Morgunblaðið - 22.11.1996, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1996 B 5
DAGLEGT LÍF
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
álum fólks.
svo gaman að þessu, enda gaman
að vinna með svona litríkt og fallegt
efni.“
Jólasokkarnir eru næstum því jafn
misjafnir og þeir eru margir, enda
fá væntanlegir eigendur að velja.
„Það vita allir hvað þeir fá í jóla-
gjöf, það er ekki hægt annað. Svo
benda þau og segja: svona vil ég,“
segir Steinunn og hlær, og ekki að
sjá að henni þyki verra að sauma
upp í pantanir.
I jólaherberginu eru meðal annars
þrír grænir jólaborðdúkar. Þeir eru
fyrir dæturnar þrjár og Steinunn
segir að þær fái þá fyrirfram 1. des-
með fjölskyldunni, eiginmaður Stein-
unnar, Gunnlaugur heitinn Kristins-
son, byggði það og þau fluttu þang-
að árið 1945, skömmu áður en
yngsta dóttirin fæddist.
Málverk og búöaföt
„Ég hef alltaf haft gaman að
þessu,“ segir Steinunn. „Ég lærði
náttúrulega hannyrðir í skóla og svo
vann ég um tíma þegar ég var ung
á saumastofunni Gullfossi. Árið 1929
fór ég svo að læra kjólasaum, sextán
ára gömul. Það var ekki mjög spenn-
andi, en hefur óneitanlega sparað
marga krónuna gegnum árin. Ég
saumaði bæði á mig og stelpurnar,
sem voru stundum hálf svekktar yfir
því að fá ekki búðaföt eins og aðrir.“
Steinunn lærði málun hjá Eyjólfi
Eyfells og á myndir á veggjum til
marks um þá tíma. „Þetta var áður
en börnin komu,“ segir hún. Útsaum-
uð og bróderuð húsgögn, mottur,
dúkar og teppi setja líka svip á heim-
ilið. „Blessuð vertu, þetta gerðu allar
konur,“ segir Steinunn. „Ég gleymdi
mér oft við að telja út mynstur enda
þótti mér alltaf spennandi að sjá
hvað kæmi út úr þessu sem ég var
að gera.“ Auk alls þessa prýða stof-
urnar fallegir leirvasar sem Steinunn
hefur gert á síðari árum.
Dótið hennar ömmu
Steinunn hefur í áratugi safnað
dúkkum í þjóðbúningum og á nú um
300. „Það eru svona 35 ár síðan
fyrsta dúkkan kom í safnið. Hún var
hollensk og gjöf frá dóttur minni.
Þetta vatt svo upp á sig og endaði
með því að ég fór að safna dúkkum
af ástríðu. Fyrst stóðu þær uppi á
skáp hjá mér, en þegar á leið fékk
ég mér góðan glerskáp undir dúkk-
urnar. Hann er nú reyndar orðinn
of lítill fyrir þó nokkru. Mér þykir
svolítið merkilegt að dúkkurnar
fengu alltaf að vera í friði hjá mér,
allt frá því að þær stóðu uppi á skáp.
Börnin báru svo mikla virðingu fyrir
dótinu hennar ömmu,“ segir Stein-
unn, sem áttatíu og fimm ára gömul
á þijár dætur, tíu barnabörn og átta
barnabarnabörn.
Steinunn hefur saumað búninga á
margar af dúkkunum. „Ég saumaði
íslensku búningana og fór eftir bók
Elsu E. Guðjónsson frá 1969, ís-
lenskir þjóðbúningar kvenna. Svo
saumaði ég dönsku, sænsku og
norsku búningana og leitaði víða
fanga um heimildir. Eg notaði líka
danska bók sem ég á, Klædedragtens
Kavalkade í farver frá 1954, og bjó
til tískubúninga á sumar dúkkumar.
Það liggur heilmikil vinna í þessu,
en það er heldur ekkert gaman að
þessu nema búningarnir séu „org-
inal“.“
Ennþá eru Steinunni að berast
dúkkur víðsvegar að og í skápunum
hjá henni leynast sýnishom frá öllum
heimshornum. Sumar þeirra hefur
hún sjálf búið til og ekki ofsagt að
þær ásamt þeim sem hún hefur
klætt, beri af í veglegu safninu. ■
Hanna Katrín Friðríksen
JÓLADÚKAR Steinunnar eru
bæði rauðir og grænir.
ember, svo hægt sé að skreyta með
þeim fyrir jól.
