Alþýðublaðið - 04.01.1934, Blaðsíða 2
PIMTUDAGINN 4. JAN. 1934.
Ai,J»ÝDUBLA©íÐ
2
LEIKDÓMAR ALÞÝÐUBLAÐSINS;
Jón Thoroddsen:
Maður og kona.
(Leiksett af Emil Thoroddsen).
Fáar íslenzkar skáldsögur munu
ver fallnar til sýinmgar á leiksviðii
en þessi gamla og góða sveiía-
saga, sem er svo ódramatisk sem
miest má vera. Hversdagslegt
baðstofulíf, — lýsing á sveita-
vinnubrögðum, búnaði manina og
híbýluJTi. Frásagnir um kirkju-
göngur, ferðalög, giftingarbrask
og smá-ástaræfintýri, ier veiga-
mikill hluti bókarinnar. I iýsáing-
um þessum feist mikill fróöleikur,
því þar bregður höfundur sög-
unnar upp skýrum og efalaust
aiisönnum myndum af íslenzku
sveitalifi á 18. öld. Af persónu-
iýsíngunum kynnist lesandinn al-
þýðufólki á þessum tíma, um-
hverfi þess og lífsskilyrðum. Þetta
er það, sem hefir átt mikinn þátt
í að gera söguna vinsæla. —
Mörg atvik hénnar, sem skemti-
iegust hafa þótt, falla burtu, þeg-
ar sagan kemur á leiksvið. T. d.
. hið alkunnn atriði, með Sigvalda
i heygeilinni, Tudda í sýrusánum.
herfierð meðhjálparafeðgajnna á
hendur Bjarna á Leiti, kirkjuferð
Sigurðar og Þorsteins, sem er eitt
stærsta atriði sögunnnar o. s. frv.
Ekkert af þessu fá Ieikhúsgestir
að sjá í Iðnó. — Hvað verður
pá eftir? Helztu sögupersónunnar
með því broti af útliti þeirra og
skapgerð, sem leikaranum tekst
(að ná í tii sýningar, úr sögubrot-
unum, sem tekin eru til mieðferð-
ar. Það er ekki heiglum hent, að
leiksetja svona skrifað verk, svo
að það uppfylli þær kröfur, sem
á að vera hægt að gera til leik-
rits. Til þess þarf hvorki meira
né mimna en. að yrkja skáldverkið
að mikiu leyti upp að nýju. Bæta
víð hverja persónu því lífi og
þeim framgangsmáta, sem leik-
sviðið heimtar, og sem hver leik-
persóna verður að hafa fram yfir
sögupersónuna, ef hún á ekki að
verða Hk iiflausri og klunnaíegii
myndastyttu á óviðeigandi stað.
Auk þess, að atvik og allar gerðir
þeirra, verða að sveigjast úr
formi frásagnarinnar inn í' farveg
hinnar lifandi — og algerlega sér-
stæðu listar — sem nefnd er leik-
ritagerð. — Ætli það sé annars
á færi nokkurs að dramatisera
þessa sögu? Það er vist mikið
vafamál. En þessi tilraun hefir
mistekist. — Því að í raun og
vent er þetta ekkert leikrit, beld-
ur að eins rneirn og minma sund-
urlausir kaflar hér og þar úr
sögunni, siem bera lítinn leik-
sviðsbliæ, og fara þess utan flestir
illa á leiksviðinu. Afleiðingjfn
verður því sú, að atburðaröð
þessarar sýningar verður lieiðin-
lega dayf og langdregin, og al-
gerlega stígandalaus, svo að í
leikslok (sýn. er úti kl. hálf-eitt
eftir miðnætti) finst manni lítið
hafa gerst, sem munað verður
eftir. Fimti þáttur mun að uokkru
frumsaminn, en sízt bætir hann úr
skák, svo mikið flaustursverk og
viðvaningsbragur er á byggingu
hans. Hvaða skynsamleg ástæða
er t. d. til að láta þau Gunnu,
Hallvarð og Egil hýma inni á
leiksviðinu á meðan Þórdís og
Sigvaldi gera upp einkaviðskifti
sin, og veikja með því mjög á-
hrifin af því samtali. Annars úir
og grúir þarna af ýmsum tæknis-
villum. Sigrún er t. d. sett í að
baldíra að heita má um leið og
hún kemur inn úr dyrunum á
Stað. Og framkoma presfsfrúar-
innar þa:r, — herra minn dýri.
