Morgunblaðið - 05.09.1996, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Nýtt fískeldiskerfi þróað með tilraunum á eldi hlýsjávarfisksins barra á Sauðárkróki
NATTURAN AFTENGD
Morgunblaðið/Ásdís Ásgeirsdóttir
BARRI er nú loksins kominn í nýju Mari-tech kerin hjá Máka á Sauðárkróki. Guðmundur Örn
Ingólfsson framkvæmdastjóri var að undirbúa það þegar ljósmyndarinn fékk hann til að silja fyrir.
Á Sauðárkróki er lítið
fyrirtæki í gömlu hrör-
legu húsi. Það stjórnar
120 milljóna króna
evrópsku tækni- og
fiskeldisverkefni. Evr-
ópusambandið borgar
helming kostnaðarins.
Helgi Bjarnason
ræddi við hugsjóna-
manninn Guðmund
Örn Ing'ólfsson fram-
kvæmdastjóra Máka
hf. um tilraunir til að
rækta Miðjarðarhafs-
fiskinn barra hér norð-
ur í Atlantshafi með
nýrri tækni sem hann
hefur fundið upp.
MÁKI hf. er að hefja
framleiðslu Miðjarðar-
hafsfisksins barra í
fiskeldisstöð sinni á
Sauðárkróki. Fyrstu fiskunum
verður væntanlega slátrað í iok
mánaðarins. Við framleiðsluna er
notaður nýr búnaður sem gerir það
kleift að endurnýta sjóinn aftur
og aftur og nota jarðvarma til
upphitunar. Hugmyndina að þessu
kerfi á Guðmundur Örn Ingólfsson
fiskalífeðlisfræðingur og fram-
kvæmdastjóri Máka hf. Hann
stjórnar þróun hennar í samvinnu
við erlendar vísindastofnanir,
eldisfyrirtæki og tækjaframleið-
endur og nýtur til þess styrkja upp
á tugi milljóna kr. frá Evrópusam-
bandinu. Er Máki eina íslenska
fyrirtækið sem hefur verið þess
umkomið að stjórna slíku verkefni
og leiðir reyndar einnig Evreka-
verkefni um eldi barra.
Námið miðaðist við verkefnið
Guðmundur Örn er Króksari í
húð og hár. Að loknu stúdents-
prófi og með námi vann hann
ýmis störf, meðal annars sem sjó-
maður. Hann fór síðan til náms í
líffræði við Kaupmannahafnarhá-
skóla og lauk þaðan prófi sem
fiskalífeðlisfræðingur árið 1987,
orðinn sérfræðingur í fjölgun sjáv-
arfiska.
„Eg var með tvennt í huga þeg-
ar ég hóf námið; ætlaði að glíma
við eldi sjávarfiska og nýta til þess
jarðhita. Ég miðaði námið við
þetta,“ segir Guðmundur Öm. Þar
varð til sú aðferð sem hann hefur
síðan verið að þróa og laga að ís-
lenskum aðstæðum en hún byggir
á notkun jarðhita við eldi sjávar-
fiska og endurnýtingu vatnsins
með hreinsun.
Út á andlitið
Guðmundur gerðist starfsmaður
Hafrannsóknastofnunar í Grinda-
vík árið 1990. Undirbúningur að
barraeldinu hófst 1992 og flutti
Guðmundur Örn til Sauðárkróks í
lok þess árs enda hafði hann
heimabyggðina í huga frá byijun.
í upphafi var það með samvinnu
Guðmundar, sem þá var enn
starfsmaður Hafrannsóknastofn-
unar, Sjávarútvegsstofnunar Há-
skóla Islands og frönsku hafrann-
sóknastofnunarinnar sem er leið-
andi í rannsóknum á eldi sjávar-
fiska. Stofnaði hann Máka hf. á
því ári og gerðist Sauðárkróksbær
hluthafi ásamt fjölda einstaklinga
og fyrirtækja á Króknum og víð-
ar. Norskir tækjaframleiðendur
bættust í hópinn og Evreka-verk-
efni um eldi barra var hafið.
