Morgunblaðið - 06.03.1998, Qupperneq 4

4 B FÖSTUDAGUR 6. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
-4-
i ”
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 6. MARZ 1998 B 5
Árið 1968 var ungt fólk
með hár - og fullt af því.
Það var einnig fuilt
bjartsýni og róttækni.
Hrönn Marinósdóttir
kannaði hvernig fólk
af þessari frægu kynslóð
lítur liðinn tíma og
hvað æskan í dag telur
hafa áunnist.
SKEFJALAUS bjartsýni ein-
kenndi ungt fólk á Vestúrlönd-
um á sjöunda áratugnum sem
síðan náði hámarki árið 1968.
Friður, ást og hamingja voru lykilorð-
in. Eldmóður var mikill, pólitísk rót-
tækni og sjálfstraustið meira en áður.
Leiðtogar stúdenta í stórborgum
fengu tugir þúsunda í lið með sér og
farið var í mótmælagöngur gegn sið-
um, venjum og valdhöfum. Aðstoð
fullorðinna var talin óþörf. „Við getum
þetta sjálf,“ sagði unga fólkið. Hippa-
áhrif frá Amerfku blönduðust síðan
saman við alla róttæknina.
1968 var líka árið sem hetjur létust.
Martin Lúter King lét lífíð í baráttu
fyrir réttindum svartra og Robert
Kennedy, þingmaður og forsetaefni
Bandaríkjamanna, var myrtur. í
ágúst var innrás Rússa gerð í
Tékkóslóvakiu. Ungt fólk fór í mót-
mælagöngur gegn bandarísku auð-
valdi og stríðinu í Víetnam og það var
undir áhrifum frá miklum hugsuðum
Marx, Freud og franska heimspek-
ingnum Jean-Paul Sartre: „Maðurinn
er dæmdur til að vera frjáls.“ Og
meira frelsi fékkst því konur slepptu
brjóstahöldum og stuttu pilsin urðu
tiL Klæðnaður varð allur miklu frjáls-
legri, eiturlyfjaneysla jókst og hárið
var látið vaxa óáreitt. Bítlatónlistin
var í algleymingi og getnaðar-
varnapillan kom til sögunnar.
Jakkafataklædd heimsmynd
„Fjölmiðlar eru merkilegar skepn-
ur,“ segir Pétur Gunnarsson rithöf-
undur þegar ég bið hann um að rifja
upp þennan liðna tíma. „Ekki nóg með
að þeir Ijúgi upp á okkur sögum, í
þokkabót koma þeir til okkar löngu
síðar og ætlast til að við göngumst við
skáldskápnum! Ef blöðum er flett frá
þessum árum sést að myndefnið er
nær eingöngu karlmenn í svörtum
jakkafötum, hvítum skyrtum með
dökk bindi. Kvenfólk kemur þar lítið
við sögu nema dulbúið sem kvik-
mjmdastjörnur. Unglingar alls ekki.
Kannski að það hafí verið þessi jakka-
fataklædda heimsmynd sem var tekin
að standa heiminum á beini. Að þeir
sem ekki voru á myndinni hafí tekið
að hrópa vígorðið fræga: „Men han
harjo ikke noget pá!““
Þekkt eru mótmæli franskra stúd-
enta í maí 1968 sem tengdust aðallega
menntastefnu ríkisstjómarinnar en
átökin á götum borgarinnar urðu hins
vegar hvað hörðust þegar spjótunum
var beint að hvers konar valdboðum
og ofbeldi, brynvörð lögreglan barði á
stúdentum og hneppti í varðhald.
Vorið 1968 varð Pétur stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík og hélt
um haustið til Parísar í háskólanám.
Pétur segir sjónvarpsfréttir hafa ver-
ið áhrifamiklar þessi misserin þar sem
krakkar veltu bflum á götum evr-
ópskra borga og kveiktu jafnvel í
brakinu. „Þá eins og nú var bíllinn
heilög kýr á íslandi. Og samt voru
krakkamir ekki að mótmæla bílum
sem slíkum heldur eiturhemaði
Bandaríkjamanna í fjarlægri heims-
álfu þar sem heilu sveitimar gengu
upp í eldi og við sáum böm, konur og
gamalmenni streyma afskræmd eftir
vegunum. Snyrtilegir hvítir menn í
jakkafötum með bindi stóðu að hryll-
ingnum og kölluðu hann ýmist „að-
gerðir“ eða urbanisation" (borgar-
skipulag)."
