Morgunblaðið - 18.07.1997, Qupperneq 6

6 B FÖSTUDAGUR 18. JÚLÍ 1997
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
Fræðigreinar
sem svara kröfum nútímans
MENN sem gengu í háskóla á mið-
öldum gátu nokkuð auðveldlega til-
einkað sér alla helstu vísindaþekk-
ingu síns tíma, verið „útlærðir" í
stjamfræði, læjtnisfræði, eðlisfræði
og heimspeki. Á tuttugustu öld hafa
fræðigreinar hins vegar markað sér
skýr svið og sérhæfingin vex
stöðugt. En í sífellt flóknara samfé-
lagi er þörf á nýjum fögum sem
taka til skoðunar þá þætti menning-
Þverfaglegar fræðigreinar eru að ryðja sér
til rúms í háskólum erlendis. Aðalheiður
Inga Þorsteinsdóttir ræddi við Kamillu Rún
Jóhannsdóttur, sem leggur stund á hugvís-
indi í Kanada og Gauta Sigþórsson, sem
nemur menningarfræði í Bandaríkjunum.
arinnar sem hafa ekki rúmast innan
hinna gömlu greina, og ólíkar fræði-
greinar verða að leiða saman hesta
sína til að leysa margþætt vandamál
og þróa nýja tækni. Menningar-
fræði (cultural studies) og hugarvís-
indi (cognitive science) eru meðal
þverfaglegra fræðigreina sem svara
þessari kröfu og hafa á undanföm-
um ámm fest sig í sessi í háskóla-
samfélögum erlendis.
GAUTI Sigþórsson leggur stund á
framhaldsnám í menningarfræði við
University of Minnesota í Minnea-
polis í Bandaríkjunum. Hann hefur
lokið fyrra ári sínu á MA stigi og
hyggur á doktorsgráðu.
Gauti segir það álitamál hvort
hægt sé að tala um menningarfræði
sem eiginlegt fag, það sé ef til vill
réttara að tala um hefð eða orðræðu,
sem hefur fundið sér ákveðna stofn-
analega fótfestu. „Það sem kom
mAenningarfræðinni af stað var
meðvitund um að hefðbundnar fræð-
greinar eins og sagnfræði, heimspeki
og bókmenntafræði hefðu afmarkað
viðfangsefni sín þannig að ngög
margt í menningunni, sérstaklega
samtímamenningu og alþýðumenn-
ingu, hefði dottið einhversstaðar inn
á milli þeirra. Kvikmyndir, sjónvarp
og allt sem talist hefur til „lágmenn-
ingar“ eða fjöldamenningar átti til
dæmis lengi vel ekki aðgang að há-
skólum.“
Sprottln úr réttindabaráttu
KAMILLA RÚN JÓHANNSDÓTTIR
Aukin áhersla á
samstarf og tengsl
milli fræðigreina
KAMILLA Rún Jóhannsdóttir
hóf doktorsnám í hugarvísindum
við háskólann í Ottawa í Kanada
síðastliðið haust. Hún telur að í
framtiðinni verði aukin áhersla
lögð á samvinnu og tengsl milli
fræðigreina.
Að sögn Kamillu byggja hug-
vísindi á sálfræði, heimspeki,
málvísindum, tölvufræði og
taugafræði. „Þessar greinar
tengjast að því leyti að verið er
að fjalla um hugarstarfsemi og
þekkingu. Gert er ráð fyrir að
maður sé nokkuð fær ( þremur
greinum og einbeiti sér að þeim.
Eg valdi sálfræði, heimspeki og
málvísindi og lokaverkefni mitt
mun taka mið af því. Ég lauk BA-
prófi í sálfræði frá Háskóla ís-
lands, en hafði engan grunn í
málvísindum og
* tölvufræði og iítinn í
heimspeki. Eg sótti
því fyrst og fremst
námskeið í þeim
greinum í vetur.
