Morgunblaðið - 13.04.1996, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 13. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Keisarans
hallir skína

/f,
•ý'.y^ vv* 'S ■
; ^ ^................’ ^
4
".M£Áf~*fözk 4
"*1 ■.'Sréri"v J!Á3!
% i.
. Ar -.
■ - í ,? <y
ÞETTA málverk af Yung-lo keisara frá 15. öld verður á sýning-
unni. Það þykir bera tíbeskum og íslömskum áhrifum vitni.
Umdeild yfirlitssýn-
ing haldin á kín-
verskum listmunum
í Bandaríkjunum
SÝNING á listmunum, sem
spanna sögu kínverska
heimsveldisins og var opn-
uð í Metropolitan-lista-
safninu í New York 19. mars, hefur
valdið ámóta írafári á Tævan und-
anfarið og heræfingar Kínveija og
forsetakosningarnar.
Efnt var til víðtækra mótmæla á
Tævan til að koma í veg fyrir að
leyft yrði að senda verkin úr landi.
Lítill en hávær hópur listamanna
og hugsuða kom saman og hélt því
fram að stjórnvöld á Tævan væru
að stefna ómetanlegri menningar-
arfleifð í hættu til þess eins að afla
velvildar Bandaríkjamanna. Sumir
gengu svo langt að halda því fram
að listmunirnir yrðu teknir ráns-
hendi og aldrei skilað aftur.
Stjómvöldum á Tævan var mjög
í mun að þessi sýning yrði sett upp
í Bandaríkjunum. Tilgangurinn er
að vekja athygli á málstað Tævans
og baráttu fyrir viðurkenningu í
trássi við vilja yfirvalda á megin-
landi Kína, sem líta á eyjuna sem
uppreisnarhérað.
Sýningin einskorðast hins vegar
ekki við sögu Tævans, heldur nær
til allrar sögu Kína. Ástæðan fyrir
því að á Tævan er til sýnu betra
safn kínverskra listmuna en í Kína
er sú að Chiang Kai-shek hafði á
brott með sér hreinan ijársjóð, sem
í er að finna margar perlur kín-
verskrar menningararfleifðar.
Nálgaðist
neyðarástand
Undirbúningur sýningarinnar
tók fímm ár, en mótmælin hófust
í byijun janúar, þegar um hálfur
mánuður var í að senda átti listmun-
„Ferðamenn umkringdir fjöll-
um og vötnum“ þykir eitt
merkilegasta málverk í sögu
Kína. Ekki var leyft að flytja
það frá Þjóðminjasafninu í
Tæpei til Bandaríkjanna.
ina úr landi. Þau náðu hámarki um
miðjan mánuðinn. Annað komst
ekki að í fréttum sjónvarpsstöðva
og á forsíðum dagblaða. Háskóla-
stúdentar fóru hamförum og ráð-
herrar, þingmenn, ljóðskáld og
málarar sneru bökum saman gegn
Þjóðminjasafninu í Taipei. Sem
dæmi um það hvað mönnum var
heitt í hamsi má nefna að Andrew
Solomon, blaðamanni dagblaðsins
The New York Times, var gefið á
hann á veitingastað í Taipei vegna
þess að nokkrir gestir töldu hann
útsendara Metropolitan-safnsins.
Chin Hsiao-yi, stjórnandi Þjóð-
minjasafnsins í Taipei, og starfs-
menn Metropolitan-safnsins efndu
til funda þegar stefndi í neyðar-
ástand vegna mótmælanna. James
Watt, einn helsti sérfræðingur
Metropolitan-safnsins í asískri list,
þurfti að svara spurningum í opin-
berri vitnaleiðslu og voru gerð hróp
að honum af pöllum.
Niðurstaðan varð sú að 25 verk,
sem upprunalega átti að senda til
Bandaíkjanna, voru skilin eftir.
Nefnd fræðimanna og safnstjóra
ákvað að þessi verk væru of við-
kvæm og gömul til að þola flutn-
ing. Nítján muni má aðeins sýna
takmarkaðan tíma í borgunum fjór-
um, sem ætlað er að sýningin fari
til, en þær eru Chicago, San Franc-
isco og Washington, auk New York.