Krafist hærri námslána
Áhrifanna gætti síðar hér á landi en
annars staðar en síðhærðir íslenskir
lubbar um tvítugt tóku íslenska sendi-
ráðið í Stokkhólmi árið 1970, kröfðust
hærri námslána og hvöttu til sósíal-
DAGLEGT LÍF
DAGLEGT LÍF
3a J- Matthfi
sautján ára n\'

wmi

.. ■ f ' . ' .
■Hl
■

Á 1 r 1 LEIT AÐ NÝJUM LÍFSHÁTTUM

Fnður
ást og hamingja
Róttækni ekki í móð
ÞAÐ ER ekki í tísku í dag að vera
rdttækur og reiður,“ segir Sigríður
Nanna Heimisdóttir, 22 ára nemi í
Kennaraháskóla fslands. Hún rifjar
upp sögur af pabba smurn sem var í
Menntaskólanum við Hamrahlíð og
hreiðraði um sig á gangi mennta-
málaráðuneytisins ásamt fleirum til
stuðnings aðgerðum íslenskra stúd-
enta við sendiráðið í Stokkhólmi. „Á
þessum tíma virtust allir svo meðvit-
aðir um stjórnmál og voru mikið að
spá í hlutina. Ef það var ósátt þá
mótmælti það. Ég hef hins vegar
aldei mótmælt neinu, það tfðkast
bara ekki í dag. Líklega er eitthvert
máttleysi rílqandi.“
Hippaboðskapurinn er líka fal-
legur að mati Sigríðar Nönnu.
„Mjög spennandi tímabil, segir hún
dreymin á svip. Lífrænt ræktað
grænmeti og mikinn einfaldleika í
öllum hlutum segir hún vera meðal
þess sem ennþá lifir en varð til hjá
68 kynslóðinni. „Ég hefði sjálfsagt
verið í essinu mínu ef ég hefði verið
tvítug þá og örugglega algjört
blómabarn.“
Sigríður Nanna
Heimisdóttir
er mjög hrifin af
hippatímabilinu.
Bjó í kommúnu
í Kaupmannahöfn
Ekki fyrir sitt litla líf færi Sig-
ríður Nanna þó í útvíðar gallabux-
ur en mikið finnst henni það flott á
myndum. „Fjölskyldunni finnst ég
reyndar ósmekkleg því mér finnst
gaman að blanda saman gömlum
Fótum og síðan gellufdtum."
f fyrra, árið eftir stúdentspróf,
bjó Sigríður Nanna í hálfgerðri
kommúnu í Kaupmannahöfn með
sjö stelpum. „Við höfðum enda-
laust fólk inni á gafli hjá okkur og
þannig fékk ég smjörþefinn af
stemmningu hippanna. Það var
gaman að kynnast því en þreyt-
andi held ég til lengdar að hafa
ekkert einkalíf.“ Sigríður Nanna
byrjaði í Kennó í fyrra og segist
því vera með skólamál á heilanum,
hún hefur einnig skoðanir á stjdm-
málum en er ekki farin að berjast
fyrir neinu ennþá. „Lífið gengur
aðallega út á að láta sér líða vel,
borga visaskuldir og hugsa um
næstu ferð til útlanda."
■' Ífi Ríii.jR
Morgunblaðið/Arni Sæberg
Kvennabaráttan góð
MÓTMÆLI fyrir framan Menntaskólann í Reykjavík árið 1971.
ískrar byltingar. Hérlendis bjó ungt
fólk í kommúnum, einn hippi var í
Versló en flestir í MH!
„Á íslandi hvarf síldin af íslands-
miðum,“ segir Pétur þegar hann
hugsar til baka. „Krónan féll um
30%. Fjölskyldufólk tók að streyma
úr landi í atvinnuleit til Ástralíu.
