Morgunblaðið - 29.08.1996, Blaðsíða 6

6 D FIMMTUDAGUR 29. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
M
ARKAÐSHLUTDEILD
lífrænna og vistrænna
afurða fer stöðugt vax-
andi í Evrópu og
Bandaríkjunum. Talið er að hlutur
lífrænna afurða í nokkrum löndum
Evrópu sé um 4-6% af heildar-
neyslunni og spáð er að um næstu
aldamót verði hann orðinn 10% og
25% árið 2005 í Þýskalandi. Sífellt
fleiri þjóðir vinna að stefnumótun
fyrir vistrænan og lífrænan land-
búnað. Með honum er miðað að
því að nýting lands og lífríkis sé
sjálfbær, í sátt við umhverfið og í
samræmi við bestu þekkingu á
jarðvegi, ræktun, eldi og því vist-
kerfi sem búskapur er stundaður í.
Á síðasta ári ýtti Alþingi úr vör
átaksverkefni í markaðssetningu
og vöruþróun lífrænna og vist-
rænna afurða. Verkefnið nefnist
Áform og er Baldvin Jónsson verk-
efnisstjóri átaksins. Bændasam-
tökin, landbúnaðarráðuneytið, um-
hverfisráðuneyti og VOR, land-
samtök bænda í lífrænum búskap,
eiga fulltrúa í stjórn Áforms.
Vistrænir
byggðakjarnar
Patrick Gribbins, sérfræðingur
á sviði vistrænna byggðakjama,
heimsótti sex sveitarfélög, Egils-
staði, Hólmavík og Strandir,
Hvolsvöll, Kirkjubæjarklaustur,
Selfoss og Snæfellsbæ, á vegum
átaksverkefnisins og kannaði
möguleika þeirra á myndun vist-
rænna byggðakjarna. Áð hans áliti
er enginn vafi á því að ísland á
mikla möguleika á að verða fýrsta
landið í heiminum sem er skil-
greint sjálfbært. En til þess að það
verði hægt þarf að koma frárennsl-
ismálum og sorphirðingu í betra
horf alls staðar á landinu.
Baldvin Jónsson segir að nauð-
synlegt sé að stefna að náttúru-
legri hringrás og auka þurfi
fræðslu á sviði umhverfísmála.
„Það er allra hagur að koma frá-
rennslismálum og sorphirðingu í
lag, því framleiðandi lífrænna af-
urða þarf á lífrænum áburði og
jarðvegi að halda. Á flestum svið-
um eiga byggðakjamarnir sem
Patrick heimsótti stutt í land með
að vera skilgreindir sem vistrænir
eða sjálfbærir byggðakjamar. Úr-
bætur í frárennslis- og sorpmálum
kosta töluvert fjármagn en um leið
er verið að skapa mikilvæga auð-
lind í stað þess að eyðileggja fram-
tíð komandi kynslóða.“
Á umhverfísráðstefnunni í Rio
de Janeiro árið 1992 var samþykkt
aí hvetja þjóðir heimsins til að
draga úr notkun eiturefna og í
stefnuskrá ríkisstjómarinnar um
sjálfbæra þróun kemur fram að
50% af lífrænum úrgangi skuli
vera endumnnin fyrir aldamót.
Að sögn Baldvins hefur Sorpa
staðið sig mjög vel þann tíma sem
hún hefur starfað. „Moltuverkefnið
hefur vakið verðskuldaða athygli
og nú er verið að undirbúa endur-
vinnslu á mjólkurfemum.“
7 milljarða styrkur
Sólheimar í Grímsnesi hafa sér-
stöðu hérlendis sem vistrænn
byggðakjami og nýlega _________
var Sólheimum boðin
þátttaka í alheimssam-
tökum vistrænna byggða-
kjarna. Að sögn Baldvins
er í næsta mánuði von á
fulltrúa frá samtökunum
GALA villages sem ætla ________
að styrkja 50-70 vistræna
byggðakjarna í heiminum með alls
6,6 milljarða króna framlagi og
sterklega komi til greina að eitt
þeirra verði Sólheimar.