Frú Steinunn er líka gerð svo
glámiskygn, að hún þekkir ekki
nýskrifaða rithönd manns sins á
bréfi Þórdísar, en sleppir á sama
augnabliki trausti því og álilti,
sem hún her til Sigrúnar, kveður
bróður sinn fyrir fult og alt í
þessu lífi, og manni finst að eftir
þessa frammistöðu muni hún
iabba sig beint í Wólið til að
deyja. Fyr má nú vera, og þetta
ier hin gáfaða og fjölhæfa Stein-
unin, sem Thoroddsien vandar svo
mjög ti,l í sögunni. Nei, þetta er
of barnalegt, svo að það sé ber-
andi á borð fyrir nútímaáhorf,
Víða er vikið frá atvikaröð sög-
unnar, þó mundi það ekki saka.
væri það ekki stundum gert upp
á ko.stinað persónanna. T. d. er
Þórarinn gerður of einfaidur
með því að láta hann trúa strax
róginum um Sigrúnu og þjóta
burt úr sveitinni undir eins, án
þeas að ná tali af hauni. í sög-
unni sliæst Bjarni á Leiti við með-
hjálparafeðgana af því að hanin á
hendur sinar að verja —og Sig-
rúnú. Ástæðan fyrir handalögmáli
þeirra í sýningunni — á sjálfu
pneststsetrinu — náði aftur á móti
engri átt og rýrir stórum mann-
gildi Bjarna, enda auðsýndlega
sett þar injrt í til að fá hlátur á-
horfenda. Áfliogaatriði þetta —
svo ástæðuiaust sem það var —
var hneinn skripaleikur (farce),
Annars brá því viðar fyrir í sýn-
ingunni, henni til tjóns.
Það er ekki þægilegt, að eiga
að gagnrýna meðferð ieikhlut-
verka, þar sem í raun og veru
er ekki um nein hlutverk að ræða,
heldur sögupersónur. Enda áttu
leikiendur ekki sjö dagana sæla.
Brijnjólf ur- .lóhaimes.wyn va;r sr.
Sigvaldi. Var leikur hans góður
og sjálfum sér samkvæmur, þó
rið leikmáti hans í þessu gæti
kannske talist vafasamur og yrði
til að auka seinagang og þyngsli
sýningarinnar.
Arndís, Björnsdótfir var prests-
frúln. Hlutverkið er fremur( ó-
merkiliegt þarna, enda varð ekki
mikið úr því. Hún kom fyrir
sjónir einis og nurtuleg og dálítið
kankvís en fákæn kotkona. Fáum
hefir vist dottið í hug veruleg
og gáfuð prestskona frá 18. öld.
Gnnnpórimn Halldórsrlóttin lék
SlaSa-Gur.nu Að öllu saman'ögðu
má telja Leik hennar það bezta í
sýnimgunni. Hlutverkið er ekki
þarna á marga fiska, lítið annað
en þetta sífelda stagl um giftingu.
En með síinum fjölbreyttu leik-
hæfileikum tókst henmi að gera
þetta sikemtifegt. Annað útlit
hefði þó verið ákjósanlegra, þó
kom það ekki að sök.
Allmikill misskiiiningur kom
fram i meðferð Mfírtu RnJman á
drengskapar- og gáfu-konunni
Þórdfsi í Hl;íð. Að visu á Þórdís
að vera allsköruleg á stundum,
ien hún er .ekki hávært og glamr-
andi kveinskass, sem tekufr í nefið
eins og karlmannssóði svo drynur
i. Á móti, sr. Sigvalda í 4. þætti
var lieikur heninar þó dágóður, en
kjökursmáirómur heninar í 5.
þætti var óviðfieldinn og óviðeig-
andi. — En væri nú ekki kominm
tími til fyrir þessa leikkonu að
fara að skilja það sjálfsagða und-
irstöðuatriði Leikmentar: að tál
þess að geta Leikið, verður leikar-
Inin að kimria hlutverkið.
Jón Leótmn lék Sigurð bónda.
Er hlutverkið LeiðinLegt, en haren
gerði því mjög sæmileg skil.
Hanin mun vera nýliði á Leiksvið-
i,nu.
Söguhöfundurinn segir, að Þór-
arinn sé giæsilegur miaður, líkieg-
ur tii hamingju, hár, þnekimin, fríð-
ur og allur hinn karlmannLegasti.
í því hlutverki var /ndr.idi Waage.
Fylti. hamin hvergi út í þá hug-
mynd, sem menn hljóta að gera
sér um Þórarinn eftir sögunnL
Leikur hans á móti SigvaMá í 4.
þætti hefði þó verið allgóður, ef
sífield mismæli og stirð kunnátta
befði ekki lítt svo mjög. I. W.
hafði og leikstjórnina á hendi.
Unnustan gullhærða, — Sigrún
Þorsteinsdóttir — sem auk ann-
arar óvenjulegrar fiegurðar hefir
í sögunjni knésítt hár — var í
höindum Magneu Sigurftsaon,
HiutverkLð er lítið,. en frúin fór
ekki ólaglega með það. Hún ier
fríð og geðþekk á sviðinu. En
illa heyrðist til hennar með köfl-
um.
