Morgunblaðið - 10.12.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1996 B 3
Oldugangur í blóðinu
VALSAR úr síðustu siglingu nefnist yóða-
bók Lindu Vilhjálmsdóttur og fjalla ljóðin
um siglingu hennar frá íslandi yfir At-
landshafið að Frakklandsströnd.
„Ég ætlaði mér ekkert að skrifa um
þessa ferð,“ segir Linda. „Ég fór í sigling-
una í nóvember árið 1994 og í apríl 1995
tóku þessi Ijóð að detta upp úr mér. Þau
hlóðust upp á undraverðum tíma. Fyrst var
ég í fordómafullum stellingum og hrædd
við að þetta væru
bara einhveijir
brandarar. En eft-
ir því sem á leið
varð ég ánægðari
með hvað þau eru
einföld. Það eru
engar krúsídúllur
í þeim. Þau segja
bara sögu og ég
leitast við að segja
þær á lýrískan
hátt. Ég skrifaði
ljóðin með það fyr-
ir augum að þau
yrðu einföld og
aðgengileg. Til að
byrja með skrifaði
ég niður minnis-
stæðustu atvikin
eða sögurnar um borð, síðan kom lýrískur
millikafli og þegar hann var kominn, rað-
aði ég efninu upp í heild og orti inn í þar
sem mér þótti viðeigandi.
Sérstakur
heimur um borð
Handritin að fyrri bókum mínum hafa
orðið til á lengri tíma. Til dæmis handritið
að Bláþræði varð til á tíu ára timabili og
Klakabörnin tók alveg tvö ár. Lífið um borð
var dálítið sérstakur heimur; heimur sem
maður kemst ekki í snertingu við dagsdag-
lega. Ég hafði ákveðnar hugmyndir um líf-
ið um borð í svona skipi og þær komu al-
veg heim og saman við raunveruleikann.
Ég kunni vel við mig og þegar ég kom til
hafnar eftir rúma fimm sólarhringa langaði
mig ekkert til að fara í land. Með því að
skrifa þessa bók skynjaði ég hvað lifið á
sjónum er mér nátengt og mér fannst ég
finna fyrir öldugangi í blóðinu. Það er mik-
ill frumkraftur í að vera á sjó. Maður sam-
einast umhverfinu, það er eins og andar-
drátturinn og allt lífsverkið snúist um það.
Bókina nefni ég Valsa úr síðustu siglingu
en það kemur til af því að ég er alin upp
í sjómannsfjölskyldu og sjómannavalsarnir
voru stór hluti af lífi okkar. Maður var
alltaf að hlusta á óskalög sjómanna þar sem
var ótrúlega mikið spilað af sjómannavöls-
um. Þegar ég fór að yrkja mín fyrstu ljóð
þá voru þau nokkurs konar glíma við sjó-
mannavalsa.
í valsinum er mikill öldugangur. Maður
sér það best þegar vals er dansaður í
keppni. Þar eru konur í kjólum með öldu-
faldi sem sveiflast þegar þær svífa um
gólfið. Ég hef nú samið þrjár ljóðabækur
en í millitíðinni hef ég birt ljóð víða ann-
ars staðar. Ég er farin að draga í efa gildi
þess að gefa út Ijóðabækur, því þær seljast
verr en aðrar bækur, hvað sem veldur. Það
má finna Ijóðinu vettvang víðar en i bók-
um, til að mynda í tímaritum og upplestri.
Það hefur verið óskapleg flokkun í
menningunni og í þeirri flokkun hefur ljóð-
ið hlotið það hlutskipti að vera talið eitt-
hvað háfleygara en t.d. skáldsajgan og það
talið óaðgengilegra en jafnvel Islendinga-
sögurnar. Það er mikill og útbreiddur mis-
skilningur að halda því fram að njótandinn
þurfi að vera menntaður, háfleygur eða
listrænn í sér. Ekki veit ég hver er ábyrg-
ur fyrir þessum misskilningi en ég held
að skáldin eigi sök að máli ekki síður en
aðrir.
dauðahafið
Ég prótestera ég
verð ekki sjóveik
frekar en faðir minn
afar forfeður víkingar
hef stigið ölduna
síðan ég fæddist á sjó
mannadaginn og blóðið
í æðum mér er saltara en brim
Úr bókinni Valsar úr síðustu siglingu.
