Morgunblaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
RHESUSAPAR glíma við reiknispróf rannsóknarmanna.
Apar taka
próf í reikningi
og þykja standa sig vel
RHESUSAPAR eru betri í reikn-
ingi en smábörn, samkvæmt nýjum
bandarískum rannsóknum, en þeir
eru apategund, lifa aðallega í Asíu
og eru af ætt markatta. Niðurstöð-
urnar gefa til kynna að hæfileikinn
til að draga frá og leggja saman
hafi komið fram snemma í þróun-
arsögunni og hafi verið undanfari
þróunar tungumálsins.
Marc Hauser sérfræðingur i vís-
indum hugarstarfsins við Harvard
háskólann, telur að hæfileikarnir
til að tala og reikna hvíli á sömu
lögmálum. Báðir felast í hugrænni
útleggingu eftir reglum talnareikn-
ings og málfræði. Hauser vildi
grafast fyrir um hvort hæfileikinn
til að reikna hafi þróast á undan
tungumálinu.
Smábörn byija að hjala og
mynda málhijóð fyrirhafnarlaust
og hafa til að bera lágmarkshæfni
í reikningi. Þau undrast drykklanga
stund við aðstæður sem virðast
stærðfræðilega ómögulegar.
Dæmi: Barn situr með tvær dúkkur
sem eru svo settar bak við tjald.
Þegar tjaldinu er lyft liggur bara
önnur dúkkan á gólfinu. Viðbrögð
barnsins sýna að því finnst eitthvað
athugavert við þetta.
Rhesusapar betri í reikningi
en börn undir 10 mánaða
Eldri rannsóknir hafa sýnt að
önnur fremdardýr búi einnig yfir
góðri hæfni í reikningi. Árið 1989
birti Sally Boysen við Ohio State
háskólann í Columbus niðurstöður
um að simpansar gætu lært að
telja upp á átta. Þess ber að geta
að langt nám lá að baki þessari
kunnáttu apanna. Hauser, aftur á
móti, hafði meiri áhuga á ólærðri
viðleitni hins nána ættingja manns-
ins; apans.
„Sér dýrið aðeins banana?“ spyr
Hauser, „eða getur það hugsað eitt-
hvað á þessa leið: „Þarna er einn
banani og ef ég næ öðrum, þá verða
þeir tveir?““ Hauser ákvað því að
endurtaka tilraunina með dúkkun-
um tveimur fyrir rhesusapana.
Marc Hauser fór ásamt rann-
sóknarfólki frá Harvard og Rad-
cliffe College í Cambridge, Mass-
achusetts til eyjarinnar Cayo Sant-
iago í nánd við Puerto Rico, til að
rannsaka rhesusapa.
Rannsóknarfólkið notaði hvert
tækifæri til að leggja reiknispróf
fyrir apana. Stórum botnlausum
kassa var stillt upp og inn í hann
settar tvær eggaldinjurtir, en ap-
arnir lifa á ávöxtum. Hula var svo
lögð yfir og svipt aftur af en þá
kom í ljós að önnur plantan var
horfin.
Þrettán fullorðnir apar sem upp-
lifðu þennan galdur störðu furðu-
lostnir og helmingi lengur en 48
félagar þeirra sem sáu aðra jurtina
hverfa. Aparnir urðu einnig undr-
andi við aðrar tilraunir sem byggð-
ust á svipuðum galdrafrádrætti til-
raunamanna. Mannanna börn ná
ekki svona reiknisprófum í frá-
drætti fyrr en um tíu mánaða ald-
ur, að sögn Hausers.
Leiðir forfeðra manna og rhes-
usapa á þróunarveginum skildu
fyrir meira en tíu milljón árum og
rannsóknir á meðfæddri reiknis-
kunnáttu sýna að hæfileikinn til
að telja hefur þróast fyrir þennan
aðskilnað, að mati Hausers.
Hvaða hæfileiki kom
manninum á sigurbrautina?