Halldór Laxnes rauf sjö ára skáld-
sögubindindi með Kristnihaldi undir
Jökli. Hvíta albúm Bítlanna fyllti
hlustimar. Rússar réðust inn í
Tékkóslóvakíu. Þessa dagana var ég
mikið að hugsa um hvernig sambandi
mínu og stúlkunnar myndi reiða af,
hún í Bandaríkjunum og ég í Frakk-
landi...“
Hvaða áhrif telur þú að 68-hreyf-
ingin hafí haft á þig? „Einstaklingar
og saga fléttast óhjákvæmilega saman
og enginn er óhultur fyrir andrúms-
lofti tímans sem smýgur inn í hvert
skot, jafnvel mjólkurfernan inni í ís-
skáp hefur sína dagsetningu. Fyrir
mig persónulega eyðilagði 68-hreyf-
ingin nýfengin klæðskerasaumuð
jakkaföt. En ég tók því ekki persónu-
lega. Og bót í máli að þau eru aftur
komin í móð núna.“
Langaði brennandi
út f hinn stóra heim
Magnea J. Matthíasdóttir rithöf-
undur var ein af þeim sem upplifði
stemmningu þessa tíma. „Ætli þessi
svokallaða 68-kynslóð hafí ekki bara
verið ein af þeim sjaldgæfu kynslóð-
um sem trúðu á mátt sinn og megin
og getuna til að skapa betri heim,“
segir Magnea sem fínnst svolítið fár-
anlegt að eiga að tjá sig um 68-kyn-
slóðina, þar sem hún veit ekki einu
sinni hvort hún teljist til hennar. „Ég
var svoddan krakki, ekki nema 15 ára
menntskælingur þetta fræga ár. En
ef viljinn er tekinn fyrir verkið vorum
við auðvitað meira og minna kolvit-
laus öllsömul, og langaði alveg brenn-
andi útí hinn stóra heim þar sem hlut-
irnir gerðust. Enda fórum við kunn-
ingjahópurinn meira og minna þangað
um leið og við komumst af klakanum.“
Benny the Great
Magnea segir það hafa markað
tímamót i lífi sínu að kynnast Benny
the Great, Benóný Ægissyni. Loks-
ins hitti hún einhvern sem var nógu
víraður. „Líklega var það sumarið 69
og við höfðum ekki tiltakanlega mik-
ið að gera, vorum uppfull af orku og
atvinnuleysi og ákváðum því að halda
uppákomu eða „happening" í Tjarn-
arbíó. Þetta vakti talsverða athygli í
bæjarlífinu, skrifað var meðal annars
í Vísi að ein úr hópnum kveikti í hár-
inu á sér á blaðamannafundi sem við
héldum til að kynna fyrirbærið. Bæj-
arbúar voru líka upp til hópa
hneykslaðir en við fengum góða að-
sókn, seldum inn til að hafa fyrir
kostnaði, og Benni var langskipu-
lagðastur af hópnum, hafði „concept“
og þau fleiri en eitt. Við hin vorum
bara svona að rugla, nema einhverjir
voru að athafna sig á sviðinu - og var
það auðvitað frjálst - með rauða
málningu og hauskúpu úr hrossi.
Eiginlega mætti segja að „happen-
ingið“ hafi verið samtíningur þeirra
sem hofðu einhverjar hugmyndir um
hvað ætti að gera og reyndu að fram-
kvæma þær í litríku „tuskuteppi".
Þegar við nenntum ekki lengur að
hlaupa um og láta eins og fífl og
áhorfendur voru orðnir gargandi fúl-
ir út í okkur - af því að þeir voru
fyrst og fremst komnir á leiksýningu,
orðið gjörningur var ekki komið inní
málið - þá rákum við alla út. - Seinna
hélt Benni aðra uppákomu til að fjar-
magna utanlandsferð og flótta út í
heim.“
Magnea telur að þetta með flóttann
sé ekki svo fjarri lagi. Flestir vissu
hvað var að gerast úti í heimi, stúd-
entamótmæli og -uppreisnir, blöðin
uppfull af hneykslun á hársídd og
músík og fíkniefnaneyslu, og frjálsum
ástum og spillingu og hverju einu.
,Auðvitað langaði okkur í þetta allt
saman! Og mörg okkar létu það eftir
sér í einhverri eða mörgum myndum,
menn tóku sendiráð úti í heimi og
mótmæltu bláir í framan hemum og
Nató og yfirleitt öllu sem þeim mislík-
aði. Það er éiginlega þetta sem mér
fínnst svo skemmtilegt við áratuginn
- ekki bara sú pólitíska meðvitund
sem tíðkaðist heldur trúin á að maður
gæti breytt heiminum og fullvissan
um að hafa á réttu að standa.
Alltaf verður Magnea svolítið fúl
þegar fólk segir að 68-hreyfingin hafí
leyst upp í eiturlyfjaneyslu og rugli.