Bókmennttr
Lífssaga
ÁFLUGSKÖRPUM
VÆNGJUM
Lífssaga Myriam Bat-Yosef eftir
Oddnýju Sen. Prentvinnsla og bók-
band: Prentsmiðjan Grafík hf.
Fróði 1996. - 372 síður.
FERRÓ - ERRÓ er eitt helsta
viðfangsefni Myriam Bat-Yosef í lífs-
sögunni Á flugskörpum vængjum
sem að stórum hluta er upprifjun
hjónabands þeirra Errós. Þegar til-
finningar ráða ferðinni eins og í fleiri
hjónaböndum gengur á ýmsu, en
þrátt fyrir vissar afhjúpanir er mildi-
lega fjallað um stærstu ást listakon-
unnar.
Erró verður í sögunni fremur
hversdagsleg manngerð („ekki flók-
inn persónuleiki"), jákvæður og
skilningsríkur á köflum, en oftar eig-
ingjarn, afbrýðisamur og upptekinn
af sjálfum sér. Hann er samkvæmt
henni vinnusamur og metnaðargjarn,
en of sjaldan glittir í dæmigerðan
listamann. Það er helst í ástleitninni
sem komist er undir yfirborðið.
Ástsjúk tilfinningamanneskja
Myriam Bat-Yosef lýsir sjálfri sér
sem tilfinningasamri og ástsjúkri og
dregur ekkert undan þegar kenndir
og geðshræringar eru annars vegar.
Það skín í gegn að hún er líka ná-
kvæm, smámunasöm og afskiptasöm
eða með öðrum orðum ráðrík. Elsk-
hugarnir voru margir, sumir betri
en aðrir og viðdvöl sumra lengri en
annarra. Þeir sem voru mest spenn-
andi kölluðu á að minnsta kosti sex
sólarhringa lotu. Þessi einkamál og
önnur eru sögð lesandanum af hrein-
skilni og óvenjulegu hispursleysi sem
telst einn helsti kostur bókarinnar.
Fjölskyldumál eru brotin til mergj-
ar, ekki skirrst við að lýsa því sem
nærgöngult er. Foreldrar og dóttir
sleppa ekki undan vægðarleysinu en
umburðarlyndi er ríkjandi. Einnig
verður ísrael nútímas og vandi gyð-
inga Ijóslifandi og ég hygg að margt
megi læra af frásögnum Myriam
Bat-Yosef af heimi gyðingdómsins
Sætt og súrsætt
í sögu listakonu
sem hún skýrir vel.
Umfjöllun hennar er vel
grundvölluð en ekki
gagnrýnislaus og nálg-
ast beiskju undir lokin
þegar sú ákvörðun er
tekin að snúa baki við
Israel og gerast Islend-
ingur.
í skugga Errós
Um list Errós eru til
margar bækur og ekki
nema fimm ár síðan bók
Aðalsteins Ingólfssonar
um hann kom út. Minna
hefur skiljanlega borið
á Bat-Yosef, hún hefur
staðið í skugga frægð-
armannsins. Það verður
aftur á móti að viður-
kenna að bók hennar
varpar ljósi á listsköpun
hennar og hlýtur að
beina sjónum manna að
listakonunni.
Það er áreiðanlega
rétt að myndir hennar
eru munúðarfullar og
frá þeim renna erótískir
straumar. Eftir sýnis-
hornum að dæma eru
þær oft í anda skrey-
tilistar, en hveiju orði
er það sannara að súr-
realisminn hefur sett
svip á þær.
Frá bóhemárum í Par-
ís á sjötta áratugnum og búsetu þar
síðar koma kynni af súrrealistum,
meðal þeirra André Breton, Matta og
mörgum fleiri. Það er fullt af frægu
fólki í bókinni. Eftirtektarverður kafli
er um kynni þeirra Bat-Yosef og rit-
höfundarins Ana'is Nin. Þau voru ein-
göngu fólgin í bréfaskriftum, en milli
þessara opinskáu og ástriðufullu
kvenna hefur engu að síður myndast
sterkt samband sem
gaman er að kynnast.
