulda-
leg lyfin á bakkanum".
Þannig er teikningin og Einar
Már Guðmundsson lýkur henni með
meistaralegu málverki, sem tengir
saman geislaglóð æskunnar og tóm-
ið, sem mun gleypa hann. Berg-
steinn, faðir Gulla, vinar hans (mál-
arans tilvonandi), var sjálfur aðdá-
andi listagyðjunnar og fór um helg-
ar út í náttúruna að mála. Hann
var raunsæismaður — það voru
flugur í kyrralífsmyndunum hans —
og Kleppur átti sinn stað í því við-
fangsefni, sem honum þótti vænst
um. Málverkasalinn, sem dáist að
verkum Bergsteins, spyr hvort hon-
um detti í hug, að nokkur heilvita
maður vilji hafa Kleppsspítala hang-
andi uppi á vegg hjá sér.
“Kleppur er alls ekki ósnotur
bygging, ekki svo ólík höll,“ svaraði
málarinn og neitaði að setja kú í
staðinn.
Þetta eru björtu tónamir í mál-
verki Einars Más, listilega dregnir:
Gamanleikur ásamt nöpru háði. (Fyr-
ir alla muni, felum ekki aðeins ljót-
leikann í veröldinni, heldur líka það,
sem vitnar um hann, Klepp). Dökku
tónarnir, kolsvörtu tónamir, birtast á
léreftinu aðeins íjómm blaðsíðum síð-
ar. Aftur koma málverkin hans Berg-
steins upp í hugann en ekki eins og
einhver æskuminning. í köldu, hvítu
herberginu á Kleppi reynir Páll að
imynda sér með hvaða pensildráttum
lífið er litað. í hrollköldu en meistara-
legu máli, sem steypir saman bam-
æsku og bijálsemi og lifandi dauðan-
um í milli segir hann okkur:
“Ég virði fyrir mér víðáttumar, sé
svartan sjóinn, myrkrið, kuldann og
ljósin. Nú er ég inni í höllinni, sem
Bergsteinn stóð og málaði þegar sól-
in skein, innan hringsins, bak við
myrkrið í gluggunum, handan pensil-
dráttanna.“
Richard Eder