Morgunblaðið - 15.08.1997, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR15. ÁGÚST 1997 C 7
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörnsson
„VORUM á flótta í sex ár,“ segja Darija og Milan Ko spenda.
DARIJA OG MILAN KOSPENDA
Spurðu hvort það
væri stríð á Islandi
„BÖRNIN eiga orðið marga vini og
eru alltaf úti að leika sér alveg eins
og í Júgóslavíu í gamla daga,“ segir
Darija Kospenda. Darija og eigin-
maður hennar, Milan Kospenda,
eiga sex böm, þar af fjögur undir
sjö ára aldri. Þau em mjög ánægð á
Isafirði og Darija segist telja það
sérlega góðan stað fyrir bömin eft-
ir hörmungar strfðsins. Þar sé mjög
rólegt og hún geti farið í vinnu án
þess að hafa áhyggjur af bömun-
um. Milan tekur undir með henni og
segir að á Isafirði sé allt sem þau
þurfi, atvinna, skólar og sjúkrahús.
Hjónin komu til Islands eftir að
hafa verið fióttamenn í sex ár og á
stanslausum hlaupum með börnin.
Fjölskyldan yfirgaf heimili sitt í
Króatíu eftir að Milan, sem er
Serbi, fóru að berast lífiátshótan-
ir. Darija, sem er Króati, var þá
ófrísk og fór gangandi með börnin
til Bosníu og þaðan til Serbíu. I
Serbíu tók þó ekki betra við, því
þar er flóttamönnum bannað að
stunda atvinnu og því búa þeir við
sára fátækt.
Smíðar leikskóla
fyrir bömin sín
Um aðdraganda þess að þau
komu til Islands segir Darija að
þau hafi verið búin að skrifa ótelj-
andi bréf þar sem þau báðu um
hæli og að þau hafi vonast eftir því
á hverjum degi að komast í burtu.
Fyrir stríð starfaði Darija sem
gjaldkeri í stóm fyrirtæki en Milan
í lögreglunni. A ísafirði hefur
Darija hins vegar unnið í rækju-
vinnslunni Bakka en Milan við að
smiða leikskóla fyrir börnin sín
eins og hann segir hlæjandi.
Þau eru nýbúin að festa kaup á
eigin húsnæði á Isafirði og ætla sér
að vera þar áfram. Þau segjast
hafa verið heppin að fá mildan vet-
ur svona í upphafi en í Belgrad
hafi verið búið að vara þau við því
að á íslandi væri myrkur og kuldi.
„En ég spurði bara hvort það væri
stríð á Islandi," segir Darija. „Þeg-
ar ég heyrði að hér væru hvorki
byssur né sprengjur sagði ég allt í
lagi, ég kem. Þetta var nóg fyrir
mig og fjölskyldu mína.“
„JÚGÓSLAVNESKU börnin voru látin fara í skólann á undan hinum
börnunum til að máta hann,“ segir Bryndís Friðgeirsdóttir.
Þegar líðanin er slæm getur verið
fyrirtækin og
einstaklingana.
Við erum vön þvi
að útlendingar
búi hér með okk-
ur og erum yfir-
leitt ekkert að
skipta okkur af
þeim eða hjálpa
Bryndís þeim frekar en
Friðgcirsdtíttir. öðrum. Það var
því mikilvægt að
gera fólk meðvitað um sérstöðu
þessa fólks og vegna smæðarinnar
var það tiltölulega auðvelt."
Hörkudugleg og ákveðin
Bryndis segir að Júgóslövunum
hafi öllum gengið ótrúlega vel að að-
lagast og læra íslensku enda sé þetta
hörkuduglegt fólk. Konurnar vinni í
fiski, á leikskólanum og hótelinu en
karlamir í skipasmíðastöðinni, íshús-
inu og við smíðar. Þá hafi bömunum
einnig gengið mjög vel að aðlagast.
Þau séu svo dugleg og ákveðin að þau
hafi ekki orðið fyrir neinu aðkasti.