Að hennar mati fékk hún framgengt
svo mörgu sem áður var ekki viður-
Ljómynd/Ari Kárason. Þjóðminjasafn íslands.
kennt en er nú lenska. „Endurvinnsla
og umhverfisvernd eru ágætis dæmi
og mikið til sprottnar uppúr 68-jarð-
veginum svo og allskonar græningja-
samtök. Kvennahreyfingin er líka
skýlaust 68-fyrirbæri, það fór auðvit-
að að fara í taugarnar á róttæku
kvenfólki að gegna helst því hlutverki
að hita kaffíð, þegar „meistarar al-
heimsins", bræður þeirra í rótttækn-
inni voru að ræða málin. Hommar
og lesbíur þurftu allt í einu ekki að
fara í felur, a.m.k. ekki jafnmikið og
áður. Og svo held ég satt að segja að
tölvumál væru ekki komin alveg
svona langt ef fólk af þessari marg-
nefndu kjmslóð hefði ekki dregið öll
viðtekin sannindi í efa. Hvernig var
þetta til dæmis með kappana fra
Apple? Gamlir hippar, og ef þeir
hefðu vitað að það sem þeir gerðu
væri ógerlegt, þá ættum við ekki
einkatölvurnar sem gera okkur lífið
bæði súrara og sætara. Og svoleiðis
er þetta auðvitað allt: Ef það hefði
ekki verið nein 68-kynslóð og engir
hippar, þá hefði lífið eflaust verið
miklu súrara - og kannski sætara
líka, en örugglega ekki jafn litríkt.“
í SÖGUBÓKUM eru árin í kringum
1968 tími umbrota og ungt fólk
hafði skoðanir en ég held að árang-
ur þeirra í stjórnmálum hafi ekki
verið meiri en hjá okkur unga fólk-
inu í dag. Mótmæli þeirra voru ein-
ungis sjmilegri," segir Erna
Kaaber, 24 ára nemi í stjórnmála-
fræði við Háskóla íslands.
Helsti ávinningur 68-baráttunnar
er á sviði kveimabaráttu að mati
Ernu. „Hugarfar ungra manna í dag
er breytt og það tel ég vera mæðr-
um þeirra fyrst og fremst að þakka
sem einmitt tillieyra 68-kynslóðinni.
Synir þeirra vilja jaftiréttí.“ Emu
finnst reyndar nauðsynlegt að
breyta um áherslur í kvennabarátt-
unni en hún er einn af stofnendum
nýs jafnréttísfélags, Kynjavera.
„Rauðsokkurnar komu með nýjar
aðferðir og hugarfarsbreyting áttí
sér stað en nú er komhm tími tíl að
fara aðrar leiðir. Við hjá Kyiijaver-
um viljum strákana með í baráttuna,
öðmvísi hefst þetta aldrei.“
Mótmælin mest spennandi
Ernu hefur aldrei þótt sú hug-
mynd aðlaðandi að sitja með hippa-
band í hárinu, reykja pípu og
syngja „Make Love not War“. „Það
höfðar ekki til mín, ekki einu sinni
tískuáhrifin í dag sem skírskota til
þessa tíma og ég hlusta mjög litið á
tónlist frá þessum árum.“ Skemmti-
legasta tískubylgjan finnst henni
þessi gamla frá 1920 sem er að
koma aftur í kjölfar Titanic kvik-
myndarinnar. „Það er ekki þessi
einfalda Pamela Anderson-lína
heldur meiri rómantík.“
Mest spennandi við tímabilið
fimist Erau öll mótmælin og lætin,
að ungt fólk hafi barið í borðið og
verið sýnilegt. „Líklega hefur verið
mjög gaman að vera ungur á þess-
um ámm, ekki síst að upplifa
stjómmálaátökin sem áttu sér stað
örlítið seinna þegar Vilmundur
Gylfason var menntamalaráðherra.
Þá hefur verið fjör. Kvennadaginn
24. október 1975 hefði einnig verið
gaman að upplifa.
„Foreldrar okkar vom ungir á
þessum árum og þeir sjá þetta
túnabil í mjög rómantískum anda,
nákvæmlega eins og ég á eftir að
sjá mína æsku eftir þrjátíu ár.
En það sem einkennir kynslóð
mína er að hún bíður eftir að fá allt
hagkvæmt og í þægilegum umbúð-
um. Líklega er það merki velmeg-
unarsamfélagsins."
Ema
Kaaber
segir
foreldra sjá
tímabilið í
rómantísk-
um anda.
Morgunblaðið/Ásdís
Haukur
Sigurjónsson
segist tilheyra
kjmslóð net-
fíkla.
