Morgunblaðið - 25.06.1998, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 1998 37
Island og
Alþj óðabankinn
a fj ár-
ns og
ingar
i, forseti Alþjóðabank-
á morgun og situr fund
löndunum og Eystra-
• Þ. Stephensen ræddi
ís vlð Wolfensohn í höf-
ans í Washington.
ið óvænt. Hvað tel-
ur hann að læra
megi af Asíukrepp-
unni?
„Sá lærdómur,
sem önnur ríki geta
dregið af atburðun-
um í Asíu, er að
það er ekki nóg að
fylgjast vel með
fjármálastjórn hins
opinbera, heldur
þarf einnig að gefa
fjármálastjórn í
einkageiranum
gaum,“ segir Wol-
fensohn. Hann seg-
ir að gengisstefna
stjórnvalda Asíu-
ríkjanna ekki tekið
mið af efnahagsleg-
um staðreyndum, en einkageirinn,
bankar og iðnfyrirtæki, hafi líka
reynzt miklu skuldsettari en menn
höfðu gert sér grein fyrir. Tekin hafi
verið há lán erlendis í dollurum, sem
síðan hafi verið lánuð innanlands í
gjaldmiðli viðkomandi ríkja. Mikið af
þessum peningum hafi verið tekið að
láni til skamms tíma en
endurlánað til langs tíma.
„Aftur á móti er ekki hægt
að horfa framhjá því að
vestrænar fjármálastofn-
anir, sem búa við góða
stjórnun og eftirlit, en lán-
uðu bæði bönkum og iðnfyi-irtækjum
í Asíu, hefðu sjálfar átt að sýna meiri
árvekni. Pað þarf tvo til að sam-
þykkja lán; skuldara og lánardrottin.
Það er því ekki eingöngu hægt að
kenna Asíumönnum um. Hluti
ábyi’gðarinnar er þeirra, sem lánuðu
peningana," segir Wolfensohn.
ísland hefur að mörgu leyti
sýnt gott fordæmi
_ Island hefur verið eftirbátur
flestra annarra iðnríkja hvað varðar
framlög til þróunarmála. Þróunarað-
stoð Islands er nú aðeins um 0,1% af
landsframleiðslu og markmið ríkis-
stjórnarinnar er að auka hana í um
0,15% á næstu árum. Ein skýring,
sem stundum er nefnd á þessu lága
framlagi íslands, er sú að ísland sé
svo lítið land að stjórnmálamenn hafí
litla trú á að framlag þess geti skipt
máli. Hver er yðar skoðun á hlutverki
smáríkis á borð við ísland í þróunar-
málum?
„Að mörgu leyti hefur ísland sýnt
gott fordæmi í þróunarmálum. Mér
sýnist utanríkisráðherra ykkar til
dæmis standa framarlega á þeim
vettvangi. Alþjóðabankinn hefur
unnið með íslandi á nokkrum stöð-
um, til dæmis í Malawi, J)ar sem ég
var nýlega í heimsókn. I Malawi er
unnið að þróunarverkefni á sviði
fiskveiðistjórnunar og það kom mér
á óvart þegar ég komst að því að ís-
land hefur verið samstarfsaðili okk-
ar þar frá því í byrjun áratugarins.
En Island hefur margt fram að færa
á sviði fiskveiðistjórnunar og er
raunar fyrsta ríkið, sem við mynd-
um snúa okkur til í slíkum málum.
Það er þvi ekki rétt að framlag ykk-
ar skipti ekki máli. Aukinheldur
þekki ég það frá fyrri heimsóknum
mínum til íslands að lýðræðislegir
stjórnarhættir eiga sér þar langa
sögu. Þið gætuð jafnframt veitt öðr-
um ríkjum ráðgjöf um lýðræði og
stjórnsýslu.
Mér finnst að íslendingar þurfi
ekkert að vera hlédrægir, þótt landið
sé lítið. I raun geta lítil lönd oft verið
afar áberandi og mjög sveigjanleg.
Þróunannálin eru svo gífurlega víð-
tækur málaflokkur að þið ættuð ekki
að reyna að sinna öllu. Það, sem máli
skiptir, er að vilja sinna einhverju af
þessu mikla starfi. Norðurlöndin
hafa staðið sig afar vel í þróunarmál-
um og mér skilst að ísland vilji auka
framlag sitt til þeirra. Við fögnum
því.“
fslendingar bera hag
umhverfisins fyrir brjósti
Alþjóðabankinn hefur
á undanförnum árum
hvatt til átaks meðal iðn-
ríkjanna til að minnka
losun gróðurhúsaloftteg-
unda og draga þannig úr
svokölluðum gróðurhúsa-
áhrifum. Meðal annars hyggst bank-
inn setja á fót svokallaðan kolefnis-
sjóð, sem á að auðvelda viðskipti
með losunarkvóta. I ljósi þess að
Wolfensohn hefur hvatt iðnríkin til
að draga úr útblæstri, hvað finnst
honum um þá afstöðu íslenzkra
stjórnvalda að sú 10% aukning út-
blásturs, sem fslandi er heimiluð í
Kyoto-bókuninni, nægi ekki og muni
hindra nýtingu umhverfisvænnar
orku?