„Nú hefur komið í ljós að óþjálf-
uð dýr eru næm á tiltekinn fjölda
hluta í umhverfi sínum og það
er þýðingarmikil niður-
staða,“ segir Sally Boysen
um rannsókn Hausers.
Hún vill samt gera fyrir-
vara við að um „frádrátt“
og „samlagningu" sé að
ræða hjá öpunum, og
láta hann standa þangað
til tilraunirnar hafa verið
endurteknar nógu oft og
fjölbreytileikinn verði
meiri.
Hauser er sammála því
að endurtaka verði þessar til-
raunir á hæfileika apa til að
reikna. „En ef hæfileikinn til að
reikna einföld dæmi er almennur
meðal fremdardýra,“ segir hann,
„verða vísindamenn að leita að
öðrum hugrænum hæfileika en
þessum, sem skýringu á aðskilnaði
manns frá sínum nánustu ættingj-
um í náttúrunni á sínum tíma.“
En hæfileiki mannsins á sviði
stærðfræði hefur einmitt verið til-
nefndur sem ástæða fyrir sigur-
braut mannsins á jörðinni. „Ef það
var ekki þessi einfalda reiknishæfni
sem gerði gæfumuninn milli manns
og annarra æðri spendýra, hvað
var það þá? spyr Hauser að lokum.
New Scientist, marz 1996
„ÉG ER ein af þeim sem geng
meðfram veggjum þegar einhver
mér tengdur missir ástvin sinn,“
segir Ragnheiður Ólafsdóttir, eig-
andi Hugmynda- og hönnunarstofu
Ragnheiðar og lætur fara vel um
sig í djúpum, grænum sófa á Hót-
el Borg. Falleg, gamaldags hús-
gögnin og rauðir veggirnir gefa
salnum rólyndislegan blæ og
mynda hlýlega umgjörð utan um
glæsilega konu.
Ragnheiður er að segja frá sorg-
ar- og samúðarmerki sem hún
hannaði _og var sett á markað í
vetur. „Ég vildi þess vegna geta
borið eitthvað á mér sem sýndi
syrgjendum að ég væri með þeim
í sorginni, að ég samhryggðist
þeim,“ segir Ragnheiður og
bætir við að það geti einn-
ig auðveldað fólki sem
syrgir að nálgast
fólk og ræða um
sorgina ef það
ber merkið á
sér. Flestir
hafi ríka þörf
fyrir að tala
um sorgina
og þann sem
syrgður er
og merkið
geti hjálp-
að til við
að bijóta
ísinn.
„Við eig-
um svo
mörg orð og
látbragð til að tjá
gleðina. Gleðin og sorgin eru
systur en samt verðum við orðvana
þegar sorgin kveður dyra.“
Vogun vinnur...
Ragnheiður starfaði áður sem
búningahönnuður hjá Stöð 2 og
við ýmsar sjónvarps- og kvikmynd-
ir, svo sem
Karlakórinn
Heklu, Nonna
og Manna og
Börn náttúrunnar. Fyrir
einu ári langaði hana að
breyta til og finna sér
eitthvað - nýtt að
gera. „Vinkona
mín var að
stofna fyrir-
tæki og
ég ákvað að
leigja með
henni skrif-
stofuaðstöðu.
Hún spurði mig
hvað ég ætlaði
að fara að gera
og ég sagðist
finna eitthvað,“
segir Ragnheiður
sem var hvergi
bangin þó hún á
þessum tíma væri
nýbúin að kaupa sér
fokhelda íbúð og væri ein-
stæð móðir þriggja unglinga.
„Ég er í rauninni að selja á
mér hausinn. Ég fæ hugmyndir,
kem þeim á framfæri og hrindi
þeim í framkvæmd. Ég hef aidrei
tekið námslán og ákvað að stofnun
fyrirtækisins yrði minn skóli. Ég
tók lán til að koma mér af stað
og ákvað að gefa mér tvö ár í
þetta. Ef reksturinn gengur ekki
upp greiði ég bara af lánunum eins
og hveijum öðrum námslánum."