Niðursetninginn þjóðfræga,
Þuríði, lék Soffia GuðJaugsdóttir.
Látbragð hennar og aaidlitsgervi
var gott. En ólíklegt er, að Þórdís
húsfreyja iéti sér særna að hafa
hana svo berfilega tötralega. Mál-
rómur sá, er leikkonan hafði valið
sér, sveik hana .of-oft, svo að
mikið af því, sem hún sagði,
heyrðist ekki.
Valdúwm Hélgason var í hlut-
verki Tudda. Er það senmilega
bezta hlutverk þess leikara, sem
virðist vera að fara fram. Róm-
oreytimgar og ýmislegt háttalag
hans vax víða sæmilega gott.
Aljneð Andrésson naut sín ekki
sem skyldi í Hallvarði. Þiessi
skiemtilegi, orðhvati leikarti hafði
val'ið sér þvingaðan og tilbreyt-
ingarlausain málróm, sem var hon-
um erfiður, og skemdi lieik hans,.
Líklega tií að bæta úr því, lék
hann stundum svo sterkt, að við
lá, að ha.nn færi inn á svið skripa-
leiksins, bar mest á því í kyrláta
baðstofuatriðiinu í 1. þætti.
Lárus Ingólfsson var Grjmur
meðhjálpari, og Bjarni Björnssion
lék Egil, voru það skringilegar
fíigúrur, sem meira mintu á
klowna í Sirkus, en íslenzka
bænd.ur á 18. öld.
Sýningin var illa æfð og mint'i i
sumum atriðunum á dilettamta-
leiksýningar hérlendis fynir 25 ár-
um. Eitthvert ólag var á Ijósunum
í lokaþættinum, því sífeldur titr-
ingur var á skýjunum. Það sér
beldur ekki út um vel hlaðma ís-
Lenzka sveitabæjarveggi, e'ns og
þarna, svo þykkir voru þeir a. m.
k. á þeim árum í göngunum á
Stað. Tvöf-alda leiksviðið var mis-
beppnað, af þvi að skilrúmið náði
ekki nógu langt fram, manni fanst
stundum Tuddi sitja í bominu á
HANS FALLADA:
Hvað nú —
ungi maður?
Islenzkptfðtng eftir Magnús Ásgeirsson.
Afjrlp af pví, sem á undau er komlðs
Pinneberg, ungur verzlunarmaður 1 smdbæ i Þýzkalandi, ler dsamt Pússer
vinstúlku sinnl til læknis, til pess að vita, hversu högum hennar sé komið og
fá komið í veg fyrir afleiðingar af samvístunum ef með purfl. Þau fd pœr
lelðinlegu 1 pplýsingar.að pau hafi komið of seint. Það verður úr, aö Pinneberg
stingur upp d pvi við Pússer að pau skuli giita sig. Hún lætur sér paö vel lika,
og Pinneberg verður henni samferða heim til fólksins hennar, fátækrar verka-
• mannafjölskyldu i P[atz. Þetta er efnt „forleiks* sögunnar. Fyrstl páttur hefst á
pvi, að pau eru á „brúökaupsferö* til Ducherov, par sem pau hafa leigt sér íbúö.
Þará Pinnebergheima. Pússer t< kur eftir pvi, að Pinneberg ue'ir ser far um aö
ieyna pvi að pau séu glft. Hún fær pað loksins upp úr honum, að h leinholz,
ka pmaðurinn, sem hann vinuur hjá, vliji fyrir hvern mun láia hann kvænast
Maríu aóttur sinni, til að losna við hana að heimdn. Klelnholz sjálfur erdrykk-
feldur og mislyndu og kcna hans mesta skass og dóttidn lika. Pinneb óitast
að missa atvinnuna, ef pau komist að kvonfangl hans.
„Hvað var vatnið mikið?“ spyr haán aftur.
„Fullur pottur.“
„— Fimm lítrar (af vatni — og hálfpuind af baummi! Ég held
að það sé vatniinu að kienina,, Pússer,“ segir hainin íbygginn. „Vatnáð
er of þunt.“ >
„Heldurðu það?“ segir hún sorgmædd á svipiimn. Ég ætlaðást
til að þær dygðu lífca á mongun, — — og ég hélt að þær yrðu
drýgri svona. — — En kartöflú.mauk og steikt egg; — það get
ég. Eigum við ekki beldur — ?“
„Ágætt! Ég sknepp niður eftir eggjum." Og Haonies ex strax
rokinn út um dyrnar.