Einhvem veginn skilur
maður Nin betur eftir
lesturinn og var ekki
vanþörf á.
Umijöllun um ísland
er raunsæ og afar vin-
samleg, myndir frá
Reykjavík og Klausti trú-
verðugar. Ekki er sleppt
að segja frá einkennileg-
heitum íslendinga,
hvemig er það hægt?
Smáborgarahátturinn
var og er ríkur. Lista-
mannalíf á sjötta ára-
tugnum var mjög líkt því
sem Bat-Yosef lýsir,
tómleika þess og tak-
markanir sér hún glögg-
lega en líka það sem var
óvenjulegt eins og mik-
inn áhuga á listum og
það hve fjölmiðlar vom
opnir fyrir listafréttum
og hve mikið var skrifað
um listir þótt flest væri
það bágborið.
Sætt og súrsætt
Meðal þeirra sem
lifna á síðunum ýmist í
sætu eða súrsætu eru
Veturliði Guðnason,
yaltýr Pétursson, Bragi
Ásgeirsson, Dieter Roth,
Sigríður Bjömsdóttir,
Gunnar S. Magnússon, Sigríður Krist-
ín Davíðsdóttir, Jóhannes Kjarval og
tengdafaðirinn Guðmundur Einarsson
frá Miðdal, Klausturfólkið, vinnufé-
lagar og ótal fleiri.
Ekki var unnt að lifa á listinni einni
saman. Lýsing vinnufélaga í súkkul-
aðigerðinni Freyju er ekki græskulaus
en hver dregur hana í efa? Það er
eitthvað mjög íslenskt eða reykvískt
Myriam Bat-Yosef
Oddný Sen
í þessari lýsingu: „Innantómt slúðrið
í vinnunni fór fljótlega að fara í taug-
amar á mér. Flestar konumar mös-
uðu endalaust um alls kyns innan-
tóma hluti, stráka, jass og böll en ljót-
ar kjaftasögur um annað fólk vom
þó aðalumræðuefnið. Sumar kvenn-
anna voru grófar í háttum og tali og
minntu mig á sumar ísraelsku verka-
konumar í gúmmíverksmiðjunni þar
sem pabbi var framkvæmdastjóri.“
Oddný Sen hefur byggt bókina á
bréfum Myriam Bat-Yosef til foreldra
sinna á tuttugu ára tímabili, viðtölum
við listakonuna og aðra sem koma
við sögu. Oddný hefurþekkt Bat-
Yosef síðan hún var barn, eins og
hún segir vom þau Erró um tíma
daglegir gestir á heimili foreldra
hennar, Jóns Sen og Bjargar Jónas-
dóttur.
Þótt helst megi fínna að bókinni
að hún sé kannski einum of langdreg-
in þegar lýst er persónulegum högum
listakonunnar fæst góð mynd af bar-
áttu hennar, sorgum og gleði. At-
hygli vekur hve staðföst hún er og
fylgin sér hvað sem á gengur, en
vissulega ekki alveg ósærð. Bókin er
vel skrifuð og tvímælalaust meðal
athyglisverðari ævisagna síðustu ára.
Ljósmyndir fylgja úr einkasafni Myr-
iam Bat-Yosef.
Sarg og bit
í sýningarskrá frá sýningu í Lista-
mannaskálanum í Reykjavík 1963
skrifaði Bat-Yosef: „Eg er upprunnin
í landi þar sem vindurinn hefur jafnt
en heitt og sargandi hljóð. Hann
feykir sandinum þunglega inn frá
eyðimörkinni og þótt hann blási að-
eins á stundum er hann ekkert undr-
unarefni þeim sem hefur alist upp
við hann. Eitt það fyrsta, sem greip
athygli mína þegar ég kom til ís-
lands, var vindurinn - hið volduga
en ósýnilega hvassviðri sem feykir
þó ekki á undan sér laufum eða brýt-
ur greinar eins og annars staðar
heldur bítur sig inn í andlit manns
og sál, hraðfleygur og hvínandi á
þúsund flugskörpum vængjum . . .“
Sargandi hljóðið og vængjaði vind-
urinn eru í þessari bók í hæfilegri
blöndu.
