Morgunblaðið - 06.04.1997, Qupperneq 2

MORGUNBLAÐIÐ
2 B SUNNUDAGUR 6. APRÍL 1997
Morgunblaðið/Einar Falur
AGNAR Jónsson við nýsmíðina. Báturinn er 11 metra langiir, mælist 14 tonn, og er snn'ðaður eftir teikningu Jóns Ö. Jónassonar. Miðað
við þróunina gæti þetta orðið síðasti fiskibáturinn úr tré sem verður smíðaður hér á landi. Agnar hefur unnið við smíðina þegar tími hef-
ur gefist til frá öðrum verkum. Báturinn er hinn vandaðasti enda nostrað við hvert handtak.
af föður sínum, hlaut meistararéttindi 25 ára
gamall og hefur aldrei unnið við annað. Agn-
ar segir að það verði enginn góður skipa-
smiður nema hann vaxi upp í greininni. Mað-
ur verði að fá þetta í blóðið, anda að sér lykt-
inni af hampinum og tjörunni og þreifa á
viðnum.
Faðir Agnars, Jón Örn Jónasson skipa-
smíðameistari, stofnaði Bátastöðina á Gelgju-
tanga 1970. Afi Agnars, Jónas H. Guðmunds-
son, var fyrsti skipasmiðurinn sem útskrifað-
ist frá Skipasmíðastöð Reykjavíkur og faðir
Agnars einn sá síðasti sem lauk þar sveins-
prófi.
„Karlinn hann pabbi byrjaði sjálfstætt þeg-
ar hann bauð í viðgerð á vélbátnum Fjalari
austur á Eyrarbakka," segir Agnar um upp-
haf Bátastöðvarinnar. „Eyrbekkingar voru
nýbúnir að kaupa bátinn af Helga Ben. í Vest-
mannaeyjum þegar þeir misstu hann upp í
fjöru. Pabbi bauð í viðgerðina og fékk verkið.
Það urðu margir vitlausir yfir því að maður
sem ekki ætti nein verkfæri fengi þetta. Pabbi
smíða í bílskúrnum heima hjá sér og lauk svo
við hana þegar hlé gafst frá viðgerðum og öðr-
um verkum. Jón vai’ mikill áhugamaður um
skútusiglingar og hafði kynnt sér og unnið við
smíði á skútum og lystisnekkjum í Danmörku,
auk þess sem hann jas sér til um þau efni.
Siglingaklúbburinn Óðinn keypti skútuna og
nefndi hana Blæsvöluna.
Skútur eru til skemmtunar en fiskibátar
afla fjár. Jón hafði mótað sér ákveðna skoðun
á því hvemig slíkir bátar ættu að vera í laginu.
í júní 1971 lögðu þeir Jón og Agnar kjöl að
nýjum vélbáti sem smíðaður var eftir teikn-
ingu og hugmyndum Jóns. Bátar byggðir á
þessari teikningu áttu eftir að verða fleiri,
meðal annars sá sem nú er í smíðum.
Fyrsti fiskibáturinn var sjósettur í janúar
1973, seldur til Keflavíkur og fékk nafnið Sig-
urður Baldvin. Hálfu ári seinna var hann seld-
ur til Bolungarvíkur og hét Jakob Valgeir þar
til Vagn heitinn Hrólfsson keypti bátinn og
nefndi hann Hauk. Nú tekur Agnar þátt í því
norður á Akureyri að gera Haukinn í stand og
seglskútunni Fortunu sem þeir feðgar smíð-
uðu og sýnd var á Iðnsýningu 1977.
Inni í vélasalnum stendur fornlegt reiðhjól
upp við vegg. Við nánari skoðun sást að það
var af gerðinni Hamlet. „Ætli þetta sé ekki
hjólið sem karlinn hann pabbi var tekinn á
forðum," segir Agnar. „Þegar hann ætlaði að
taka bílpróf fór hann að sækja sér sakavott-
orð. Afgreiðslumaðurinn fór á bakvið og kom
löngu seinna fram með stóra bók. Hann spurði
pabba, fyrir framan fullan kontór af fólki,
hvort hann ætlaði virkilega að fara að taka bíl-
próf með svona sakaferil - tekinn ljóslaus á
hjóli tólf ára!“
Skútur og skektur
Agnar telur að alls hafi um 30 fley orðið til í
Bátastöðinni, frá því hún var stofnuð fyrir 27
árum, auk fjölmargra stórra og smárra við-
gerða í slippnum og smíðavinnu í togurum og
flutningaskipum. Bátamir sem þeir feðgar
smíðuðu voru stórir vélbátar, seglskútur,
skektur og trOlui’. Þar hefur nú verið í smíðum

A GELGJUTANGA
„EF GUÐ hefði ætlað mönnum að smíða
trefjaplastbáta, þá hefði hann skapað trefja-
plasttré." Þessi texti mætti mönnum á kontór-
hurðinni í Bátastöð Jóns Ö. Jónassonar á
Gelgjutanga í Reykjavík. Bátastöðin var eitt
síðasta vígi hreinræktaðrar tréskipasmíði hér
á landi. Þai’ innan veggja vissu menn að tré-
skip hafa sál og voru jafn vissir um sálarleysi
plastbáta. Stórvirkar bandsagir, heflar og ný-
tísku handverkfæri voru þar í góðu samræmi
við aldagamalt handverk með tilheyrandi hjá-
trú og óskráðum siðum.