„Þau vom látin fara í skólann á undan
hinum börnunum til að máta hann,“
segir hún. „Þannig að þegar skólinn
fylltist af ókunnugum krökkum vom
þau á heimavelli. Þau tala orðið mjög
fína íslensku og við höfum tekið eftir
þvi að yngri börnin tala íslensku þeg-
ar þau leika sér saman.“ Bryndís seg-
ir að það hafi þó augljóslega tekið þau
nokkum tíma að finna til öryggis. í
fyrstu hafi þau hrokkið við þegar
„ÞAÐ var eitt sinn um mið-
nætti að mér leið mjög illa,
ég hringdi í sóknarprestinn
minn, hann benti mér kurt-
eisislega á hvort ég vissi ekki
hvað klukkan væri og að
hann væri með viðtalstíma
milli klukkan 10 og 11,“
sagði Jóna Jóhannsdóttir
formaður Vinalínunnar, þeg-
ar blaðamaður heimsótti
hana til að forvitnast um
starfsemina. Hún missti
systur sína, dóttur og tvö
barnabörn og hefur því upp-
lifað sorgina og þekkir van-
líðan sem henni fylgir. „Ef
Vinalínan hefði verið opin á
þessum tíma hefði ég not-
fært mér þá þjónustu.“
Þegar Jóna sá auglýsingu
frá Reykjavíkurdeild Rauða
kross Islands þar sem aug-
lýst var eftir sjálfboðaliðum
til starfa á Vinalínunni ákvað
hún að sækja um. „Ég hafði
hugsað mér að starfa í eitt ár
en þau era orðin þijú.“
Samtalstækni hjá sál-
fræðingi
Vinalínan var stofnuð árið
1991 og er símaþjónusta, sem
rekin er af Reykjavíkm'deild
Rauða ki-oss íslands. Þjónusta henn-
ar er ætluð almenningi, þ.e.a.s. þeim
sem telja sig þurfa mannlega hlýju
og einhvern til að tala við. Markmið
starfsins er að hjálpa fólki til að
hjálpa sér sjálft. Þjónusta Vinalín-
unnar er fyrst og fremst innt af
hendi af sjálfboðaliðum, sem valdir
eru til starfsins eftir að hafa lokið
sérstöku undirbúningsnámskeiði hjá
Sigtryggi Jónssyni sálfræðingi. Sig-
tryggur hefur starfað með Vinalín-
unni frá upphafi og á undirbúnings-
námskeiðunum kennir hann sjálf-
boðaliðunum samtalstækni.
Að sögn Jónu eru um 37 sjálf-
boðaliðar hjá Vinalínunni og er einn
starfsmaður í hálfu starfi. Hlutverk
hans er m.a. að skrá símtölin,
hversu mörg þau em, hvaðan af
landinu hringt er og manna vaktirn-
ar. Það em tvær manneskjur á vakt
frá klukkan 20 til 23 alla daga ársins
að undanskildu aðfangadagskvöldi.
Jóna telur betra að sjálfboðalið-
arnir hafi upplifað eitthvað misjafnt
og segir hún samkenndina oft besta
meðalið. „Sjálfboðaliðarnir koma úr
öllum stéttum þjóðfélagsins, og er-
um við með mjög gott og hæftfólk."
Hún segir að fjöldi símtala geti
verið allt frá þremur og upp í ellefu
á kvöldi. „Það hefur ekki verið gerð
sérstök könnun varðandi starfsemi
Vinalínunnar, enda er það ekki svo
auðvelt, þar sem öll símtöl eru trún-
aðarmál. Við spyrjum hringjandann
aldrei að nafni og eins nota sjálf-
boðaliðarnir ekki -sín réttu nöfn.
Morgunblaðið/Arnaldur
FORMAÐUR Vinalínunnar,
Jóna Jóhannsdóttir.
Það er mest hringt til okkar á virk-
um dögum, og eru sjálfsagt margar
skýiingar á því. Ég hef t.d. látið mér
detta í hug hvort það geti verið vegna
þess að þá kemur gluggapósturinn
með misgóðar fréttir.“
Jóna segir að viðmælendur Vina-
línunnar séu á öllum aldri og eigi
þeir við ýmis vandamál að stríða.
„Fyrh- suma erum við sem fjöl-
skylda og hringja þeir oft til okkar
og vilja spjalla um lífið og tilveruna.