Jóhann Hjálmarsson.
Nýjar bækur
• ÚT ER komin bókin Eintal á
alneti eftir Matthías Johannessen,
en efni bókarinnar er sótt í Helgi-
spjall hans, fasta þætti sem hann
hefur skrifað í Morgunblaðið und-
anfarin átta ár.
Útgefandi er Ár-
vakur hf., útgáfu-
félag Morgun-
blaðsins, og er
bókin gefin út í tvö
hundruð tölusett-
um eintökum, árit-
uðum af höfundi.
Þetta er fímmta
bókin með efni úr
Helgispjalli Matt-
híasar.
Efni Eintals á
alneti er Qölbreytilegt, eða frá sjón-
varpinu sem „endurspeglar vissa
þætti raunveruleikans, aðra ekki“
til spjallsins Orð, trú og skáldskap-
ur, þar sem vitnað er til Montesqui-
eus: „Mitt hlutverk er ekki að láta
fólk lesa, heldur hugsa.“ Höfundur
bætir við: „Það hefur þeim mörgum
tekizt sem ég hef leitað til í þessum
pistlum."
Bókin sem er 213 síður var unn-
in til prentunar af starfsmönnum
Morgunblaðsins en prentunin fór
fram hjá Odda. Kápumynd er eftir
Helgu Guðmundsdóttur.
• SVIKINN veruleiki er eftir
Danann Michael Larsen. Larsen
hefur verið skipað á bekk með landa
sínum metsöluhöfundinum Peter
Hoeg en nú hefur verið samið um
útgáfuréttinn á
Sviknum veruleika
í um tuttugu lönd-
um.
Dönsk blöð luku
miklu lofsorði á
bókina. í Inform-
ation sagði m.a.:
„Svikinn veruleiki
ber vott um mikla
hæfileika; sagan
er vel skrifuð,
spennandi og fynd-
in og atburðarásin hröð.“
„Blaðamaðurinn Martin Molberg
reynir að finna morðingja Monique,
unnustu sinnar. í því máli virðist
engu að treysta, allra síst ljósmynd-
um en þeim má breyta að vild. Og
veruleikinn er ekki allur þar sem
hanp er séður,“ segir í kynningu.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Bókin er 253 bls. Sverrir Hólmars-
son þýddi en Wilfried Bulleijahn
hannaði kápu. Bókin erprentuð og
bundin íPrentsmiðjunni Odda. Leið-
beinandi verð er 3.290 kr.
• SIGLFIRSKAR þjóðsögur og
sagnir hefur Þ. Ragnar Jónasson,
fræðimaður og fyrrverandi bæjar-
gjaldkeri á Siglufirði tekið saman.
Stór hluti sagn-
anna í bókinni birt-
ist nú í fyrsta sinn
á prenti.
í bókinni eru
113þjóðsögurog
sagnir úr hinum
fornu Siglufjarð-
arbyggðum nyrst
á svonefndum
Tröllaskaga en
Þ. Ragnar þær eru taldar frá
Jónasson vestri: Úlfsdalir,
Siglufjörður,
Siglunes, Héðinsfjörður og Hvann-
dalir. Þarna er m.a. að finna sögur
af huldufólki, viðburðasögur,
draugasögur, dulrænt efni og sögur
af baráttu við óblíð náttúruöfl.
Bókin Siglfírskar þjóðsögur og
sagnir er liðlega tvö hundruð síður
að stærð. I bókinni er yfirlitskort
af Siglufjarðarbyggðum og einnig
ítarlegar skrár, heimildaskrá og
nafnaskrá, bæði með mannanöfnum
og örnefnum.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Kápuhönnun og útlit bókarinnar
annaðist RagnarHelgi Ólafsson en
kápumynd af Siglufirði tók Mats
WibeLund. Bókin var sett og brot-
in um hjá Vöku-Helgafelli en prent-
vinnslu og bókband annaðist Prent-
smiðjan Oddi. Leiðbeinandi útsölu-
verð er 2.890 kr.
Matthías
Johannessen