Morgunblaðið - 25.11.1997, Qupperneq 1

Kristin Marja og Guóbergur/2 Didda og Erta/3 Hanami Steinunnar Sigurdardóttur/4 Einar
H. Kvaran og Nóbelsverðlaunin/5 íslendingar og Komintern/6 Kviknaktir karlmenn Gunnar Dal Lífsgleði Siguróar
_________A Magnussonar/7 Glíman við Pétur GautHelgi Hálfdanarson og Einar Benediktsson
OíCigíiroMaííifo
MENNING
LISTIR
ÞjÓÐFRÆÐI
BÆKUR
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1997
B
BLAÐ
Kristínar Rögnu Gunn-
arsdóttur.
Minninga-
saga um
dreng
GRÖSIN í glugghúsinu eftir
Hreiðar Stefánsson hefur verið
gefin út í annarri útgáfu, en
þegar hún kom út 1980 vakti
hún óskipta athygli.
Flestar
bækur sínar
höfðu þau
hjónin, Hreið-
ar Stefánsson
og Jenna
Jensdóttir,
samið í sam-
vinnu, en nú
varð breyting
á hjá báðum.
I kynningu
segir m.a.: „Grösin í glugghús-
inu er tvímælalaust meðal
bestu sagna hins kunna barna-
bókahöfundar Hreiðars Stef-
ánssonar. Sagan gerist fyrr á
öldinni og segir frá tíu ára
gömlum dreng, Garðari, sem á
heima í kaupstað en er sendur
til sumardvalar á sveitabæ. Það
eru erfiðir tímar og á herðar
drengnum leggst þungbær
reynsla þetta sumar...“
Gagnrýnandi Morgunblaðs-
ins skrifaði um bókina:
„Grösin í glugghúsinu er
saga handa börnum, en er ekki
bundin við neinn ákveðinn ald-
ursflokk. Eins og svo margar
góðar minningasögur er hún
við hæfi fullorðinna. ..
Hér horfist höfundurinn í
augu við sjálfan sig og iniðlar
öðrum af dýrmætri reynsiu til
að þeir geti betur skilið um-
hverfi sitt, viti úr hvaða jarð-
vegi þeir eru sprottnir."
Útgefandi er Skjaldborg.
Hreiðar
Stefánsson
Hug’sj ónamaðuriim
Alfreð Nóbel
í stefnuskrá Alfreðs Nóbels um Nóbelsverð-
launin leggur hann áherslu á að verðlauna-
hafinn eigi að vera hugsjónamaður. Menn
hafa túlkað og deilt um þessi orð Nóbels
lengi. Jóhann Hjálmarsson segir frá grein
eftir ritara Sænsku akademíunnar, Sture
Allén, sem nýlega hefur birst á prenti, en
þar er fj allað ítarlega um þetta efni.
STURE Allén, ritari Sænsku
akademíunnar, hefur skrif-
að grein um Nóbelsverð-
launin sem töluverða at-
hygli hefur vakið. Greinin sem upp-
haflega var fyrirlestur haldinn í Jap-
an í nóvember í fyrra birtist fyrst á
ensku í tímariti akdemíunnar, Artes,
á þessu ári og er nú komin í sænskri
þýðingu í sama riti.
Allén veltir fyrir sér þeim hug-
myndum sem Nóbel gerði sér um
verðlaunahafa, en í stefnuyfirlýs-
ingu hans frá 1895 fólst að Nóbels-
skáld ætti að hafa skrifað það besta
af hugsjónatagi. Þetta heitir á
sænsku „det utmárkaste i idealisk
riktning“.
Brotið gegn reglum?
Þegar fyrsti Nóbelsverðlaunahaf-
inn í bókmenntum, franska skáldið
Sully Prudhomme, fékk verðlaunin
1901 var það sjálfur August Strind-
berg sem hélt því fram að með val-
inu hefði akademían brotið gegn
reglum Nóbels. Hvað orðið „idealisk"
merkir hjá Nóbel hafa menn deilt
um í 100 ár og rekur Kjell Espmark
þá sögu í bók sem hann sendi frá
sér um verðlaunin 1986. Það er at-
hyglisvert sem Allén bendir á að
Georg Brandes hafi spurt vin Nó-
bels um hvað hann hafi átt við með
orðinu og fengið það svar að Nóbel
hefði verið stjórnleysingi og átt við
„andóf eða gagnrýna afstöðu til trú-
arinnar, konungsríkisins og hjóna-
bandsins, til þjóðfélagsuppbygging-
arinnar í heild".
