Morgunblaðið - 06.03.1998, Síða 8

8 B FÖSTUDAGUR 6. MARZ1998
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
Hámarksbið
20% sérfræðinga hafa
starfsreglur um hámarks-
bið sjúklinga sinna.
► 46% sérfræðinga telja
æskilegt að setja lög um
hámarksbiðtíma.
Upplýsingar um
sjúklinga
^ 86% sérfræðinga greina
sjúklingum frá því hvenær
þeir eigi von á meðferð um
leið og ljóst er að viðkom-
andi þurfi að bíða eftir
þjónustu.
► 43% sérfræðinga greina
sjúklingum frá starfsregl-
um sínum vegna biðlista.
Röðun sjúklinga
vegna meðferðar
1. Blanda af mati og
biðlista.
► 2. Byggir eingöngu á mati.
► 3. Eingöngu biðtími.
Mat á samræmi innan
deildar um matsaðferðir
og viðmið vegna röðunar
sjúklinga eftir meðferð
► 80% sögðu að samræmi
væri milli lækna deildar
sinnar um meginreglur við
röðun sjúklinga eftir með-
ferð.
Þriðjungur sérfræðinga
taldi að matsaðferðir og
viðmið starfsfélaga sinna á
deildinni væru ekki sam-
ræmd.
► 77% sérfræðinga vinna eft-
ir huglægri/munnlegri
meginreglu.
Forgangsröðun
snýst um siðferði og réttlæti
sem forgangsraða að taka tillit til
ýmissa þátta, sem kunna að orka tví-
mælis. Til dæmis segir Aðalheiður
að erfitt sé að meta hvort sjúk börn
eigi skilyrðislaust að ganga fyrir
þeim sem eldri eru.
„Börn og unglingar hafa ólíkar
þarfir miðað við eldra fólk og veik-
indi þeirra hafa öðruvísi áhrif á fjöl-
skyldur en veikindi aldraðra. Veikt
barn getur til dæmis lamað starfs-
getu foreldranna en veikindi eldra
fólks hafa áhrif á færri. Hins vegar
hafa þeir eldri byggt upp núverandi
heilbrigðiskerfi og hafa ekki náð að
njóta allra kosta sem tæknin
hefur upp á að bjóða. Þetta
kann að hljóma eilítið kald-
ranalega, en rökin eru marg-
vísleg og alltaf siðferðileg
þegar kemur að því að taka
einn þjóðfélagsþegn fram yf-
ir annan á einhverjum for-
sendum,“ segir Aðalheiður og
viðurkennir að hún hafi ekki
alltaf verið sammála þeirri
Lögmál markaðarins gilda ekki um sjúk-
linga, sem bíða eftir að gangast undir aðgerð-
ir á sjúkrahúsum. Aðalheiður Sigursveinsdótt-
ir, heimspekinemi, sagði
Valgerði Þ. Jónsdóttur að
samræmdar reglur um forgangsröðun á
biðlistum væru ekki til og oft byggðist slík
röðun á huglægu mati sérfræðinga.
ATÍMUM þegar tæplega sjö
þúsund manns eru á biðlist-
um eftir aðgerðum á sjúkra-
húsum þurfa sérfræðingar
að skapa sér eigin vinnureglur varð-
andi forgangsröðun á slíka lista. Þótt
til séu bæði læknalög og lög um heil-
brigðisþjónustu í landinu hafa sjórn-
völd ekki enn sett siðferðilegar við-
miðunarreglur, sem sérfræðingarnir
geta farið eftir.
í ársbyrjun fékk rannsóknarverk-
efnið, Forgangsröðun á biðlistum,
önnur verðlaun í samkeppni um Ný-
sköpunarverðlaun forseta íslands.
Höfundurinn, Aðalheiður Sigur-
sveinsdóttir, heimspekinemi, kann-
aði hvort og hvernig félagslegir
þættir gætu haft áhrif á forgangs-
röðun sjúklinga á biðlistum.