Sauðárkróksbær og Hitaveita
Sauðárkróks hafa stutt vel við til-
raunastarf Máka. Hitaveitan lætur
í té heita vatnið og bærinn lánar
gamlar byggingar í gamla bænum,
hús sem raunar átti að rífa að því
er Guðmundur Örn upplýsir. En
þau nýtast honum ágætlega þó
byggja þurfi við eftir því sem fisk-
urinn stækkar.
Hann segir að Sauðárkrókur sé
einstaklega vel fallinn til sjávar-
eldis. Þægilegt sé að ná góðum
sjó og hitaveitan ein sú ódýrasta
á landinu. „Ég hefði ekki getað
komið þessu verkefni af stað ann-
ars staðar. Frá upphafi hef ég
mætt andstöðu hinnar opinberu
nýsköpunarstefnu í landinu og
menn hér á Króknum vissu lítið
hvað ég var að gera. Þann stuðn-
ing sem ég hef fengið hef ég feng-
ið út á andlitið og lít á hann sem
persónulegt traust á mér,“ segir
Guðmundur Örn.
En af hveiju varð barri fyrir
valinu? Ekki liggur í augum uppi
að hentugt sé að rækta þennan
Miðjarðarhafsfisk hér norður í höf-
um. Hlýsjávarfiskurinn „seabass"
sem hlotið hefur nafnið barri hér á
landi er vel þekktur eldisfískur er-
lendis, þar sem hann er aðallega
ræktaður í kvíum í Miðjarðarhafinu.
Hann er einnig þekkt markaðsvara,
viðurkenndur sem bragðbesti sjáv-
arfískur Evrópu að sögn Guðmund-
ar Amar, og selst á 800-900 kr.
kflóið á uppboðsmörkuðum. Valið á
barranum á sér efnahagslegar for-
sendur. Þegar menn stóðu frammi
fyrir því að velja físk til tilraunaeld-
is gerði hópur íslenskra og franskra
vísindamanna hagkvæmniathugun
á fjölda tegunda og barrinn kom
einfaldlega lang best út.
Viðurkenning ESB
Á síðasta ári var sótt um styrk
úr 4. rammaáætlun Evrópusam-
bandsins til áframhaldandi þróun-
ar endurnýtingarkerfisins. Starfs-
menn Máka hf. unnu að grunnskil-
greiningu verkefnisins og umsókn-
inni í samvinnu við Kynningarmið-
stöð Evrópurannsókna. Þátttak-
endur í verkefninu, sem gengur
undir heitinu Mari-tech, eru auk
Máka hf. frönsk fiskeldisstöð,
franska hafrannsóknastofnunin,
fjórir tækjaframleiðendur og
Kynningarmiðstöð Evrópurann-
sókna. Verkefnið fékk ágætisein-
kunn hjá ESB og berast fyrstu
greiðslur í október. Máki hf. leiðir
verkefnið, eins og raunar einnig
Evreka-verkefnið, og er það eina
íslenska fyrirtækið sem treyst hef-
ur verið fyrir slíku hlutverki, því
miður segir Guðmundur Örn því
hann vill sjá fleiri fyrirtæki ná
þessum árangri.
Kostnaður við Mari-tech-verk-
efnið í heild er liðlega 120 milljón-
ir kr. og nemur styrkur ESB 60
milljónum kr. Þar af getur Máki
átt von á því að fá 24 milljónir
kr. til síns hluta, gegn jafnháu
mótframlagi fyrirtækisins sjálfs.