Sérstakur missir þótti að mörgum
verkanna, sérstaklega „Ferðamenn
umkringdir ám og fjöllum“ eftir Fan
K’uan, sem sagt er að sé jafnvel
mikilvægasta málverk í kínverskri
listasögu.
Afskipti Kínverja
Mótmælin voru ekki einskorðuð
við Tævan. í Kína er bannað að
flytja myndir og skrautskrift frá
því fyrir Ming-tímabilið erlendis.
„Svo virðist sem stjómvöld á Tævan
geri sér enga rellu yfir því að stefna
þjóðarfjársjóðum okkar í hættu fyr-
ir takmarkaðan pólitískan ávinn-
ing,“ sagði Wang Limei, aðstoðar-
stjómandi utanríkismála í menning-
arfornmunastofnun Kína. „Þessir
munir tilheyra öllum Kínveijum og
öllu mannkyni og verða að vera
öllum Kínveijum tilefni til stolts
hvar, sem þeir búa,“ sagði Li Xiac-
ong, sagnfræðingur við Peking-
háskóla. „Það má ekki nota þá sem
pólitísk verkfæri."
Elstu munirnir á sýningunni voru
gerðir mörgum öldum fyrir Krist.
Þjóðminjasafnið í Taipei geymir
verk, sem keisarar Kína söfnuðu á
ellefu öldum. Um 90% munanna á
safninu eru geymdir í kössum, 10%
eru til sýnis. Lítil áhersla er lögð á
það að sýningar geti haft fræðslu-
gildi. Mikilvægast er að varðveita
munina vegna sögulegs mikilvægis
þeirra og pólitískar forsendur lágu
að baki því að margir þeirra voru
gerðir.
Vísbending að sýna
verk að vori
Safnið sjálft er ekki fallegt að
innan og merkingar oft frá átjándu
öld, þóttÁþeir fræðimenn, sem þar
vinna, hafi komist að raun um að
þær séu rangar. Það telst viðkvæmt
mál ef upp kemst til dæmis að
málverk, sem talið var eftir Fan
K’uan, er alls ekki eftir hann. Slíkt
má ekki segja opinberlega, því það
myndi rýra andvirði keisarasafns-
ins. Þess í stað eru gefnar vísbend-
ingar. Mikilvægustu málverkin eru
samkvæmt kínverskri hefð hengd
upp á haustin. Ef Fan K’uan-mál-
verk er sýnt að vori til er víst að
stjórnendur safnsins telja að hann
hafí ekki málað það. „Þetta verk
er ekki dæmigert fyrir stíl lista-
mannsins,“ er einnig vísbending um
að annar listamaður hafi verið að
verki.
Alls á safnið um 600 þúsund
verk, sem merkilegt má telja að enn
séu til staðar. Safnið hefur mátt
þola ránsferðir breskra og franskra
hermanna á fyrri hluta síðustu ald-
ar. Þegar Japanar réðust inn í
Mansjúríu 1931 var safnið sent tii
Nanking og þegar japanski herinn
lagði þá borg undir sig 1937 var
því dreift um Kína og falið í vöru-
skemmum og hofum. Þegar heims-
styijöldinni síðari lauk var verkun-
um safnað á einn stað á ný og við
valdatöku kommúnista undir for-
ystu Maós formanns höfðu þjóðern-
issinnar með Chiang Kai-shek í
broddi fylkingar það með sér til
Tævan.
Þótt missir sé af verkunum, sem
urðu eftir á Tævan, verður fátt
útundan á sýningunni í Metropolit-
an-safninu og víst er að þess verður
langt að bíða að sýning af þessu
tagi verði sett upp á nýjan leik á
Vesturlöndum.
Heimildir: The New York Times
Magazine og Newsweek.
Sýning á verkum Emils Noldes
Málarínn sem las
Heimskringlu
VERK eftir Emil Nolde.
Fyrsta sýningin í Örkinni, nýja
danska listasafninu fyrir sunn-
an Kaupmannahöfn, er á verk-
um Emils Noldes. Sigrún
Davíðsdóttir gekk um sýning-
una í leit að Auðuni rauða.
