Morgunblaðið - 23.03.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 23. MARZ 1996 C 3

,ÁN TITILS (Hauskúpa)“ eftir Jean-Michel Basquiat.
JEAN-Michel Basquiat er allur,
en virðist ætla að verða eini svo-
kallaði „graffiti-“ eða veggja-
krotslistamaðurinn til að halda
velli eins og sýning, sem nú er
haldin í Serpentine-galleríinu í
London, ber vitni.
Frami Basquiats var mjög
skjótur á síðasta áratug. Verk
hans seldust fyrir miklar fúlgur
um allan heim.
Basquiat vakti fyrst athygli fyrir
veggjakrot í tískuhverfinu SoHo
(sunnan Houston götu) á Man-
hattan. Hann sprautaði stakar
setningar á veggi og kallaði sig
SAMO.
Úr öðru umhverfi
Basquiat kom hins vegar ekki
beint úr fátækrahverfunum eins
og aðrir listamenn, sem krotuðu
á veggi, og það gæti verið ástæð-
an fyrir þvi að verk hans njóta
sín betur í sölum listasafna en
verk annarra veggjakrotara, sem
ekki gekk jafn vel að skipta á
sprautubrúsa og pensli. Þegar
Basquiat byrjaði að krota á veggi
var hann að lifa sig inn í hlut-
Skipt á
sprautu-
brúsa
og pensli
verk, sem hann hafði fengið.
Hann var millistéttarmaður upp-
runninn í rómönsku Ameríku og
gekk í katólskan einkaskóla.
Sagt er að Basquiat hafi lært
að teikna með því að krassa aft-
an á pappír, sem faðir hans kom
með heim úr vinnunni. Þegar
hann var átta ára lenti hann í
bílslysi og var lagður inn á
sjúkrahús. Móðir hans færði hon-
um líffærafræði Grays til lestrar
og það var samband mynda og
texta sem heillaði unga manninn.
Basquiat málaði við tóna hipp-
hopp tónlistar, en gagnrýnendur
hafa bent á að í verkum hans er
Ieitað fanga í óvæntri átt: í
smiðju Leonardos da Vincis.
Waldemar Januszczak, gagn-
rýnandi blaðsins The Sunday
Times segir að Basquiat sé fyrsti
og eini svarti listamaðurinn, sem
hafi tekist að setja varanlegt
mark á það fyrirbæri, sem gangi
undir nafninu vestræn Iist.
Opnaði hinn mikla, hvíta
bankareikning
„Það eiga eftir að koma fram
fleiri svartir listamenn, sem hægt
verður að taka fagnandi, en
Basquiat vísaði veginn inn á hinn
mikla, hvíta bankareikning,*'
skrifar Januszczak.
Basquiat lést árið 1987 af of-
skammti af eiturlyfjum aðeins
27 ára að aldri. Januszczak segir
sorglegt að margar bestu mynd-
anna á sýningunni skuli hafa
verið málaðar skömmu fyrir
dauða listamannsins og bætir við
að greinilegt sé að hann hafi
verið við það að taka stórt skref
fram á við þegar hann dó.
Kraftaverkið Tom-
as Tranströmer
SÆNSKA skáldið
Tomas Tranströmer
er í sviðsljósinu þessa
dagana. Út er að koma
ný ljóðabók eftir hann,
Sorgegondolen. í því til-
efni birtist viðtal við
skáldið í Sydsvenskan
10. mars eftir Nils-
Gunnar Nilsson menn-
ingarritstjóra blaðsins.
Fyrirsögnin er Krafta-
verkið við Infanteri-
götu. Nilsson skrifar
m.a.:
„Við Infanterigötu í
Vásterás býr krafta-
verk, skáld í Nóbels-
flokki (eða ofar), þýtt á
rúmlega 40 tungumál.
Orð hans og myndir snerta við æ
fleira fólki, kynslóð eftir kynslóð,
með ólíka lífsreynslu. Ekkert núlif-
andi evrópskt eftirstríðsskáld er jafn
mikið þýtt.“
Fiðla í svörtum kassa
Sorgegondolen er ellefta ljóðabók
Tomasar Tranströmers og kemur
jafnframt út í Frakklandi, Hollandi
og Þýskalandi. Úrval þýddra ljóða
kom nýlega út í Bangladesh og ann-
að á Tékklandi. Nilsson skrifar:
„Staðreyndin er sú að Tomas
Tranströmer hefur undanfarin fimm
ár þjáðst af mállömun. Morgun einn
í nóvember fékk hann slag og þar
með var eitt af næmustu hljóðfærum
heimsins svipt því að geta talað.
Um þetta má lesa í Sorgargond-
ólnum, í upphafsljóðinu Apríl og
þögn, einu af áhrifamesta ljóði hans
fyrr og síðar:
Ég hvíli í skugga minum
eins og fiðla
í sinum svarta kassa.
Er til nokkuð þögulla en fiðla í
svörtum kassa sínum? Eða nokkuð
örvæntingarfyllra en að geta ekki
tjáð hugsanir sem maður ber innra
með sér? Með aðstoð Monicu konu
sinnar skýrir Tran-
strömer mér frá því að
ljóðið hafí verið ort áður
en hann fékk slagið og
teljist með þeim tæp-
lega helmingi ljóða-
bókarinnar sem tii hafi
verið í drögum þegar
hann veiktist. Það gerir
ljóðið enn merkilegra.
