Morgunblaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Svörtu perlumar
Syrtlur eru litlar bækur sem hafa að
geyma þýðingar á þekktum og lítt þekktum
bókmenntaverkum frá tuttugustu öld.
Lítið hefur farið fyrir þessum bókaflokki
en að sögn Þrastar Helgasonar
er hann allrar athygli verður.
SYRTLURNAR eru gefnar út í vönduðum kiljum sem hafa vakið
eftirtekt á erlendum bókasýningum. Robert Guillemette hefur
hannað allar kápurnar og er þetta myndin á þeirri nýjustu, Óljós-
um mörkum, eftir Milan Kundera.
MIKIL gróska færðist í
útgáfu þýðingabók-
mennta hér á landi á
síðasta áratug. Má að
nokkru leyti þakka það tilkomu ís-
lenska þýðingarsjóðsins sem stofn-
aður var 1981 og þess norræna sem
stofnaður var á áttunda áratugnum.
Það er ekki sjálfgefið að fámennis-
þjóð eins og íslendingar eigi bæði
leikrit Shakespeares og grísku
harmleikina á tungu sinni eða önnur
stórvirki bókmenntasögunnar, eins
og til dæmis Donkíkóta eftir Cer-
vantes sem Guðbergur Bergsson
hefur þýtt, Ódysseif James Joyce
sem Sigurður A. Magnússon hefur
þýtt og Gargantúa og Pantagrúl
eftir Rabelais sem Erlingur E. Hall-
dórsson hefur þýtt. Auk annarra
mætti hér einnig nefna í leit að glöt-
uðum tíma eftir Marcel Proust sem
Pétur Gunnarsson hefur nú þýtt
fyrsta hlutann af.
Stutt 20. aldar klassík
Einn af skemmtilegustu ávöxtum
þessarar grósku er bókaflokkur á
vegum Máls og menningar sem nefn-
ist Syrtlur. Þótt hér sé á ferðinni
afar metnaðarfullur flokkur þýddra
bóka hefur ekki mikið farið fyrir
honum á bókamarkaðnum, kannski
vegna þess að hann hefur ekki lagt
sérstaka áherslu á að fleyta sér
áfram á jólaflóðinu.
Út eru komnar tuttugu Syrtlur.
Sú fyrsta kom út árið 1990 en sú
nýjasta var heimsfrumútgáfa á
skáldsögu Milans Kundera, Óljós
mörk, í nóvember síðastliðnum. Að
sögn Halldórs Guðmundssonar hefur
áherslan í þessum flokki verið lögð
á merkar tuttugustu aldar bók-
menntir. Einnig hefur verið lögð
áhersla á að bækurnar séu þýddar
úr frummálinu. Þetta hafa verið
minni, eða styttri bækur en gefnar
hafa verið út í svokölluðum Heims-
bókmenntaklúbbi Máls og menning-
ar, en Syrtlurnar hafa iðulega verið
á bilinu 100-200 síður.
„Við höfum leyft okkur að birta
ekki aðeins vel þekkt verk í þessum
flokki heldur einnig verk sem eru
svolítið gleymd, bækur sem ekki
margir þekkja. Á okkar litla mark-
aði hefur iðulega þurft að hugsa um
að gefa út höfunda og bækur sem
margir þekkja en vegna þess að
þetta er ritröð sem bókmenntafólk
fylgist með þá er hægt að leyfa sér
að setja þarna bækur eins og Krókó-
dílastrætið eftir Bruno Schulz og
Hlutina eftir Georges Perec, bækur
sem eru ekki á allra vörum.“
Það eru margar perlur á meðal
Syrtlanna en auk þeirra bóka sem
þegar hafa verið nefndar hér að
framan eru í þessum flokki Síðustu
minnisblöð TómasarF. fyrir almenn-
ings sjónir eftir Kjell Askildsen,
Undirleikarinn og Svarta meinið eft-
ir Ninu Berberovu, Blekspegillinn
eftir Jorge Luis Borges, Hundshjarta
eftir Mikhaíl Búlgakov, Riddarinn
sem var ekki til eftir Italo Calvino,
Utz eftir Bruce Chatwin, Heimur
feigrar stéttar eftir Nadine Gordi-
mer, Með hægð eftir Milan Kund-
era, Naðran á klöppinni, Fimm-
fingramandlan og Randafluguhun-
ang eftir Torgny Undgren, Lambið
eftir José Jiménez Lozano, Ódauðleg
ást eftir Ljúdmílu Petrúshevskaju,
Allir heimsins morgnar eftir Pascal
Quignard og Ástríðan og Kynjaber
eftir Jeanette Winterson.