Forsvarsmenn Áforms hafa
ásamt RALA, rannsóknarstofnun
landbúnaðarins og fulltrúum nið-
ursuðuverksmiðjunnar Ora, átt í
viðræðum við stærsta framleið-
anda á sviði lífræns ræktaðs barna-
matar í heiminum, Hipp, um sam-
starf við íslenska grænmetisfram-
leiðendur um útflutning á niður-
soðnum barnamat sem seldur yrði
undir Hipp vörumerkinu en jafn-
framt sem íslensk framleiðsla.
FJARFESTI
FRAMTÍÐINNI
Alþingi ýtti úr vör á síðasta ári átaksverkefni í markaðssetningu
o g vöruþróun lífrænna og vistrænna afurða. Guðrún Hálfdánar-
dóttir ræddi við aðila sem hafa áhuga á að nýting lands og
lífríkis sé sjálfbær og í sátt við umhverfíð og vistkerfíð.
„Sumarið er það stutt hér á landi
að til þess að útflutningur á græn-
meti verði raunhæfur möguleiki
verður ræktun einnig að fara fram
í upplýstum gróðurhúsum yfir
vetrartímann," segir Baldvin.
Fiskur vottaður
Margar þjóðir heimsins glíma
við vandamál vegna olíu- og kjarn-
orkuúrgangs. Að sögn Baldvins
leiddi rannsókn Geislavarna ríkis-
ins á geislavirkni umhverfis landið
í ljós að engin mælanleg geisla-
virkni er á þeim 19 stöðum sem
rannsakaðir voru. „Ég tel að við
eigum að fá fískinn sem veiddur
er umhverfís landið vottaðann sem
lífrænan. Það eru engar reglugerð-
ir til um lífrænar sjávarafurðir og
IFOAM, alþjóðasamtök lífrænna
bænda og framleiðenda, hafa ósk-
að eftir því að reglugerðir íslend-
inga verði notaðar sem grunnur í
alþjóðlegar reglugerðir um vottað-
ar sjávarafurðir. I íslenskum lögum
og reglugerðum er ýmislegt sem
aðrar þjóðir gætu tekið sér til fyrir-
myndar. Ef ísland yrði
viðurkennt sem sjálf-
bært land, þá hljótum
við að geta sýnt um-
hverfissamtökum líkt
og Greenpeace fram á
að það er einlæg stefna
þjóðarinnar að koma í
veg fyrir ofveiði, enda
er fískveiðikvótinn ekkert annað
en umhverfískvóti.“
ísland verði vistrænt
Vottunarstofurnar Tún og LÍV
sjá um að veita vottorð fyrir líf-
ræna framleiðslu til framleiðenda
í landbúnaði og er vottunarkerfið
hannað í samræmi við íslenskar
aðstæður, staðhætti og löggjöf, um
leið og það er sniðið að alþjóðlegum
kröfum. Með vottun lífrænna af-
urða hefur kaupandinn staðfest-
ingu á að um ósvikna vöru sé að
ræða.
„í sauðfjárbúskapnum er áburð-
Fiskveiði-
kvótinn er
umhverfis-
kvóti
amotkunin helsta vandamálið. Með
átaksverkefninu er verið að reyna
að hvetja bændur til að nota frek-
ar lífrænan áburð, m.a. með því
að endurvinna úrgang frá slátur-
húsum og fískvinnslustöðvum. Við
keppum ekki á forsendum verðs,
heldur verðum við að selja sérstöðu
okkar því vistrænt ísland getur
orðið okkar dýrmætasta auðlind,"
segir Baldvin.