Vinnuálagið var mik-
ið í byijun, en smám saman hef
ég tileinkað mér að sjá hlutina í
víðara samhengi en út frá einni
fræðigrein."
Ólíkar greinar
tengjast
Tengsl milli þeirra gfreina sem
hugvísindi byggja á tóku að
myndast á sjötta áratugnum.
„Sálfræðin fæst meðal annars við
* að rannsaka hvernig við heyrum,
skiljum og lærum að tala. Upp úr
1950 fóru sálfræðingar að gera
sér grein fyrir að í því sambandi
væri nauðsynlegt að vita hvað
væri að gerast í málvfsindum.
Tölvurnar voru þá að koma fram
á sjónarsviðið og menn fóru að
velta fyrir sér spurningunni um
gervigreind. Smám saman þróað-
ist svo samvinna á þessu sviði.
Hugvísindi voru fyrst kennd sem
fræðigrein í Bandaríkjunum um
1980 og hafa sfðan haslað sér völl
víðar, sérstaklega á Englandi, í
Frakklandi og í Kanada."
Kamilla telur að í framtfðinni
verði aukin áhersla lögð á sam-
vinnu og tengsl milli fræðigreina,
en þróunin muni þó eflaust taka
langan tfma. „Sem dæmi um
hvernig ólfkar fræðigreinar
verða að leiða saman hesta sína
má nefna að tölvufræði, sálfræði
og málvísindi tengjast í sambandi
við gervigreind og nethyggju. í
náminu úti er líka gert ráð fyrir
að við lærum forritun og það
kemur til dæmis að miklu gagni f
rannsóknarvinnu, þar sem ann-
ars væri þörf á utanaðkomandi
aðstoð við að hanna viðeigandi
tölvuforrit."
Mikil áskorun
„Sálfræðikennslan í HÍ er að
mörgu leyti góð og ég var vel bú-
in undir námið sem ég stunda
núna“, segir Kamilla. „En þar
rfkir þó viss tilhneiging til að
loka augunum fyrir því sem aðr-
ar fræðigreinar hafa til málanna
að leggja. Ég var óánægð með
það, því þegar íjallað er um við-
fangsefni eins og
hugann koma svo
ótal margir þættir
við sögu. Mig langaði
ekki að vera sem
fræðimaður föst í
einni grein án þess
að vita hvað væri að gerast ann-
ars staðar.
Ég vissi svo sem ekki nákvæm-
lega við hveiju ég ætti að búast
af þessu námi, en fyrsta árið hef-
ur engan veginn valdið mér von-
brigðum. Það var alveg ný upp-
lifun fyrir mig að vinna út frá
þverfaglegu sjónarhorni. Þetta
er mikil áskorun og mér finnst
skemmtilegt að kanna hvernig
hver fræðigrein svarar ákveðn-
um spurningum og reyna síðan
að fá út einhveija heildarmynd."
Margir enn tortryggnir
Á næsta ári fer Kamilla að
huga að Iokaverkefni sínu. „Ég
hef mestan áhuga á að rannsaka
athygli, fyrst og fremst út frá
sálfræðinni, en ef til vill líka í
tengslum við heimspeki og mál-
vísindi. Að námi loknu gæti ég
sinnt fræðistörfum og kennslu og
ýmsir möguleikar eru fyrir hendi
varðandi störf í viðskiptalffi. Enn
eru reyndar margir tortryggnir í
garð þverfaglegra greina eins og
hugvísinda og það er viðbúið að
einhveijar hindranir verði á veg-
inum. En ég sé til þegar þar að
kemur, ég er að fást við það sem
ég hef áhuga á og það skiptir
meginmáli."
Skemmtilegt
að reyna að fó
heildarmynd
Morgunblaðið/Emilía
„MIG langaði ekki að vera sem fræðimaður föst f einni grein án þess
að vita hvað væri að gerast annars staðar."