Hér eru bækur héðan og hvaðan
úr heiminum. í sjálfu sér er ekki
hægt að sjá að nein önnur viðmið
hafi verið höfð en þau sem áður
voru nefnd um tíma og lengd skáld-
verkanna, enda segir Halldór að
starfsmenn forlagsins hafi aðeins
látið smekk sinn ráða í hvert sinn
um val bóka. Hér er þó eingöngu
um sagnaskáldskap að ræða, raunar
afar margbreytilegan. Er spurning
hvort ekki sé grundvöllur fyrir svip-
aðri útgáfu á ljóðaklassík aldarinnar.
Gæluverkefni
Halldór segir að áhugi á þýddum
bókmenntum hefði aukist á síðasta
áratug samhliða aukinni útgáfu. „Ég
held að þegar farið var að vanda
meira til þýðinga - sem stundum
var misbrestur á hér fyrr á árum -
þá hafí fólk gefið þessum bókum
meiri gaum. Við fengum til dæmis
gríðarlega góð viðbrögð þegar við
fórum af stað með útgáfuna á þýð-
ingum Ingibjargar Haraldsdóttur á
Dostojevskí um miðjan níunda ára-
tuginn. Syrtlurnar hafa kannski ekki
vakið jafnmikla athygli og Heims-
bókmenntaklúbburinn vegna þess að
þær eru gefnar út í kiljum, reyndar
afar vönduðum kiljum með uppá-
broti og prentuðum á góðan pappír.
Við höfum alltaf unnið þetta sem
gæluverkefni. Robert Guillemette
hefur hannað allar kápurnar og sum-
ar þeirra hafa vakið svo mikla at-
hygli á erlendum bókasýningum að
þær hafa verið seldar til útlanda.
Vandaðar kiljur af þessu tagi eru
reyndar mjög algengar erlendis og
þykja fínar.“
Ástæðuna fyrir því að íslenskar
bækur eru ekki gefnar út með þess-
um hætti, nema ein og ein ljóðabók,
segir Halldór vera að íslenskur bóka-
markaður sé afar íhaldssamur á frá-
gang bóka. „Gjafamarkaðurinn er
mjög íhaldssamur og ekki víst að
íslensk skáldsaga sem væri gefin
út með þessum hætti þætti nógu
fín. En það er að myndast nýr viðbót-
armarkaður sem er fólk sem kaupir
bækur til að lesa sjálft og sá hópur
kaupir kiljurnar."
Að sögn Halldórs hafa Syrtlumar
ekki verið neinar kvellsölubækur.
„En þær hafa skilað sér inn með
tímanum vegna þess að við höfum
sýnt smá úthald, ekki látið þær
gjaldfalla á mörkuðum."
Þversagnir í barnaheimi
BOKMENNTIR
Sögur og Ij6d
ÁSTA SÓLLILJA
eftir Jennu Jensdóttur. Hjúki.
Fjölritun: Fjölritunarstofa
Daníels Halldórssonar.
í ÞESSU kveri eru fáeinar sög-
ur og ljóð þar sem börn eru þung-
amiðjan.