Hvatann að því að hún sótti um
styrk til verkefnisins úr Nýsköpun-
arsjóði námsmanna segir hún hafa
verið fyrirlestrar prófessoranna Vil-
hjálms Arnasonar og Þorsteins
Gylfasonar, sem hafi, hvor með sín-
um hætti, fjallað um málið út frá sið-
ferðilegum sjónarmiðum.
Læknisfræðilegt mat
vegur þyngst
„Mér kom mest á óvart að slík
rannsókn hafði ekki verið gerð áður
þrátt fyrir að forgangsröðun á
biðlista hafi lengi verið pólitískt og
siðferðilegt hitamál. Engin stefnu-
mótandi ákvörðun hefur verið tekin
og því standa læknar daglega
frammi fyrir ýmsum siðferðilegum
spumingum áður en þeir ákveða
hver sjúklinga þeirra fari næst í að-
gerð. Vitaskuld ræður læknisfræði-
Aðalheiður Sigursveinsdóttir
legt mat alltaf úrslitum, en vegna
þess að engin lög eru til verða þeir
að vega og meta ýmislegt um per-
sónulega hagi sjúklinganna.“
Virðing fyrir manngildi
og samábyrgð
Þótt læknar hafi virðingu fyrir
manngildi og samábyrgð að leiðar-
ljósi í ákvarðanatöku komst Aðal-
heiður að því, að stundum er mis-
brestur á að sjúklingar sitji við sama
borð. Þá segir hún að persónulegt
mat læknanna ráði oft úrslitum um
hvaða sjúklingar séu látnir ganga
fyrir. Ekki telur hún þó að við þá sé
að sakast því læknum sé skapað
óviðunandi vinnuálag og séu undir
gífurlegum þrýstingi frá skjólstæð-
ingum sínum.
Aðalheiður upplýsir að mikil und-
irbúningsvinna hafi legið að baki
rannsókninni, sem fólst í því að hún
lagði 100 spurningar fyiir sérfræð-
inga og yfirlækna ýmissa deilda á
Sjúkrahúsi Reykjavíkur, Landspítal-
anum og Fjórðungssjúkrahúsi Akur-
eyrar. Af 74 svöruðu 56 og 30 af
þeim í ítarlegu viðtali. „Þriðjungur
læknanna viðurkenndi að þeim þætti
vandasamt að raða á biðlista. Mörg-
um fínnst jafnframt óþægilegt að
vera meðvitaðir um kostnað vegna
aðgerðanna. Samkvæmt niðurstöð-
um mínum virðist mismunandi sam-
ræmi vera innan deilda og milli
deilda á sjúkrastofnunum. Annars
vegar er forgangsröðun eingöngu
samkvæmt mati sérfræðinga og hins
vegar samkvæmt mati viðkomandi
deildar. Glasafrjógvunardeild Land-
spítalans er samt eina deildin með
ákveðnar og ófrávíkjanlegar vinnu-
reglur um forgangsröðun og hverjh-
eigi rétt á meðferð. Á háls-, nef-, og
eyrnadeild Sjúkrahúss Reykjavíkur
er fyrirkomulagið líka til fyrirmynd-
ar. Þar eru haldnir reglulegir fundir
og vegið og metið hverjir eru í brýn-
ustu þörf fyrir aðgerð samkvæmt
upplýsingum frá læknum, hjúkrun-
arfræðingum, riturum og öllum sem
afskipti hafa haft af sjúklingnumn.“
Óskráðar meginreglur
Úttekt Aðalheiðar leiddi í Ijós að
um forgangsröðun á biðlistum eru
eftirfarandi meginreglur látnar
gilda:
1. Stig sjúkdóms.
2. Líðan/verkir.
3. Geta einstaklings til vinnu.
4. Hæfni sjúklings til að sjá um
sig sjálfur.
5. Hvíldargeta sjúklings.
6. Líkamlegt ástand að öðru leyti
en þvi sem lýtur að sjúkdómnum.