Dansað í kringum jólatréð
Þó mörg heimili njóti myndarskap-
ar Steinunnar um jólin, sker heimili
hennar sig úr. Það er aðal jólaheimil-
ið, af fleiri en einni ástæðu. „Tengda-
faðir minn lét okkur lofa því að það
yrði alltaf dansað í kringum jólatréð
hjá okkur," segir hún. „Borðstofu-
borðið er fært til hliðar og svo dans-
ar öll fjölskyldan. Þeim yngstu þykir
ekki vera jól, nema þau séu hér í
þessu húsi.“ Húsið á enda langa sögu
Friðlaus og verður að fara í
bæinn til að eyða peningum
„ÉG FÆ eitthvert kast, mér líður
illa og verð að eyða peningum ojg
kaupa eitthvað, bara eitthvað. Eg
fer í búðirnar, ríf kjaft við af-
greiðslukonurnar ef ekkert er til
sem mig langar í og enda oft á
því að labba út með einhverja hluti
sem ég er hundóánægð með.“ Sú
sem þetta mælir er 22 ára háskóla-
mær, sem á fulla skápa af nýjum
fötum, skóm ogtöskum í öllum
regnbogans litum og gerðum og
viðurkennir, treglega þó, að hún
eigi við ákveðið kaupvandamál að
stríða. Hún vill ekki láta nafns
síns getið en til hægðarauka skal
hún nefnd Margrét í eftirfarandi
samtali.
Margrét lýsir kaupáráttu sinni
og fatafíkn sem hálfgerðri geggj-
un. „Ég hugsa stanslaust um föt
og hvernig fatnað ég eigi að kaupa
mér næst. Stundum er ég gjörsam-
lega friðlaus i skólanum og verð
að komast í bæinn til að eyða pen-
ingum, ef ekki í föt, þá bara í eitt-
hvað, hversu ómerkilegt sem það
er. Auk þess er ég veik fyrir skóm
og á ekki í vandræðum með að
finna einhverja ástæðu til að
kaupa mér nýja þrátt fyrir að ég
eigi þrjátíu pör fyrir.
En ég eyði ekki bara peningum
í föt, heldur fer ég út að borða
og svo kaupi ég mér vín á börun-
um um helgar," segir hún.
Námsmenn fá
auðveldlega lán
Margrét býr á heimili foreldra
sinna, en segist þó fjármagna öll
sín kaup sjálf. Hún játar fúslega
að hún eyði um efni fram enda
nær hún ekki alltaf að láta enda
ná saman. „Ég er ekki á námslán-
um en framfleyti mér með því að
vinna við afgreiðslustörf samhliða
náminu," segir hún.
„Ég sé sjaldnast Iaunin mín því
þau fara beint í að borga vísa-
reikningana mína. Og þegar í
harðbakkann slær hækka ég yfir-
dráttarheimildina mína. Þetta
virðist ekki vera neitt mál því það
er eins og maður njóti sérstakrar
velvildar í bönkunum af því að
maður er námsmaður í Háskólan-
um,“ segir hún til útskýringar.
„Og þrátt fyrir að ég þurfi stund-
um að standa í ýmsum fjárhags-
legum reddingum um mánaðar-
mót, kemst ég alltaf upp með þetta
og held áfram að eyða jafnmikið
eða jafnvel meira en áður,“ bætir
hún við.
Margrét getur ekki alveg út-
skýrt af hverju hún fær þessa
óstjórnlegu löngun til að eyða
peningum. Fjölskylda hennar er
ekki vön að berast á og því er
eyðslan ekki eitthvað sem hún
hefur alist upp við. „Einu skýr-
ingarnar sem ég hef er að það
komi einhver óánægja fram í
þessari hegðun. Auk þess finnst
mér gott að hugsa til þess að ég
geti verðlaunað sjálfa mig eftir
próf með því að rölta um Lauga-
veginn og kaupa föt. Mér finnst
ég verði að fá gleði út úr ein-
hverju og hana fæ ég helst út úr
því að kaupa mér dýr föt og fara
til dýrasta hárgreiðslumeistarans
í bænum. Yfirleitt líður mér vel
á meðan ég er að versla og finnst
gaman að láta afgreiðslukonurn-
ar stjana við mig og finna handa
mér flottustu fötin. En þegar ég
einnig verið haldið fram að á meðan
kaupóðir einstaklingar séu að versla
líði þeim vel og sjálfsálitið styrkist,
en hins vegar sé sú vellíðan skamm-
vinn.
í sömu rannsókn kom einnig fram
að einstaklingar með kaupæði upp-
lifi allir einhveija innri þörf fyrir
að eyða peningum og kaupi hluti
einungis í þeim tilgangi að fínna til
kem heim fæ ég hins vegar bak-
þanka og sé eftir öllu saman,
þótt mér takist nú stundum að
réttlæta kaupin fyrir sjálfri mér,“
segir hún.
Margrét segist oft óska þess að
geta falið nýju fötin fyrir foreldr-
unum, en þau sjái alltaf hvað sé
nýtt og hvað sé gamalt. „Þau
þekkja mig of vel,“ segir hún.