Saga menningarfræðinnar breyt-
ist með hverjum sem segir hana, að
sögn Gauta. „Hún á heimspekilegar
rætur í skrifum Marx, Nietzsche og
Freud, en sem fagheiti kemur hún
fram í lok 6. áratugarins. Árið 1957
gaf Richard Hogart út bókina „The
Uses of Literacy“ í Bretlandi og árið
eftir gaf Raymond Williams út
„Culture and Society". Þeir ræddu
nauðsyn þess að tengja hugvísinda-
og félagsvísindafóg saman í þeim
viðfangsefnum sem eru til staðar í
samfélaginu. Hogart beitti sér síðan
fyrir stofnun „The Centre for
Contemporary Cultural Studies" við
háskólann í Birmingham í Bretlandi
árið 1964.
Breski skólinn í menningarfræði
grundvallast fyrst og fremst á síð-
marxisma og hélt sig mjög lengi við
hann. Bandaríkjamenn tóku síðar við
sér og hefðin þar hefur mótast af
fleiri þáttum en sú breska. í Banda-
ríkjunum spratt menningarfræðin
upp úr baráttu ýmissa hópa sem
hafa verið að finna sér rödd á undan-
fómum áratugum, t.d. úr femínisma,
eftirlendustefnu (post-colonial stu-
dies) og réttindabaráttu blökku-
manna og samkynhneigðra, auk
bandarísks akademísks marxisma,
sem er aðskildari frá daglegum
vandamálum en breski marxisminn.
Bandaríkin hafa tekið forystuna í
menningarfræðirannsóknum á síð-
ustu árum og ástralskir fræðimenn
eru jafnframt að sækja í sig veðrið."
Mlsmunandl áherslur
„Menningarfræðin hefur tregðast
við að draga sér skýr stofnanaleg
mörk“, segir Gauti. „Ein afleiðing
þess er að fólk sem ætlar að afla sér
upplýsinga um nám í þessari grein,
Nestiskarfa
að enskri fyrirmynd
úr basti með alls konar góðgæti
„EF ÉG gæti dekkað
svona á hveijum sunnu-
degi myndi ég gera það,
en það er alltaf spurn-
ing um veðrið," segir
Sigríður Þorvarðardótt-
ir, kaupmaður í Pipar
og salti við Klapparstíg.
Blaðamaður hitti hana
úti í garði á Klappar-
stignum og fékk að
smakka á dýrindis kræs-
ingum úr nestiskörfunni
hennar. „Nestiskarfan
mín verður að vera úr
basti, annars er hún
ekki alvöru," sagði Sig-
ríður; „Og svo fylli ég
hana af góðgæti að
enskri fyrirmynd. í
körfunni verður að vera
enskur
chedder og
fleiri ostar.“
Ostana
kaupir hún
hjá nágrönn-
um sínum í
ostabúðinni á
Skólavörðustíg. „Það er
svo gaman að búa hérna
í miðbænum þegar allar
þessar sérbúðir eru í
kringum mann,“ sagði
hún. Og það er fieira í
körfunni hennar Siggu
svo sem sellerí, tómatar,
gúrkur og ýmsir ávext-
ir. „Ef ég
væri á
Englandi
hefði ég haft
böku með
svínakjöti, en
þær er hægt
að kaupa í öll-
um verslunum. Siðan
finnst mér alveg
ómissandi að hafa
snittubrauð með skinku
og Colmans sinnepi sem
er þekktasta sinnepið í
Bretlandi. Eftir að hafa
smakkað það er ekkert
annað sem heitir sinnep.
Ekki má heldur gleyma
ensku skonsunum sem
eru afskaplega góðar og
fitandi en á milli er sett
smjör, sulta og síðan
ijómi,“ sagði Sigríður,
og bauð upp á hvítvín
með kræsingunum. Það
er algengt í nestiskörf-
um Englendinga fyrir
utan blessaðan
tesopann.
HBB
Á Englandi
hefði ég haft
böku með
svínakjöti