Fyrir mörgum árum fór hún á
námskeið í stofnun fyrirtækis hjá
í rúmið með Ralph Lauren
ÞAU rísa úr Ralph Lauren rekkju
voðum, slétta úr Calvin Klein rúm-
ábreiðunni, hengja Lacroix-nátt-
sloppana á Gaultier-herðatrén, fara
í sturtu, þurrka sér með Dior-hand-
klæðum, íeggja borðdúkinn frá Ninu
Ricci á borðið og drekka kaffi úr
Versace bollum. Slík morgunstund
þykir sumum efalítið merki um fágun
og smekkvísi, enda prýða nöfn fræg-
ustu tískuhönnuða heims áhöld og
húsbúnáð.
Gúrúar hátískunnar eru í auknum
mæli að færa út kvíarnar og láta til
sín taka við hönnun af ýmsu tagi.
Húsbúnaður og húsgögn er þeim
hugleikið viðfangsefni og trúlega er
framleiðsla slíks varnings ágætis
búbót, a.m.k. veltir bandaríski tísku-
kóngurinn Ralph Lauren um 500
milljónum dollura á ári á svokallaðri
heimilislínu sinni. Landi hans, tísku-
hönnuðurinn Calvin Klein, sagði ný-
verið að hátískuiðnaðurinn hefði
lengi verið í dauðateygjunum enda
tímdi fólk ekki að borga eins mikið
fyrir fatnað og áður. Christian Lacro-
ix telur að þeir sem hanni tískufatn-
að þurfi einnig að huga að. öðrum
þáttum eins og hvernig fólk prýði
híbýli sín.
Hér gefur að líta nokkur sýnishorn
af hugmyndum þeirra, sem lengst
af hafa lagt línurnar varðandi fata-
tísku karla og kvenna. ■
Iðntæknistofnun og segist hún búa
að því nú. „Þar fékk maður innsýn
í ýmislegt sem ekki gleymist, ekki
frekar en að maður gleymir því
hvernig á að hjóla hafi maður einu
sinni lært það.“
Allur ágóöi rennur
tii líknarmála
„Mig hafði lengi langað að
koma almennu sorgar- og sam-
úðarmerki á framfæri og ákvað
að byija á því,“ segir Ragnheið-
ur enda hafði hugmyndin að
merkinu verið fullmótuð í kollinum
á henni í mörg ár. Hún þurfti því
aðeins að fara á stúfana og leita
að rétta efniviðnum, borða, nælu,
spjaldi til að tylla merkinu í og
söluramma. Síðan tók það átta
mánuði að koma hugmyndinni á
framfæri. Fangar í kvennafangels-
inu í Kópavogi setja merkið saman
en Styrktarfélag krabbameins-
sjúkra þarna, Lionsfélagið Njörður
og Hjálparstofnun kirkjunnar sjá
um dreifingu þess og fá allan
ágóða af sölunni.
„Vjð höfum mjög hrein verka-
skipti,“ segir Ragnheiður. „Ég sé
um alla framkvæmdahlið málsins,
styrktarfélagið sér um dreifingu
merkisins á bensínstöðvar, Njörður
um blómaverslanir og hjálpar-
stofnunin sér um söluna í kirkju-
húsinu og víðar. Seljendurnir taka
ekkert fyrir söluna. Síðan höldum
við fundi mánaðarlega þar sem við
förum yfir gang mála.“
Hvergi til nema hérlendis
Ragnheiður hefur í hyggju að
koma merkinu á framfæri víðar
og hefur nú þegar sótt um hönn-
unarleyfi í Danmörku, Svíþjóð,
Noregi, Þýskalandi og Bandaríkj-
unum. „Svona merki er hvergi til
í heiminum nema hér en ég vona
að íslendingar kunni að meta það,
gangi á undan með góðu fordæmi
og noti það. Merkið kemur í stað-
inn fyrir svartan sorgarklæðnað
sem við erum að mestu hætt að
Hugmyndirnar
svífa í andrúmsloftinu og
það er bara spurning hver nær að grípa þær