Morgunblaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 1

Einar Már Siguróur Pálsson Steinunn/2 Eyvindur P. Eiríksson Kristín Marja/3 Svörtu
perlurnar Ormar ofurmenni/ 4 Kristján Krist jánsson skáld Skessa sem leiddist/5 Stjórnmál i ísrael
ísland hið nýja/6 Palestína og Arafat/T Bertrand Russell í þýðingu Skúla Pálssonar/8
JRor^íunldAÍdS)
MENNING
LISTIR
ÞJÓÐFRÆÐI

PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997 blaðJ3
Uppreisnin,
ládeyðan
.i og týndir
lli
{i:
'J.Ö\
-tb
Er hægt að læra að verða góður rithöfund-
ur? Möguleikar alnetsins fyrir rithöfunda og
hvemig markaðurinn býr til metsöluhöfunda
er meðal efnis sem Jóhann Hjálmarsson
| tekur til umræðu. Hann reifar einnig
kenninguna um að víðfrægir höfundar
Brúnna í Madisonsýslu og Lesið í snjóinn
(Smillu) séu ekki til.
rni: jp
EG HEF ekkert á móti rit-
höfundaskólum, þar má
örugglega læra hitt og
þetta, en ekki að verða
rithöfundur."
Orðin eru danska rithöfundarins
, Klaus Rifbjergs. Tímaritið Kritik
’’ leitaði til hans og fékk þetta svar.
í framhaldi sagði Rifbjerg að maður
. gæti vissulega orðið eitthvað sem
)<. líktist rithöfundi. I Bandaríkjunum
4 þar sem fullt væri af rithöfunda-
IG skólum líktust allir rithöfundar hver
j; öðrum, en aðeins sá sem brytist
/(, undan vananum eða gerði uppreisn,
[„ hefði möguleika.
o í Danmörku eru skólar fyrir rit-
j! höfunda ekki heldur óþekktir.
)k. Margir hafa heyrt talað um skálda-
skóla Pouls Borums, en úr honum
útskrifuðust skáld sem síðar urðu
þekkt og þykja enn liðtæk. Það er
hins vegar rétt hjá Rifbjerg að það
■ : er ekki hægt að læra að verða góð-
! ur rithöfundur. Vinnubrögð og frá-
gang má læra eins og dæmin sanna,
þetta staðfesta jafnvel námskeið
hér heima á vegum Háskólans,
Verslunarskólans og fleiri skóla þar
sem kunnáttumenn leiðbeina í rit-
list. Það vekur þó athygli að ljóðin
sem eru uppspretta þessara skálda-
skóla eru furðu keimlík og virðast
einkum draga dám af kunnum fyrir-
myndum, eftirlætisskáldum kenn-
aranna.
„Skapandi skrif“ eða eitthvað
álíka sem menn geta tileinkað sér
í skólum verður þó varla til að drepa
rithöfundaefni. Gerist það má segja
að bættur sé skaðinn því að þá
vantar nauðsynlega „uppreisn" í
nemandann.
Enginn skyldi þó misvirða þetta
starf því að furðu oft koma bækur
byijenda út í þannig búningi að
leiðsögn hefði getað bjargað mörgu,
til dæmis fengið höfundana til að
bíða lítið eitt með útgáfu.
Ný tækni, möguleikar
og hættur
Þetta síðastnefnda varð á tíma-
bili áberandi þegar fjölritunartækni
gerði það ódýrara að láta margfalda
bækur. Nú skapast nýir möguleikar
með alnetinu þegar menn geta
fengið sér heimasíður og birt þar
allt hugsanlegt, ekki síst ýmiss kon-
ar hugverk. Sú hætta er þá fyrir
hendi að heilu bækurnar fari á net-
ið ólesnar yfir af öðrum en höfund-
inum og kannski nánustu aðdáend-
um hans. Slíkar bækur fá þá ekki
SÚRREALISTINN. Verk eftir Viktor Brauner frá 1947.
hersluna sem forlög og gagnrýnir
menn geta boðið upp á eða bjóða
upp á. Ládeyðan ríkir.
Margir rithöfundar eru farnir að
nýta sér alnetið og í hófí getur það
verið afar gagnlegt, ekki síst í því
skyni að hvetja notendur til að ná
sér í raunverulegar bækur að lesa.
Fáir hafa þolinmæði til að sitja við
skjáinn yfir heilu ritverki, undirrit-
aður kann því til dæmis samt ekki
illa að geta fengið smjörþefinn af
bókmenntum um Netið.