Guðmundur Örn segist ekki
geta neitað því að hann líti á við-
tökur Evrópusambandsins sem
mikla viðurkenningu á því sem
hann hafi fram að færa. Hann
bendir líka á að samsetning fyrir-
tækjahópsins segi sitt. Ekki sé
hægt fá svona aðila til samstarfs
nema hafa eitthvað mikilvægt
fram að færa. Hann bendir á að
fyrirtækin í verkefnishópnum hafi
tekið forystuna í Evrópu á þessu
sviði og hægt sé að velja úr sam-
starfsaðilum. „Hann hefur gríðar-
lega þekkingu og styrk á bak við
sig. Til samans nemur velta fyrir-
tækjanna tvöföldum fjárlögum ís-
lenska ríkisins,“ segir Guðmundur
Örn.
En hvað er það sem ESB og
þau fyrirtæki og stofnanir sem að
verkefninu vinna falla svona flöt
fyrir? „Endurnýtingarkerfi hafa
lengi verið til en þau hafa verið
dýr og því hafa menn verið að
leita ódýrra lausna sem ekki hafa
reynst öruggar. Þær hugmyndir
sem við leggjum fram snúast um
ódýrt en öruggt kerfi. Með því er
hægt að lækka framleiðslukostn-
að, bæta orkunýtingu og minnka
mengun. ESB trúir því að við get-
um náð öllum framleiðslumarkm-
iðum með viðunandi kostnaði,"
segir Guðmundur Örn.
Útflutningsvara í framtíðinni
Samhliða hafa fyrirtækin í
Mari-tech-hópnum gert með sér
sjö ára viðskiptasamning sem fel-
ur það í sér að ef markmið verk-
efnisins nást muni hópurinn hafa
samstarf um markaðssetningu og
sölu tækni og þekkingar í 40-50
löndum. Guðmundur Örn bendir
á að franska fiskeldisstöðin er við
Miðjarðarhaf og ef það gangi að
setja þessi kerfi upp þar og á
Sauðárkróki ætti það að ganga
alls staðar í Evrópu. Ekki einung-
is fyrir barra heldur einnig aðrar
fisktegundir sem aldar eru í sjó.
„Þannig er gert ráð fyrir að ís-
lensk tækni og þekking verði út-
flutningsvara að verkefninu loknu
en árangur mun vitaskuld ráðast
af gæðum vörunnar," segir Guð-
mundur Örn.
Máki hf. þarf að leggja fram
fé til jafns við þá styrki sem ESB
veitir til Mari-tech. Hefur það ekki
verið einfalt mál. Fiskeldi er
skammaryrði og opinberir aðilar
þora ekki að koma nálægt því. Þá
er orðspor þessarar atvinnugreinar
slíkt að bankar treysta sér ekki
til að taka veð í lifandi fiski leng-
ur. „Við verðum að fjármagna
þetta að öllu leyti með hlutafé,“
segir Guðmundur Örn.
Hann hefur fengið til liðs við
sig stóra og smáa hluthafa, alls
90 talsins. Þar á meðal eru þrír
lífeyrissjóðir og hluti eigenda
Stöðvar 2 undir forystu Haraldar
Haraldssonar í Andra. Nú er verið
að auka hlutaféð um 15 milljónir,
úr 32 í 47 milljónir kr. Máki hefur
ávallt verið skilgreint sem áhættu-
fyrirtæki en Guðmundur er bjart-
sýnn og hefur sett sér það mark-
mið að þeir sem tekið hafa áhætt-
una með því að leggja fram pen-
inga fái í framtíðinni umtalsvert
betri arðsemi en gengur og gerist
á almennum hlutafjármarkaði.
Reynir á taugarnar
Guðmundur Örn lýsir hefð-
bundu fískeldi sem iandbúnaði,
það líkist mest skepnuhaldi. Með
þeim eldisaðferðum sem hann er
að þróa er hann að gera fiskeldið
að verksmiðjurekstri. Hann reynir
að skera sem mest á tengslin við
náttúruna og vill stjórna eldisferl-
inu frá upphafi til enda. „Öll
vandamál sem við eigum við að
etja eru tæknilegs eðlis og hér
innanhúss og hér vinnum við að
því að leysa þau eins og í hveiju
öðru iðnfyrirtæki,“ segir hann.