7. Aldur.
8. Lifnaðarhættir.
9/10. Heimilishagh-.
9/10. Búseta.
11. Áhugamál.
Aðalheiður skiptir reglunum í
þrennt miðað við vægi. Fyrstu tvær
segir hún tvímælalaust þyngstar á
metunum, næstu fjórar hafi töluvert
vægi, en þær sem á eftir komi séu
umdeilanlegri. Þótt lögum sam-
kvæmt eigi allir rétt á fullkominni
læknisþjónustu fer vart hjá því að
þegar biðlistar myndist verði þeir
forgangsröðun, sem réð úrslitum.
Annars segist hún hafa haft sína
fordóma, líkt og flestir, þegar hún
hóf rannsóknina. „Mér finnst ekki
sanngjarnt að áhugamál sjúklings
komi honum fram yfir annan á
biðlista," segir hún og skírskotar í lið
ellefu. „Rök lækna fyrir því að meta
manneskju, sem stundar keppnis-
íþrótt, umfram aðra eru að hún
gegni forystuhlutverki og skapi góða
ímynd. Efalítið sætu læknar undir
ámæli nánast allrar þjóðarinnar ef
einn af fremstu íþróttamönnum
landsins þyrfti að bíða í marga mán-
uði eftir að komast í aðgerð, sem
kæmi honum í keppni á ný.“
Reykingar áhrifavaldur
í forgangsröðun
Varðandi lifnaðarhætti sagði Aðal-
heiður að 17% sérfræðinga viður-
kenni að reykingar geti verið áhrifa-
valdur í forgangsröðun og 30%
sögðu að sama máli gegndi um vímu-
efnanotkun. Margir sögðu jafnframt
að hætti sjúklingur að reykja sam-
kvæmt ráði læknis breyttust for-
sendur og þeir sætu við sama borð
og aðrir. Mataræði og hreyfing virt-
ust hins vegar ekki vega þungt á
vogarskálunum.
Dæmin hér að framan segist Aðal-
heiður einungis nefna til að sýna
hversu erfitt sé að draga mörkin og
sýna fram á að án skýrra reglna
stjómvalda hlyti forgangsröðun oft
að byggjast á huglægu mati sérfræð-
inga.
Hin helgu vé
Fyrir tólf árum segir Aðalheiður
að landlæknisembættið hafi fyrst
fengið áreiðanlegar tölur um heildar-
fjölda þeirra, sem voru á biðlista.
Fram að þeim tíma hafi slíkar upp-
lýsingar verið eins og hin helgu vé
sérfræðinganna og nánast ógjörn-
ingur að nálgast þær. „Annars hygg
ég að ekki séu meira en fimmtán ár
síðan biðlistar urðu eins langir og nú
er. Ný tækni og ör þróun í læknavís-
inum hafa leitt til þess að æ fleiri
eiga möguleika á að fá bót meina
sinna, þótt tímasetningin sé óná-
kvæm og biðin á sumum deildum
geti orðið allt að tvö ár.“
í kjölfar rannsóknarverkefnisins
hóf Aðalheiður störf hjá landlæknis-
embættinu þar sem hún vinnur að
framhaldsrannsókn með styrk frá
Nýsköpunarsjóði, BSRB og ASÍ.
Hún vonast til að niðurstöðurnar,
sem heilbrigðisráðuneytið fær senn í
hendur, varpi Ijósi á vandann og
verði til þess að settar verði skýrar,
samræmdar reglur, sem létta myndu
okinu af læknum og sjúklingar yrðu
jafn réttháir án tíllits til aldurs, fjár-
hags, lifnaðarhátta, heimilishaga, bú-
setu eða áhugamála.
CtlOLt
Dragtir - kjolar - kapur
B-YOUNG Peysur - úlpur - bolir
2,990
Buxur m/lycra, verð fra
Laugavdgi 83 • Simi j(>2 3244
BIÐLISTAR Á SJÚKRAHÚSUM
Niðurstöður rannsóknurverkefnisins