Erfitt að horfast í augu
vlð eyðsluna
Margrét gerir sér grein fyrir
því að mikið af þeim fatnaði sem
hún kaupir geti hún verið án, en
samt finnst henni erfitt að hætta
eyðslunni. „Stundum fæ ég þung-
lyndisköst yfir því hvernig ég eyði
miklum peningum og veit þá ekki
hvernig ég á að fara að því að
láta enda ná saman. En í annan
stað er ég kærulaus, hlæ að þessu
öllu saman og forðast að horfa í
augu við eyðsluna," segir hún og
nefnir einnig að það hafi oft
hvarflað að sér að klippa vísakort-
ið eða að láta einhvern ættingja
geyma það fyrir sig. „En ég hef
mig aldrei í það,“ segir hún.
Margrét viðurkennir að þessi
eyðsla sé farin að stjórna lífi henn-
ar meira en góðu hófi gegnir. Hún
segir að þetta sé til dæmis farið
að hafa töluverð áhrif á námið,
því ef hún sé ekki að hugsa um
föt í skólanum, þá sé hún að vinna
sér inn fyrir þeim. „Líf mitt er
farið að ganga út á föt og það er
auðvitað slæmt,“ segir hún. „En
ég stefni að því að gera eitthvað
í þessu,... einhvern tíma
seinna ..segir hún að síðustu.
meiri vellíðunar. Þeir sem eru langt
leiddir skammast sín fyrir eyðsluna
og fela nýju hlutina fyrir fjölskyldu
og vinum. Aðrir finna sér aðrar leið-
ir til að losa sig við nýkeyptar birgð-
ir. í Bandaríkjunum þekkist það til
dæmis að fólk stundi það að skila
fötunum daginn eftir að kaupin áttu
sér stað, fái innleggsnótu, komu
stuttu síðar og versli fyrir innlegg-
snótuna, skili dótinu daginn eftir
og svo koll af kolli.
Tengist oft lélegri
sjálfsímynd
Óttar Guðmundsson geðlæknir
hjá Teigi segir að þegar talað sé
um kaupæði sé nauðsynlegt að líta
á alla málavexti. „Þegar við erum
að tala um kaupáráttu erum við
ekki að tala um fólk sem kaupir of
mikið á útsölunum eða í utanlands-
ferðinni og er í kjölfarið að beijast
við að borga vísareikningana. Við
erum að tala um fólk sem er oft og
á tíðum með mjög langvinnt vanda-
mál, sem stendur í mánuði eða jafn-
vel ár. Þar er um að ræða ákveðna
áráttu eða þráhyggju sem gengur
út á það að kaupa, eyða og umbuna
sjálfum sér í ákveðnum erfiðleikum.
Til dæmis þegar viðkomandi er með
mikinn kvíða, mikið þunglyndi eða
upplifir mikla spennu heimafyrir.
Þessir einstaklingar eiga oft heilu
kassana af snyrtivörum, bókum,
jóladúkum, skóm og fleiri hlutum
sem þeir hafa í raun ekkert að gera
við,“ segir hann.
ðttar segir að þeir geðlæknar sem
vinna í ávana- og fíkniefnageiranum
skilgreini kaupáráttu innan geð-
læknisfræðinnar. „Mikilvægt er að
horfa á heildarmyndina og sjá í
hvaða ástandi viðkomandi er þegar
hann er að kaupa, hvenær hann
kaupir og til hvers hann sé að kaupa
alla þessa hluti,“ segir hann.
Það er að sögn Ottars erfitt að
segja hve stór hópur eigi við slíkan
vanda að stríða, en alltaf sé eitthvað
um það að fólk komi á Teig eða
aðrar meðferðarstofnanir til að
vinna bug á þessari áráttu. „Hér
höfum við haft einstaklinga til með-
ferðar sem hafa algjörlega misst
stjórn á lífi sínu og eru búnir að
hleypa sér í stórkostlegar skuldir
vegna þess að þeir eru endalaust í
einhveijum kvíða- eða þunglyndis-
köstum að umbuna sér með því að
kaupa kannski átjándu yfirhöfnina,"
segir hann.
Meðferð vlð
kaupáráttu
Kaupárátta er að sögn Óttars
yfirleitt hluti af stærri vandamálum
sem tengjast til dæmis lélegri sjálfs-
mynd, miklum kvíða, spennu eða
þunglyndi. „Og fólk leitar sér oft
huggunar á þessum vandamálum
með því að eyða peningum og
kaupa,“ segir hann. „Þegar einstakl-
ingur með kaupáráttu kemur til
dæmis til meðferðar á Teiga reynum
við fyrst að finna grunnsjúkdóminn.
Ef það er mikill kvíði eða þunglyndi
þarf oft að meðhöndla það með við-
eigandi lyfjum. Síðan er reynt að
vinna með kaupáráttuna eins og
hvert annað stjórnleysi á sama hátt
og við vinnum venjulega með stjórn-
leysi, til dæmis áfengissýki, amfeta-
mínneyslu eða spilaáráttu," segir
hann að lokum. ■