Hann segir landbúnaðinn standa
frammi fyrir aukinni samkeppni á
innlendum og erlendum mörkuð-
um. „Því er áríðandi að íslenskum
afurðum verði sköpuð sérstaða á
markaði og kaupendur geti treyst
þeim gæðum sem heitið er. Ef litið
er til markaðsmöguleika afurða frá
íslandi er því afar mikilvægt að
menn setji sér markmið og vinni
saman undir ákveðnu markaðs-
hugtaki, t.d. að ísland verði vist-
vænt. Þetta er framsækið hugtak
og felur í sér stefnu sem flestir
útflytjendur afurða og ferðaþjón-
ustu gætu nýtt sér. Með þessu
gæti Island skapað sér sérstöðu í
síharðnandi samkeppni á matvæla-
mörkuðum,“ segir Baldvin.
Munur á lífrænu
og vistrænu
Kristbjörg Kristinsdóttir og Ey-
mundur Magnússon, bændur að
Vallanesi á Fljótdalshéraði, fengu
fyrr í vikunni vottun á lífrænni
framleiðslu í skógrækt, komrækt,
grænmetisrækt, nautgriparækt og
nuddolíugerð. Þau byijuðu að
þreifa fyrir sér með lífræna ræktun
fyrir sautján árum og eru með
þeim fyrstu á því sviði hér á landi.
Að sögn Kristbjargar vantar
meiri fræðslu um lífræna ræktun.
„Sumir þeirra sem vinna að mál-
efnum bænda gera ekki greinar-
mun á vistrænni framleiðslu, sem
útilokar ekki ólífræna áburðar-
notkun, og lífrænni framleiðslu,
þar sem engin aukaefni eru notuð.
Annaðhvort er fóik að hugsa um
heilsuna og kaupir lífrænt ræktað
eða kaupir hefðbundið. Við verðum
oft vör við það viðhorf að ekki
geti allir snúið frá hefðbundinni
ræktun yfír í lífræna. Það er rangt
því það geta allir stundað lífræna
ræktun sem vilja. Þetta er spurning
um viðhorf til lífsins og framtíðar-
möguleika komandi kynslóða."
Kristbjörg segir að í átaksverk-
efninu Áform hafí athyglinni verið
beint í ránga átt. „Starf frumkvöðl-
anna og öll sú gífurlega reynsla
sem þeir hafa, hefur gleymst í
verkefninu. Við þekkjum jörðina
og höfum reynsluna af vonbrigðum
og gleði varðandi ræktunina, sem
byggja þarf á. Því er mikil hætta
á að fjármagnið sem lagt er í verk-
efnið skili ekki þeim árangri sem
til er ætlast. Það á mikilu frekar
að leggja peninga í undirstöðuna
og aðstoða bændur við að skipta
úr hefðbundnum búskap yfir í líf-
rænan áður en farið er út í mark-
aðssetningu erlendis. Það á að
stíga skrefið strax alla leið og
sleppa „vistræna" kaflanum því í
mínum huga er hann heldur ekki
lausn fyrir framtíðina. __________________
Það þarf að styrkja nám Aðstoða
Þjóðin er sífellt að verða meðvit-
aðri um tengslin við náttúruna,"
segir Kristbjörg.
Opinber viðurkenning
nauðsynleg
Egilsstaðabær er þátttakandi í
samnorrænu umhverfísverkefni
sem miðar að því að gefa bænum
„græna ímynd“ og miðla öðrum
sveitarfélögum af reynslu sem
áunnist hefur með þátttökunni.
Auk þess var Egilsstaðabær meðal
þeirra byggðakjarna sem Gribbins
heimsótti. Sigurborg Kr. Hannes-
dóttir hefur umsjón með um-
hverfisverkefninu fyrir hönd Egils-
staðabæjar. Að hennar sögn er það
spuming um hvort þátttakan í
átaksverkefni Áforms skili bæj-
arfélaginu einhveiju til viðbótar
við samnorræna verkefnið en með
því er unnið að forgangsröðun
framkvæmda á sviði umhverfís-
mála, sem ljóst er að þurfa að eiga
sér stað í nánustu framtíð hvort
eð er. „Þegar úr takmörkuðu fjár-
magni er að spila þá hljótum við
að spyija okkur hvað Egilsstaðir
fái út úr því að vera þátttakendur
í verkefni Áforms.