Hægri hönd Tran-
strömers er lömuð en
með hinni vinstri spilar
hann oft á flygilinn sinn
sem er honum mjög
kær, gjarnan sérsamin
verk fyrir vinstri hönd.“
Silfur
skáldskaparins
Nilsson lýsir því hve seinlegt það
er fyrir Tranströmer að yrkja. Hann
segir að það merkilegasta sé að þessi
meistari tungunnar, fremsta
núlifandi skáld Svía, geti þrátt fyrir
sjúkdóminn fært lesendum sínum
silfur skáldskaparins og skírskotar
með því í fyrmefnt ljóð þar sem segir
að það sem skáldið vilji tjá glitri
utan seilingar líkt og silfrið hjá
veðlánaranum. Að þetta skuli takast
er ekki síst Monicu, konu skádsins
að þakka, að mati Nilssons. Hann
vitnar í ljóð eftir Tranströmer um
riddarann og konu hans og kemst
að þeirri niðurstöðu að ljóðið hljóti
að flalla um Tomas og Monicu:
Riddarinn og hans frú
steinrunnin en sæl
á fljúgandi kistuloki
utan við tímann.
„Ég get ekki gert að því, segi ég
við Tomas og Monicu Tranströmer,
en mér finnst að erindið snúist um
ykkur tvö: steinrunnin vegna þess
sem komið hefur fyrir ykkur en sæl
- og ekki steinrunnari en það að þið
fljúgið, ekki á teppi en á kistuloki/
utan við tímann."
„Bæði hlæja - og samþykkja. Já,
það er rétt, þannig er það!“
Ljósmynd/Ulla Montan
Tomas
Tranströmer

Finnsk bókakynning í Norræna húsinu
Gleði mistakanna
FINNSKAR bókmenntir verða á
dagskrá í Norræna húsinu í dag
laugardag kl. 16, á bókakynningu
sem finnski sendikennarinn Eero
Suvilehto hefur umsjón með í sam-
vinnu við bókasafn Norræna húss-
ins. Gestur á bókakynningunni
verður fínnski rithöfundurinn
Torsti Lehtinen og ætlar hann að
tala um verk sín sem rithöfundar
og fræðimanns um danska heim-
spekinginn Soren Kierkegaard
undir heitinu: Gieði mistakanna.
Rithöfundurinn Torsti Lehtinen,
f. 1942 hefur lifað litríku lífí en í
það sækir hann efnivið verka sinna.
Torsti Lehtinen hefur m.a. fjallað
í verkum sínum um hvernig kyn-
slóð, sem hefur upplif-
að stríð, aðlagast sam-
félaginu á friðartímum
og hvernig ungt fólk
reynir að verða fullorð-
ið í þannig andrúms-
lofti. Eitt spakmæla
Torstis Lehtinens
hljóðar svo: „Við erum
öll stríðsöryrkjar í
þriðja og fjórða lið.“
Torsti Lehtinen tek-
ur virkan þátt í um-
fjölluninni um verð-
mætamat í Finnlandi
og ritgerðir hans voru
valdar sem bestu rit-
gerðir ársins 1995 í
TORSTI Lehtinen
rithöfundur
Finnlandi. Torsti Le-
htinen hefur búið víða
á Norðurlöndum og
m.a. þýtt verk Serens
Kierkegárds á
finnsku.
Torsti Lehtinen
heldur einnig fyrir-
lestur á sunnudaginn
24. mars.kl. 16 í fyrir-
lestraröðinni Orkan-
ens eje.
Fyrirlesturinn
byggist á kenningu
heimspekingsins
Leibniz og nefnist:
Husen med ett fönst-
er. Periferiernas poly-
foni (Hús með einum glugga -
Raddir útjaðranna).
Raddir útjaðranna
Frumspeki Leibniz byggist á því
að alheimurinn sé samræmd heild,
gerð úr óbreytanlegum grunnein-
ingum sem Leibniz kallar mónöd-
ur. Þær eru í senn endlegar og
efnislegar og spegla alheiminn hver
á sinn hátt. Um Leibniz hefur
Torsti Lethtinen þetta að segja;
„Skv. Leibniz eru mennirnir
gluggalausar eindir - mónödur.
Eg held að hann hafi haft rangt
fyrir sér, á hverri eind er gluggi,
en aðeins einn. Það á við um ein-
staklinga og þjóðir. Gluggarnir
snúa í allar áttir og hver eind lýsir
heiminum eins og hann blasir við
henni. í mannkynssögunni hljómar
hinn margradda kór eindanna. Og
oft er hið sjaldgæfa sjónarhom
útjaðranna áhugaverðast.
Fyrirlesturinn er á sænsku. Allir
eru velkomnir og aðgangur ókeyp-
is.
Valtari
í Vín
BANDARÍSKI listamaðurinn
Chris Burden er sagður reisa
tækninni „háðslega minnis-
varða“. Burden, sem á átt-
unda áratugnum átti til að
láta gefa sér rafmagnslost eða
læsa sig inni í skjalaskápum,
sýnir nú í Museum fiir ange-
wandte Kunst í Vín. A sýning-
unni er valtari, sem hangir í
krana með lóðum á hinum
endanum. Valtarinn er tólf
tonn á þyngd og fer í hringi
í krananum, sem snýst um
sjálfan sig. Þegar valtarinn
nær ákveðinni ferð tekst hann
á loft, en sígur nokkrum mín-
útum síðar mjúklega niður á
gólf að nýju. Sýningin stendur
fram í ágúst.