Þegar ha;nin kemur aftur til heninar inji í eldhúsið, vöfcnaín
henni um augu, og það er ekki eingöngu að kenha lauíknum,
0'
sem hún er að saxa til að hafa með' kartöfluinum.
’„Já, en elsku Púsisier; þetta er nú ekki svo hörmulegt1, að það'
taki því að vera að gráta yfir því.“
Pússer flieygir sér um hálsinn á bonum. „Já, dnengur, ien ef ég
verð nú alveg ófær til að vera húsmóðir! Og ég s-em vildi svo'
fegin búa til góðan mat handa þér og hafa alt þokkalegt í kring
um okkur. — — Og Dengsi getur ekki stækkað nema hann fái
góðan og vel til búinin mat!“
„Áttu við múrna eða seinina? Heldurðu að þú getir aldrei l.ært
það?“ segir hanm hlæjaindi.
„Sko; vissi ég eklú, þú bara stríðir mér með því.“
„Ég hugsaði nú um bauinirnar á Leiðinni bæði upp og nivöun
stigann, og ég sé nú að þær hafa verið (alveg rétt til búnair, nema
hvað vatnið hefir verið of mikið. Þý skalt nú iáta þær sjóða og
sjóða, svo að nokkuð af vatainu gufi upp, og þá geta orðið
beztu baunir úr þeim á endanum."
Nú birtir aftur yfir Pússer. ,,Já,“ segir hún; „ég set þær
yfir gasið aftur strax og við erum búi'n að borðú, og þá getar;
þú fengið disk af þeám í .kvöldmat."
Þegar þau eru búin að borða kartöflurnmr og eggin, vill hún
að hann leggi sig fyrir stundarkorn.. Hún segir a'ð hann sé svo
þreytuiegur. ’
En hainn segist ekki geta; sofnað núna, hvað mikið sem sig
langaði til. Þessi Kfeálnhólz — — — Hann hefir velt því mikii'ð
fyrir sér, hvort hann ætti að vera að segja hen'ni þetta. En þau
lofuðu nú fyrst og fremst hvort öðru því á laugardagskvöldið,
að þau skyldu ekki leyna hvort aninað reeinu framar — og sv-o
er einhver léttir í því fyrir hann, að feysa frá skjóðureni og segja.
hereni, eires og er. „Og hvað á ég nú að gera ?“ segir haren. „Ef ég
segi ekki reeitt, segir hanre mér áreiðaniega upp þann /fyrsta.
Hvernig væri nú að ég segði horeum alt eires og er. Áð ég segð;i
honum að ég væri giftur og að haren mætti ekki setja okkur á
götuna?" r
Bn í þiessum efinum er Pússer tíóttir hans pabba síns. Af at-
vin-nurekendunum er eireskdis göös að vænta. „Honum finst vísit, að
það komi sér mikið við -eða. hitt þó heldur!“ segir hún í grieimjú-
og hnieyksluinar-rómi. „Áður fyr hittist kannski á eánn og einn
skikkántegare atviminurekanda, en nú -- þ-egar svona margir ganga
atvirenuLausir eiws og nú, siem verða að hafa sig áfram, þá getum
við ekki v-erið með neitt dekur við fól'kið okkar, hugsa þe^r!"
„Kleinholz er nú eigirelega -ekki vondur m-aður, h-ann ex bara.
svo hugsunarLaus," segir Pireneberg. „Ef við segðum honu-m nú alt
eins og er, og iétum hanin vita, að við ættum von á Dengsa, þá. —
Það fýkur í Pússer, og hún segir gremjuiega: „Ertu lalv-eg
gengiinn af göflunum? Að fara að segja horeum það? Honum,
sem ætlar að kúg-a þig svoma svivirðiliega! N-ei, drengur; þú
stofu prestsins. Það mætti halda. þó LéLegt sé, því sú trú mun að
að þeir, sem stóðu fyrir þessari líkindum hafa ráðið miklu um
sýniingu, hafi ekki auga fyrir því, það, að lagt var íi!t í þetta — sem
hvað tekur sig út á leiksviði, eða þó fyrirsjáanliega var ógenningur.
geri sér þess ekki fulla grein, j En það hefði jafn-glöggur mað-
hvað það er að dramatisera | ur og Emil Thoroddsen átt að
skáldisögu, eða hvað hún verður geta séð, að þó að haren hafi
að hafa til að bera, svo að hœgt j kareraske getað „reykjavfkiserað"
sé að gera. það. Er Leitt að þ-essi léttvæga þýzka skopLeiki, þá
tilraun skuli hafa misheppinast j myndi þetta verða boreum ofur-
svona, því margir hugðu víst gott j efli.
til, og má vera, að L. R. verði ! X~Y
að trú sireni um aðsókn að þessu |