Fyrsta sagan og sú lengsta er
um sex ára stelpu, Ástu Sóllilju,
sem er að byija í skóla. Hún er
skýr og hún er læs. Mannkostir
hennar eru ekki metnir að verð-
leikum. Þroskuð dómgreind henn-
ar er henni sjálfri og öðrum til
trafala. í anda Krists,
sem vildi að sá sem
ætti tvær skikkjur
gæfí aðra, vill stúlkan
að foreldrarnir gefí frá
sér annan bílinn. Slíkt
er auðvitað ekki hægt,
segja foreldrarnir. En
enginn veit af hveiju.
Ásta Sóllilja verður
fyrir barðinu á tvö-
földu siðgæði í skólan-
um. Hún er í kyn-
fræðslu og á að rita
nöfn á kynfærum
karla og kvenna. Gam-
all kennari sér hvað
hún hefur gert og
bregst ókvæða við.
Búálfurinn Svölnir í
Jenna
Jensdóttir
sögu hefur lifað
tímana tvenna. Raun-
ar hefur hann lifað
af vegna kærleika
manna. Þetta er lítil
saga sem minnir á
mátt hins góða.
Þessi bók geymir
nokkra neista sem
kveikja þankann um
það hvernig komið er
fram við börn, oft af
ónærgætni. Óþarfi er
að minna á það að
Jenna Jensdóttir hef-
ur áratuga reynslu af
því að skilja barns-
sálina. Það gefur
þessari litlu bók gildi.
Ingi Bogi Bogason
Saga fyrir hvem
staf í stafrófinu
Nýjar bækur
• SNÆDÍS í sólskinslandinu er
bamabók eftir Sólveigu Kr. Ein-
arsdóttur.
Snædís er ís-
lensk stúlka sem
lendir í dularfull-
um skógi í Ástral-
íu. Þar kynnist
hún fjölda sér-
kennilegra dýra
og fugla og um-
hverfíð kemur á
óvart. Hún eign-
ast að vini dreng-
inn Djinini og þau
segja hvort öðru frá ólíku löndun-
um sínum. Snædís kveður Ástralíu
með söknuði þó hún vilji komast
heim.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 32 blaðsíður með fjölda
teikninga eftir ástralska lista-
manninn Evelyn Barber. Bókin er
prentuð í Danmörku og kostar
1.290 krónur.
BÆKUR
Barnabók
ORÐABELGUR ORMARS
OFURMENNIS
eftir Auði Magndísi Leiknisdóttur
og Bryndísi Björgvinsdóttur.
Mál og menning, 1997 - 75 s.
ORMAR Hlöðver Hlöðversson er
níu ára patti og er veðurtepptur
uppi í sumarbústað. Mamma hans
stingur upp á því að hann skrifi
sögu um hvern staf í stafrófinu.
Þannig geti hann slegið tvær flugur
í einu höggi, fengið tímann til að
líða og líka æft sig í stafrófinu.
Ormar er ekkert að tvínóna við
þetta og alls verða stafrófssögurnar
30 því ekki er hægt að láta sögur
byija á hveijum staf, eins og t.d. x
og z. Lokasagan og sú 31 er svo
kvéðja til lesenda og nokkurs konar
eftirmáli.
Sögurnar eru nokkuð mislangar
og einnig eru þær misvel unnar en
í heildina eru þetta læsilegar litlar
frásagnir og stundum smellnar og
skemmtilegar athugasemdir við líf-
ið og tilveruna með tilheyrandi ýkj-
um eins og 9 ára strákur sér eða
vill sjá heiminn.
Það er mjög sérstakt að svo ung-
ir rithöfundar fái verk sín útgefin
og er þeim stöllum, sem aðeins eru
15 ára, óskað til hamingju með
verkið. Þessi litla bók lofar góðu
og vonandi fá þær tækifæri til að
vinna úr fleiri hugmyndum.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Bíó í bók
BÆKUR
Ævisaga
KÍNVERSKIR SKUGGAR
eftir Oddnýju Sen, útgefandi:
Iðunn. Rvik 1997.268 síður.