Morgunblaðið/Golli
Tæknin skiptir öllu
„í DAG eru breyttir tímar,
tæknin er orðin svo mikil og hún
skiptir ungt fólk öllu máli,“ seg-
ir Haukur Sigurjónsson, tvítug-
ur, ritari nemendaráðs Kvenna-
skólins í Reykjavík. Haukur
hefði ekki viljað vera ungur árið
1968, það sé hreinlega ómögu-
legt að lifa án tækninnar. „Tölv-
ur og fjarskiptatæknin eru aðal-
atriðið. Kynslóðin sem ég til-
heyri er netfíklar þótt gildi eins
og friður, ást og hamingja séu
náttúrlega alltaf við lýði. Ég
hugsa þó ekki um slíka hluti á
hverjum degi.“
Róttæknina vantar hjá æskunni
í dag að mati Hauks. „Félag
framhaldsskólanema hefur oft-
sinnis skipulagt mótmælaaðgerð-
ir, til að mynda gegn skólayfir-
völdum, boðað hefur verið
fjöldaskróp en ef fólk skrópar á
annað borð fer það bara heim til
sín í stað þess að mæta á fundi.
Slíkt áhugaleysi skil ég ekki.“
Ilaukur segir eiturlyfjanotkun
vera eitt af því slæma sem til-
heyrði 68-kynslóðinni. Fíkniefni
séu nú aðallega not.uð í yngri
bekkjum framhaldsskóla en lítið í
þeim eldri.
„Hvað hefur 68-hreyfingin skil-
ið eftir sig? Mikið af góðri tónlist,
Bítlarnir, Rolling Stones, Led
Zeppelin og Pink Floyd,“ segir
Haukur sem hlustar mikið á tón- ^
listina sem þá varð til.
Nú og svo lauk stríðinu í Ví-
etnam, svo mótmælaðagerðir
unga fólksins þá hljóta að hafa
borið einhvern árangur."
„Tískan í dag er engan veg-
inn,“ útskýrir Haukur, „það er
engin ein lína í gangi, sjálfur er
ég bara tiltölulega venjulegur en
maður þarf að fylgjast vel með,
því bylgjumar em margar.“
Morgunblaðið/Kristinn
Birgir Örn
Thoroddsen
segir unglinga-
menninguna fyrst
hafa orðið
kröftuga
hérlendis fyrir 30
árum.
*
„Þoli ekki hippa“
UNGLINGAMENNING varð fyrst
kröftug hér á landi í kringum 68-
kynslóðina að mati Birgis Amar
Thoroddsen sem er 22 ára
tónlistarmaður og nemi í
fjöltæknideild Myndlista- og
handíðaskóla íslands en alls enginn
hippi. „68-kynslóðimii eigum við því
heilmikið að þakka. Þá fyrst fór
ungt fólk að láta skoðanir sínar í
ljósi og var óhrætt við að láta í sér
heyra, „ segir Birgir Öm sem alltaf
er kallaður Bibbi.
Hugmyndafræði hippanna eða
„mussuliðsins“ höfðar hins vegar
engan veginn til Bibba, reyndar
segist hann alls ekki þola hippa.
„Skoðanir þeirra em fremur
óraunhæfar og yfirdrifnar, fólk í
dag er meira niðri á jörðinni og
ábyrgðartilfinningin meiri. Við
geram okkur grein fyrir að ekki er
endalaust hægt að baka maltbrauð
ofan í börnin og búa í kommúnum.
Auk þess er ungt fólk í dag meira
meðvitað um skaðsemi eiturlyfja."
Langmest fer þó í taugamar á
Bibba þegar jafnaldrar hans eru að
þykjast vera hippar. „í hverjum
menntaskóla er svona einn til tveir
sem halda að þeir verði frjálsir með
því að reykja hass allan daginn.
Þeir gera sér ekki grein fyrir að
þetta tímabil er löngu liðið. Frekar
ætti að skoða hvað er að gerast
núna. Auðvitað er samt ennþá
heilmikið sem lifir en mjög margt
hefur breyst. Að vera hippi í dag er ^
jafnhalllærislegt og að reyna að
vera geðveikur pönkari.
Hreinlega úrelt.“
Menntun skiptir meginmáli
Erfitt er að segja tíl um hvað er
að gerast hjá ungu fólki í dag en
margt er á seiði, meðal amiars hip-
hop „kúlturinn", að sögn Bibba sem
er í tónlistarskóla Kópavogs að læra
tölvutónlist og svo spilar haim með
hljómsveitum, sú frægasta er
einsmannshljómsveitín Curver en
einnig spilar hann brimbrettatónlist
með félögum sínum í Brim.
Bibbi segist vera mjög **
ópólitískur en kröftunum eyðir
hann í tónlist, og segir áhrifa frá 68-
kjmslóðinni gæta eim. „Annars
skiptir menntun ungt fólk í dag
meginmáli, eins og reyndar einnig
var raunin fyrir þijátíu árum. Það
vantar meiri peninga til menntunar
og hækkun skólagjalda er af hinu
slæma auk þess sem skólaaðstaða f
hér er ekki nógu góð.“