Svo em það alvarleg mál, s.s. um at-
vinnumissi, skilnað, forræðismál,
dauðann, gjaldþrot og sifjaspell svo
eitthvað sé nefnt.“
Líður ekki bara illa milli
klukkan átta og ellefu
Hún er alveg sannfærð um að
þjónustan sem Vinalínan býður upp
á þyrfti að vera miklu öflugri og að
viðverutíminn verði að vera lengri.
„Fólki h'ður ekki bara illa frá klukk-
an átta á kvöldin til klukkan ellefu.
Til okkar hringja t.d. manneskjur
sem eru að bíða eftir að fara í viðtal
hjá sálfræðingi eða geðlækni. Þessu
fólki líður illa og því leitar það til
Vinalínunnar í millitíðinni."
Jóna segir að það geti oft verið
erfitt fyrir sjálfboðaliðana að þurfa
að kveðja fólk sem á við mikla ei-fið-
leika að etja og vita ekkert hvað
verður um það. „Ég hef oft óskað
þess að við gætum gert eitthvað í
slíkum tilfellum en því miður býður
starfsemi Vinalínunnar ekki upp á
slíkt. Stundum talar maður við
manneskjur sem sjá enga
lausn á sínum vanda. Ég get
nefnt dæmi um fólk sem
komið er yfir fimmtugt og
hefur misst vinnuna og sér
eklri fram á að fá aðra
vinnu. Þetta em átakanleg
símtöl og því miður era þau
algeng."
Þurfum sérfræðiaðstoð
Innan vinalínunnar starfa
bæði kynninga- og
skemmtinefnd. Kynninga-
nefnd sér um að afla Vina-
línunni auglýsinga á hag-
stæðum kjöram. „Við höld-
um svokallaða stórfundi
einu sinni í mánuði yfir vetr-
artímann og er það hlutverk
skemmtinefndar að stjórna
þeim. Á stórfundina kemur
fagfólk, s.s. geðlæknar og
prestar, sem halda fyrir-
lestra fyrir sjálfboðaliðana.
Það er bráðnauðsynlegt fyr-
ir okkur að fylgjast með og
auka þekkingu okkar á þeim
viðfangsefnum sem við
þurfum að geta rætt um.
Fyrir utan stórfundina hitt-
um við Sigtrygg Jónsson
sálfræðing hálfsmánaðar-
lega til að ræða ýmis mál.
Hann hefur haldið vel utan um
starfsemina og er hann okkur ómet-
anleg stoð. Án hans aðstoðar og
þeirrar þekkingar sem við öðlumst á
stórfundunum myndum við sjálf-
boðaliðarnir ekki endast lengi.“
Jóna segir að það geti verið erfitt
fyrir fólk að hringja í Vinlínuna, en í
99% tilvika af þeim sem hringja
kveðja sáttari. „Það er oft sem fólk
hefur sig ekki í að hringja til okkar
og skellir því nokkram sinnum á áð-
ur en það mannar sig upp í að tala
við okkur. Þegar við svöram í sím-
ann byrjum við alltaf á að segja:
Vinalínan, góða kvöldið.“
Þeir sem hringja í Vinalínuna
geta hringt í grænt númer þannig að
ekki er verið að misbjóða fólki eftir
búsetu.
Jóna segir að hún verði oft vör við
fordóma í garð geðlækna og sál-
fræðinga. „Ef ég ráðlegg fólki að
leita sér aðstoðar hjá sálfræðingi
eða geðlækni þá er viðkvæðið oft:
„Ég ætla ekki að fara að láta stimpla
mig sem einhvem geðsjúkling."
Fordómamir eru miklir og standa
þeir oft í vegi fyrir því að fólk fái
lausn á sínum rnálurn."
En nú var kominn tími til að
kveðja formann Vinalínunnar, enda
klukkan langt gengin í átta og tími
kominn fyrir hann að setjast við sím-
ann. Þennan dag var verið að dreifa
álagningarseðli frá skattinum á
heimilin í landinu og því átti Jóna al-
veg eins von á símhringingum í sam-
bandi við það.
gott að ræða við einhvern sem
hægt er að treysta. Stundum er
slíkur aðili vandfundinn. Helga
Barðadóttir leitaði eftir
einhverjum til að ræða um
Vinalínuna og hafði uppá
formanni hennar.
er fjölskylda fyrir marga