AÐ hefur reyndar vakið upp ýmsar
spurningar að nýtt safn fyrir nú-
tímalist skuli opna með sýningu
á verkum þýsk-danska lista-
mannsins Emils Noldes, 1867-1956. En
þar sem safnið á að varpa ljósi á danska
list þótti tilvalið að láta Nolde vígja safnið,
því hann var af þýsk-dönskum ættum og
er þekktur fyrir expressjónískar myndir, en
sú stefna hefur einmitt verið áberandi í
verkum ýmissa ungra danskra listamanna
undanfarinn áratug.
Nolde er einkum þekktur fyrir fima fal-
legar blóma- og landslagsmyndir, sem oft
prýða gjafakort, en hann á sér aðrar og
áhugaverðari hliðar. Paul Vergo er breskur
listfræðingur, sem hefur sett sýninguna upp
og leggur áherslu á að sýna sem flestar
hliðar listamannsins. Því er verkunum ekki
raðað upp í tímaröð, eins og aðrar Noldesýn-
ingar hafa verið, heldur eftir viðfangsefnum
málarans.
Leit á sig sem Þjóðveija
Nolde hét Hansen upphaflega, en nafnið
Nolde tók hann upp á fullorðinsárum eftir
fæðingarbæ sínum, sem liggur við landa-
mæri Þýskalands og Danmerkur. Sjálfur
leit hann á sig sem Þjóðveija í menningar-
legu tilliti, því hann unni þýskri menningu,
bókmenntum og tónlist, en sagðist sækja
fjölskyldu og vini til Danmerkur og Ada
kona hans var dönsk. Svo mikil var aðdáun
hans á því sem þýskt var að þegar nasistam-
ir fóru að ryðja sér til rúms fannst honum
að þeir hugsuðu eins og hann og var um
tíma í flokknum í heimabæ sínum.
En listskilningur Noldes var í raun allur
annar en nasistanna. Þjóðveijar lögðu hald
á meira en þúsund myndir eftir hann og á
sýningu yfir úrkynjaða list í Múnchen 1937
voru myndir eftir Nolde. Það voru einkum
trúarlegar myndir Noldes, sem fóru fyrir
bijóstið á nasistum. Hann málaði myndir
af gyðingum og fólkið í myndunum er ekki
smáfrítt, heldur stórskorið og mikilúðlegt.
Sýningin hefst með landslagsmyndum frá
heimabyggðunum og málverkum frá heimil-
inu og fjölskyldunni í Seebull, sem hann
hafði miklar mætur á. En hann var einnig
heillaður af stórborginni Berlín og þar
dvaldist hann á veturna til að mála. Þar
málaði hann dansmeyjar líkt og Toulouse-
Lautrec í París, en þær eru með öðru yfir-
bragði en þær frönsku. Það er erótískur
undirtónn, Nolde var hrifinn af dansi, en
hann er fyrst og fremst áhorfandi í nætur-
lífinu, ekki þátttakandi.
Biblíumyndum Noldes eru gerð skil á
sýningunni, en hann hafði einnig mætur á
goðafræði og þjóðsögum og þarna eru ein-
mitt slíkar myndir, sem gætu verið úr ís-
lensku efni. Paul Vergo fræddi mig á því
að Nolde hefði verið fjarska hrifinn af ís-
lendingasögunum, eins og margir menntað-
ir Þjóðveijar voru á hans tíma, og að Heims-
kringla hefði verið í miklu uppáhaldi hjá
málaranum. Ein af myndum hans heitir
Auðunn rauði, en Auðunn þessi er aukaper-
sóna í Heimskringlu, svo hann hafði Snorra
vel á takteinunum. Kona Noldes gaf að
sögn Vergos manni sínum mjög fallega
útgáfu af Heimskringlu á þýsku og í ævi-
sögu sinni segir Nolde frá því að sig langi
mikið að fara til íslands og sjá land Snorra.
Auk Auðuns segist Vergo vera viss um
að íslenskt efni liggi víðar að baki mynda
Noldes, þó það komi ekki fram í heitum
myndanna. Og það er vissulega auðvelt að
trúa því, þegar mvndir hans eru skoðaðar,
ekki síst í stórskornum andlitum ævintýra-
mynda hans. Það liggur bara í augum uppi
og sér hver Islendingur, jafnvel án þes að
vita um íslandsáhuga Noldes.