ÍMYNDUNARAFLIÐ og stað-
reyndimar sitja saman til borðs. Þau
borða upp úr sömu skálinni sem er
full af litlum flögum í
öllum litum. ímyndunar-
aflið og staðreyndimar
nærast á sama matnum.
Eins gera minningamar.
Ævisaga Oddnýjar
Erlendsdóttur Sen, Kín-
verskir skuggar, er
skrifuð af barnabarni
hennar, Oddnýju Sen.
Höfundurinn kemur
fram í hveijum hluta
sögunnar og í lokaorð-
um hennar og talar til
lesandans. Þar leynir
hann ekki tilgangi sín-
um eða verkfærunum
sem hann hefur til
verksins: heimildir og
skáldskap. Þetta bragð
höfundarins er ærlegft og líka per-
sónulegt. Höfundurinn er að fara í
föt og fótspor ömmu sinnar, fela sig
hennar lífí og fylla upp í eyðurnar.
Þar með rambar sagan á milli ævi-
sögu og skáldsögu og nær góðum
áhrifum frá báðum þessum tegund-
um. Auk þess nýtir hún sér fleiri
miðla.
Höfundurinn býr til þétta og
trausta byggingu sem er full af
spennu bæði í litlum atriðum og stór-
um. Höfundurinn snýr myndavél
sinni hringinn í kringum persónu
sína og í hringi í kringum umhverfi
hennar, myndar og myndar allt stórt
og smátt og hleður upp þetta hús,
sem er sagan, úr óteljandi flísum
eða myndbrotum. Þetta er Stór saga
á sama hátt og talað er um Stór-
mynd og því má örugglega þakka
þekkingu höfundarins á kvikmynd-
um. Verkið er kvikmyndað úr orðum,
orð fyrir orð. Og ævisöguformið
blekkir okkur eða verður ofan á um
leið og skáldskapurinn felur sig í
samtölum, sviðsetningum, persónu-
sköpun, myndum og hnattlíkani sem
ferðast með aðalpersónunni frá upp-
hafi og til loka.
Víxlverkun ævisögunnar og
skáldskaparins má skoða nánar í
köflunum þegar höfundurinn talar
beint til lesandans. Þar
notar hann þátíð:
„Þegar skipið blés
til brottfarar á hafnar-
bakkanum í Reykjavík
sá ég fyrir mér gufuna
leggjast fyir fólkið á
bryggjunni og umvefja
það um stund.“
Fortíðarnotkun á
skynjun höfundarins
býr til fjarlægð á milli
lesandans og hans. Það
er eins og höfundurinn
hafí hugsað söguna
löngu áður en hann
sest niður og skrifar.
Og svo gerir þetta að
verkum að höfundur-
inn er eins og fljúgandi
andi sem átti heima í fortíðinni á
meðal þátttakendanna. Um leið og
höfundurinn birtist okkur feluleik-
jarlaust eiur hann okkur á feluleikn-
um. Og um leið og við sjáum beint
inn í ímyndunarafl hins vinnandi
skálds styrkjumst við í trúnni á stað-
reyndirnar. Þetta er smart. Þessi
aðferð leikur líka hlutverk í plotti
bókarinnar.
Hér er á ferðinni „ævisaga“ (inn-
an gæsalappa, og verður það ekki
útskýrt nánar) sem hefur alla kosti
góðrar ævisögu, þar sem smásjáin
og kvikmyndavélin eru notaðar,
(smásjáin er stillt á sál viðkomandi,
kvikmyndavélin er stillt á umhverfið)
og tími sem er horfinn lifnar við á
sama hátt og reykur úr flösku breyt-
ist í mannveru.
Kristín Ómarsdóttir
Oddný Sen