Máki hefur orðið fyrir ýmsum
skakkaföllum í starfsemi sinni og
segir Guðmundur Örn að það til-
heyri, þetta sé tilraunaverkefni
sem menn þurfi að læra af. Hann
segir að þó hann nálgist þetta á
þennan hátt, sem fræðimaður,
hafi margt reynt á taugarnar. I
mars 1994 drápust allir fískarnir
í stöðinni vegna þess að ekki tókst
að fjármagna nógu öflugan
hreinsibúnað nógu tímanlega og
viðvörunarkerfí brást. í sumar
kom fram galli í nýjum kerum sem
þá var verið að taka í notkun og
hefur orðið að hægja á eldi barr-
ans þess vegna. Tekist hefur að
leysa þessi vandamál og í síðustu
viku var fyrsti fiskurinn settur í
nýju Mari-tech-kerin.
Þrátt fyrir ýmsa örðugleika seg-
ist Guðmundur Örn vera búinn að
sjá fyrir endann á þessu verkefni.
Eldið gangi upp tæknilega og líf-
fræðilega. Hins vegar segir hann
að eftir sé að gera það endanlega
upp hvernig reksturinn gangi en
hann er bjartsýnn á jákvæðar nið-
urstöður í því efni líka.
70 tonnáári
í stöðinni eru nú þijár kynslóðir
barra. 6.000 fiskar eru lengst
komnir og er áætlað að slátrun
þeirra hefjist í lok þessa mánaðar.
100.000 barrar eiga að verða að
markaðsvöru í árslok og loks eru
70.000 smáseiði. Barrinn er alinn
af hrognum sem flutt eru frá
Frakklandi en síðar er ætlunin að
koma hér upp hrygningarstofni.
Þetta er hraðvaxta fiskur, nær
sláturstærð (500 g) eftir 12-14
mánuði. Markmiðið er að fram-
leiða 70 tonn á ári og telur fram-
kvæmdastjórinn að það náist á
næsta ári. Sex starfsmenn vinna
nú hjá Máka.
Framleiðslan verður seld á
markaði í Evrópu og segir Guð-
mundur Örn að miðað við núver-
andi verðlag á mörkuðunum sé
hægt að gera ráð fyrir 700 kr.
skilaverði á hvert kíló til stöðvar-
innar þegar búið sé að draga frá
kostnað við slátrun, pökkun og
flutning á markað. Þó framleiðslan
sé hugsuð til útflutnings heldur
Guðmundur því fram að íslenska
þjóðin hafi þörf fyrir að smakka
barra. Ætlunin er að bjóða íslensk-
um veitingahúsum að prófa. Guð-
mundur Örn tekur að fyrra bragði
fram að ekki þýði að spyija sig
að því hvaða fiski barrinn líkist,
hann svari ekki svo heimskulegum
spurningum.
Óendanlegir möguleikar
Hugsjónamaðurinn á Sauðár-
króki hefur helgað sig þessu verk-
efni meirihluta fullorðinsára sinna.
„Fiskeldi er bara hagnýt fiskalíf-
eðlisfræði," segir hann um verk-
efni sín í framtíðinni. „Nei, ég
reikna ekki með því að standa hér
og fóðra barra til æviloka. Þessi
tækni opnar nánast óendanlega
möguleika sem gaman væri að láta
reyna á. Hægt er að taka nánast
hvaða lífveru sem er og ala með
þessari aðferð. Hún opnar líka
mikla möguleika á nýtingu jarðvar-
mans hér á landi. Ekki má gleyma
því að þetta verkefni hleypir nýjum
straumum inn í þetta samfélag og
opnar Skagafjörð til Evrópu,“ seg-
ir Guðmundur Örn Ingólfsson.