Ekki fulltrúar valdboðs
Skáldið og gagnrýnandinn Artur
Lundkvist sem var áhrifamikill um
sína daga og er talinn hafa ráðið
mestu þann tíma sem hann sat í
akademíunni, tekur raunar af skarið
RITHÖND Nóbels þar sem ALFREÐ Nóbel vildi að þess væri gætt við úthlutun Nóbelsverð-
orðið idealisk er að finna. launa að höfundurinn væri hugsjónamaður.
Galgopinn Fo
Alfreð Nóbel hefði getað fagnað
nýjustu Nóbelsverðlaunum sérstak-
lega því að þá fékk hugsjónamaður
og stjórnleysingi (eins og hann sjálf-
ur?) verðlaunin. Dario Fo er kannski
of mikill galgopi fyrir Nóbel. Að
minnsta kosti er hann enginn Maet-
erlinck, Rolland, Mann eða Solsén-
itsín. Sture Allén segir reyndar að
tilhneiging til að fara eftir gömlu
stefnuskránni sé að verða áberandi
hjá akademíunni og nefnir í því sam-
bandi Nadine Gordimer sem með
verkum sínum, svo stuðst sé við orð
Nóbels, hefur „gert mannlegleikan-
um mikið gagn“.
Akademían hefur að einhveiju leyti
verið trú upphafsmanninum með því
að beina sjónum heimsins að rithöf-
undum sem ekki voru baðaðir flölm-
iðlaljósi, til dæmis skáldum afskekktra
þjóða sem unnið hafa af alúð að þró-
un bókmenntanna, en voin kannski
mannfælnir og lítið sem ekkert þýddir.
í svari sínu þeg-
ar hann segir:
„Verðlaunin
skulu hafa hug-
sjónir í heiðri,
mannúðar-
stefnu í fyrirrúmi. Ekki er hægt að
veita þeim verðlaunin sem eru mál-
svarar valds.“ Allén bendir á að
Lundkvist leggi með þessum orðum
megináherslu á skoðanir verðlauna-
hafa, ekki framlag til bókmennta.
Orð Lundkvists gætu skýrt hvers
vegna bandaríska skáldið Ezra Po-
und, yfirlýstur fasisti, fékk aldrei
Nóbelsverðlaunin og það að akadem-
ían hætti að sögn við það á síðustu
stundu að veita Jorge Luis Borges
verðlaunin þótt ákvörðun um það
lægi fyrir. Borges mun hafa talað
af of mikilli velvild um herforingja-
stjórnir í Rómönsku Ameríku í út-
varpsviðtali. Af samræðum við
Borges síðar meir var þó ljóst að
hann var alls ekki málsvari valdníð-
inga.
Um Pablo
Neruda frá
Chile var aka-
demían í nokkr-
um vafa lengi,
en lét svo verða
af að verðlauna hann þrátt fyrir
fyrrum lofsöngva hans um Stalín og
Sovétríkin. Halldór Laxness sem
Allén minnist þó ekki á var dæmi-
gerður maður hugsjóna og barðist
fyrir bættu mannlífi þrátt fyrir gæl-
ur við ógnarstjórnina í Kreml. Það
sem ekki síst varð Halldóri til fram-
dráttar voru traustar rætur hans í
hefð íslenskra gullaldarbókmennta.
Af Einari H. Kvaran og Nóbels-
verðlaunum er saga sem Gils Guð-
mundsson rifjar upp í nýrri bók sinni
um Kvaran (Sjá kaflabirtingu í þessu
blaði). Kannski var þessi „málsvari
smælingjanna" einmitt maður að
skapi Nóbels, en áhugi hans á spírit-
isma (sem vissulega var líka hug-
sjón) hefði kannski þótt á skjön við
húmaníska lífsskoðun.
IDEALISK. Hvað merkir orðið?