Ég held að það hafí takmarkað
gildi að gefa yfírlýsingu um að
vera vistrænn byggðakjarni, nema
eitthvað standi á bakvið það sem
gefur því vægi út á við. Það getur
jú hver sem er sagst vera vist-
rænn, en það er vottun og opinber-
ar kröfur sem tryggja að fyrir því
sé einhver fótur. Eins hefði ég vilj-
að sjá meira í skýrslu Gribbins sem
snertir okkur og leiðir til úrbóta,
hvað það er sem betur mætti fara
og hvemig. Þátttakan hefur kostað
Egilsstaðabæ yfír 100 þúsund
krónur, þannig að ég hefði viljað
sjá einhveijar frekari lausnir í
samantekt Gribbins,“ segir Sigur-
borg.
Fyrirhugað er að halda á næsta
ári alþjóðlega ráðstefnu hér á landi
varðandi vistræna byggðakjama á
vegum Áforms.
Sigurborg segir að alþjóðleg
ráðstefna þar sem hægt verður að
kornast að því hvað er nýjast í
þróun tæknibúnaðar, td í frá-
rennslismálum, sem brenna á mjög
mörgum sveitarfélögum, ætti tví-
mælalaust að vera gagnleg. „En
við spyijum okkur hins vegar að
því hvort við sjáum ástæðu til að
vera með í undirbúningi hennar,
eða hvort við reynum frekar að
mæta sem þátttakendur."
Ekki eytt tíma í skrifræði
Stefán Gíslason, sveitarstjóri á
Hólmavík, segir að öll sveitarfélög
geti uppfyllt kröfur sem gerðar eru
til vistrænna byggðakjarna. Aftur
á móti taki það tíma að koma m.a.
frárennslismálum í gott lag. „Það
hefur ekkert verið ákveðið í þess-
um málefnum af okkar hálfu en
mín persónulega skoðun er sú að
menn verði, ekki bara hér heldur
alls staðar, að fara sem næst kröf-
unum ef við ætlum að eiga ein-
hveija framtíð. Átakið hjá Áform
hefur gengið hratt fyrir sig og við
á Hólmavík erum mjög sátt við það
og sérstaklega hversu hratt það
hefur gengið fyrir sig í
stað þess að eyða
ómældum tíma í skrif-
á Islandi í lífrænni rækt-
un og halda þróunarstarf- bcKíldlir áÖUF ræ^*- Átakið er gott
en markaðs-
sett erlendis
semi áfram. Ég hvet alla
sem hafa áhuga á, að
reyna lífræna ræktun
heima í garði og að flokka
lífrænan úrgang og jarð-
vegsgera hann en jafnframt gera
sér grein fyrir því að þú ferð ekki
í lífræna ræktun til þess að verða
ríkur peningalega heldur miklu
fremur til að stuðla að bjarari
framtíð jarðarinnar," segir Krist-
björg.
Bændurnir á Vallanesi hafa selt
lífrænt ræktaða framleiðslu í sjö
ár og yfirleitt ekki annað eftir-
spurn. Þau selja beint í verslanir
og segir Kristbjörg það fyrirkomu-
lag henta þeim vel. „Á undanförn-
um árum hafa orðið miklar við-
horfsbreytingar hjá fólki og meira
tillit tekið til umhverfisins en áður.
dæmi um að það ekki
þarf að eyða dýrmætum
tíma og ráða hundrað
manns í vinnu og þar
““ með eyða öllum pening-
um verkefnisins, áður en eiginleg
vinna hefst,“ segir Stefán.
Sérstaða íslands
Baldvin segir að hreinleiki, holl-
usta og næringargildi afurða séu
forsendur framleiðslu á gæðamat-
vælum. Þar hafa íslenskir bændur
forskot. Loftslag og framleiðsluað-
ferðir sem hér tíðkast ásamt lítilli
mengun veita Islandi sérstöðu
umfram flest önnur ríki í heimin-
um. „Þetta þurfum við íslendingar
að nýta okkur og vinna saman
undir markaðshugtakinu: Island
verði vistrænt.“