í pistlum í þessu blaði hef ég oft
bent á hvernig markaðsmenn okkar
tíma búa til rithöfunda og bækur,
láta semja það sem líklegt er til að
seljast. Handrit, útgáfuréttur,
einkaleyfi til kvikmyndunar skáld-
sagna eru frágengnir hlutir, höf-
undurinn/höfundarnir hafa í sum-
um tilvikum fengið greitt fyrirfram
og engar smáupphæðir þegar líkleg
metsölubók er í deiglu.
Stuðningur við þessa svartsýnu,
að ég ekki segi ógnvænlegu, skoðun
eða hugmynd fékkst nýlega í grein
eftir Einar Kárason rithöfund (Dag-
ur 26. nóv. sl.). Hann segir frá
bókastefnu sem hann sótti í Dan-
mörku, en á henni varð mönnum
tíðrætt um að höfundar væru
kannski ekki lengur til (eitthvað
minnir þetta á umræðu sem Þröstur
Helgason hefur verið duglegastur
við að vekja þótt fátt hafi verið um
andsvör, samanber greinina Tilurð
höfundarins eftir Þröst í Skírni).
í Danmörku sögðu menn að höf-
undur skáldsögunnar Brýrnar í
Madisonsýslu, Robert James Wall-
er, væri ekki til heldur einungis
afkvæmi markaðarins, markaður-
inn holdi klæddur. Kenningar um
tilurð skáldsögunnar voru þessar
að sögn Einars: „Hún gengur út á
að bókin hafí í raun verið útkoman
úr snjallri markaðskönnun, eða
rannsókn á því hvernig bók væri
líklegust til að ná metsölu í Banda-
ríkjunum."
Hvað varðar efasemdir um Peter
Hoeg skrifar Einar aftur á móti af
lítilli hrifningu um þá kenningu:
„Ég þekki fólk sem hefur hitt Peter
Hoeg í eigin persónu, og það segir
mér að hann sé heilsteypt náttúru-
barn, einsog við sé að búast af slík-
um höfundi, honum finnist meira
að segja andstætt náttúrunni að
borða með hníf og gaffli, og í matar-
boðum snæðir hann bara með hönd-
unum, kjötið, kartöflurnar, og líka
sósuna og rauðkálið."
Brautryðj-
andinn
Jón úr Yör
• JÓN úr Vörles úrtjóðum sínum
er með úrvali ljóða skáldsins í sam-
antekt Aðalsteins Ásbergs Sigurðs-
sonar sem einnig bjó þau til útgáfu.
Tilefni útgáf-
unnar er 80 ára
afmæli skáldsins
fyrr á árinu, en
einnig eru rétt 60
ár frá því fyrsta
bók JónsúrVör,
Ég ber að dyrum,
kom út.
Hljóðbókin
hefur að geyma
ljóð úröllum 12 ljóðabókum skálds-
ins, sem út komu á árunum 1937-
1984.
í kynningu segir að Jón úr Vör
sé brautryðjandi í íslenskri ljóðlist:
„Með Þorpinu sem kom út 1946 tók
hann sér sæti meðal fremstu skálda
þjóðarinnar og markaði tímamót i
íslenskri ljóðagerð.“
Hljóðritanir eru frá Ríkisútvarp-
inu og Hljóðbókagerð Blindrafélags-
ins. Bókin er á einni snældu. Verð
1.590 kr.
Viðkvæmur
og dulur
WILLIAM Butler Yeats (1865-
1939), af flestum talinn höfuðskáld
íra, er endalaus uppspretta bóka og
birtast margar ævisögur um hann
árlega. Tvær eru
nýútkomnar: W.
B. Yeats. The
man and the
milieu eftir Keith
Alldritt (útg.
John Murray,
388 síður — 25
pund) og W. B.
Yeats. A life eftir
Stephen Coote
(útg. Hodder and Stoughton, 612
síður — 25 pund.) Aldritt lýsir Yeats
í upphafí sem viðkvæmum og dulum
ungum manni, dreymandi um mán-
ann, en Coote segir hann hafa verið
samkvæman sjálfum sér, það sem
hann í rauninni var. Ástamál skálds-
ins og áhugi á yfirskilvitlegum efn-
um fá sína umfjöllun í báðum bókun-
um.
Yeats fékk Nóbelsverðlaunin
1923. Sagt er að hann hafí hrifíst
af leikritum Jóhanns Siguijónssonar
sem hann sá á sviði í London. Um
það stendur reyndar ekkert í nýju
ævisögunum, en margt hefur verið
skylt með Jóhanni og Yeats, ekki
síst draumhyglin og ljóðrænan sem
setur mark á verk þeirra.
Jón úr Vör