Með bátasmíði í blóðinu
Agnar Jónas Jónsson skipasmíðameistari
tók við rekstri Bátastöðvarinnar að föður sín-
um látnum 1983. Agnar er skipasmiður að
langfeðgatali og hefur alist upp við bátasmíði
frá blautu barnsbeini. Hann var ekki hár í
loftinu þegar hann fór að fara með pabba sín-
um í vinnuna. A skólaárunum var hann með
honum í sumarvinnu, lærði síðan skipasmíði
vissi að það var verið að leggja niður trésmíða-
verkstæði Landsmiðjunnar og fékk vélarnar á
tombóluverði. Hann fór með bandsögina aust-
ur og gerði við bátinn í fjörunni. Það unnu við
þetta fjórir smiðir og þrír strákar. Eg var
smápolli, tólf, þrettán ára, en fékk að spinna
hamp og kítta.“
Þegar þetta var hafði Jón lagt inn umsókn
um lóð fyrir athafnasvæði inn á Gelgjutanga.
Hann hafði vel upp úr viðgerðinni á Fjalari
og hófst handa við bátastöðina 1969. Stöðvar-
húsið var gamall hermannaskáli af Keflavík-
urflugvelli, 30 metra langur og 6 metra breið-
ur. Jón steypti undirstöður og byggði undir
veggi skálans svo að í helmingi hans er 5
metra lofthæð og þar voru bátarnir byggðir.
Hinn helmingurinn var verkstæði og vélasal-
ur.
Fyrstu bátarnir
Fyrsta skipið var sjósett frá Bátastöðinni
1971, einmöstruð skúta sem Jón byrjaði að
verður hann gerður út frá Húsavik til hvala-
skoðunar.
Annar heimur
Agnar var að byrja að flytja burtu vélar og
tæki þegar okkur blaðamenn bar fyrst að
garði í Bátastöðinni. Það var sérstök tilfinning
að stíga inn í þann heim sem Bátastöðin var.
Rétt fyrir ofan er verslunarhverfi með ys og
þys borgarlífsins en í bátastöðinni virðist
klukka tímans ganga hægar. Skemman var
farin að láta á sjá, enda löngu ljóst að dagar
hennar væni taldir. Innan dyra blandaðist
lykt af viði, spæni, tjöru og hampi. Kontórinn
minnti á bestikk í fiskibát, klæddur lökkuðum
panel og krossviði. Lúinn skrifborðsstóll og á
skrifborðinu pappírar og annað dót. Víða má
sjá hálf og heil líkön af skipsskrokkum, árang-
ur spekúlasjóna þeirra feðga um hið full-
komna skrokklag. Uppi á vegg hanga myndir
af bátum sem smíðaðir voru í stöðinni fyrir
margt löngu.
„Óli K. var hirðljósmyndari hjá okkur,“ seg-
ir Agnar og fer höndum um eina myndina.
„Hann var vanur að koma minnst einu sinni á
ári og taka myndir af bátunum." Blaðagrein
úr finnsku dagblaði er innrömmuð uppi á
vegg. Þar er sagt frá Bátastöðinni í máli og
myndum og séríslenskum skipasmíðahefðum.
Agnar tekur niður innrammaða grein úr Sjó-
mannablaðinu Víkingi, þar er sagt frá
SIGURÐUR Baldvin KE 22, sfðar Haukur
ÍS, smíðaður eftir teikningu Jóns Ö. Jón-
assonar, á stokkunum við Bátastöðina
1973. Nú er verið að gera þennan bát upp
og á að nota hann til hvalaskoðunar á
Húsavík.
FORTUNA undir seglum á Kollafirði.
Agnar Jónsson stendur á dekki. Agnar er
mikill áhugamaður um siglingar eins og
faðir hans var.
TRILLUM og ýmsum smábátum var skot-
ið inn á milli smíða á stærri vélbátum og
skútum auk viðgerðavinnu. Hér sést
trillan Blakkur sem hleypt var af stokk-
unum 1975.
HJÁLMAR R. Bárðarson siglingamála-
stjóri og Jón Ö. Jónasson skipasmíða-
meistari við skútuna Blæsvölu. Myndin er
tekin í slipp Bátastöðvarinnar 1971.
FEÐGARNIR í Bátastöðinni gerðu líkön í
réttum hlutföllum af bátum og skútum
sfnum og voru þau prófuð í sjó. Hér er
Pétur Jónsson, bróðir Agnars, með líkan
af skútunni Fortunu.