„Eg man eftir afstöðu ráðherra
ykkar í Kyoto en vil ekki tjá mig
sérstakiega um hana. Þetta er mál,
sem ísland verður að semja um við
önnur iðnríki. Ég ætla ekki að
blanda mér í þá umræðu. Mér finnst
saga íslands hins vegar sýna að þið
hafið sýnt umhverfinu umtalsverða
tillitssemi. Þið hafið umgengizt
fiskimiðin og andrúmsloftið af hóf-
semi og mér virðist íslendingar al-
mennt bera hag umhverfisins fyrir
brjósti. ísland hefur látið í ijós
áhuga á viðskiptum með kolefnisk-
vóta, sem gæti annaðhvort gert ykk-
ur kleift að öðlast aukinn sveigjan-
leika varðandi losun koltvísýi’ings
eða að aðstoða önnur ríki við að
draga úr sinni losun. En það sér
ekki fyrir endann á samningavið-
ræðum um losun gróðurhúsaloftteg-
unda og ég vil ekki tjá mig um af-
stöðu íslands að öðru leyti en því að
ég vænti þess að í samræmi við sögu
lands síns sé íslendingum mikið í
mun að vernda umhverfið og taka á
þeim vanda, sem losun gróðurhúsa-
lofttegunda er.“
Aðspurður hvers hann vænti af
loftslagsviðræðunum í heild segir
Wolfensohn: „Þær verða að bera ár-
angur. Vísindalegar niðurstöður sýna
að við getum ekki horft framhjá
þeirri staðreynd að losun gróður-
húsalofttegunda veldur því að plánet-
an verður frá ári til árs verri staður
að búa á. Við kunnum að geta komizt
hjá afleiðingunum, en það geta börn-
in okkar ekki. Það er bara staðreynd.
Ég vænti þess af þeim sökum að
flestir muni hugsa til barnanna sinna
og skilja að framtíð fjölskyldu þeirra
er mikilvægari en næsta kjörtímabii.
Ég tel að margar af þeim yfirlýsing-
um, sem voru gefnar í Kyoto, séu
ekki bara venjulegar pólitískar yfir-
lýsingar, heldur lýsi þær mannúð-
legri afstöðu og ábyrgð á framtíð
jarðar.
Ég vona sannarlega að Alþjóða-
bankinn geti lagt sitt af mörkum,
með því að fjármagna verkefni sem
hamla gegn aukningu gróðurhúsa-
lofttegunda í andrúmsloftinu. Nýlega
tilkynnti ég, ásamt náttúruverndar-
samtökunum World Wildlife Fund,
að 25 milljónir hektara í Amazon
yrðu verndaðar, bæði til að varðveita
fjölbreytileika lífríkisins og til að
binda koltvísýring. Ég býst við að
Conservation International muni á
næstunni gefa út yfirlýsingu um svip-
að verndunarverkefni. Þetta eru
dæmi um góð mál, sem komið hafa
fram eftir Kyoto-ráðstefnuna, og Al-
þjóðabankinn vill leika mikilvægt
hlutverk á þessu sviði.“
Boðinn og búinn að vinna með
Eystrasaltsríkjunum
A fundi sínum með fulltrúum
Norðurlandanna og Eystrasaltsríkj-
anna í Reykjavík á morgun mun Wol-
fensohn meðal annars ræða um að-
gerðir bankans til að styðja við bakið
á Eystrasaltsríkjunum. Norðurlöndin
hafa lagt áherzlu á að Eystrasaltsrík-
in fái áfram aðstoð við að uppfylla að-
ildarskilyi’ði Evrópusambandsins.
„Við reynum að hjálpa Eystrasalts-
ríkjunum á margvíslegan hátt, hvað
varðar efnahagsstjórnun og félags-
málastefnu, menntamál og brýnustu
félagsþjónustu. Alþjóðabankinn er
boðinn og búinn að vinna með
Eystrasaltsríkjunum á hvern þann
hátt, sem þau óska, í því skyni að
styrkja stöðu þeirra. Ég er kunnugur
sjónarmiðum norrænu ráðherranna
en ferð mín til íslands er meðal ann-
ars ætluð til þess að fræðast um
hvert er mat þeirra á viðfangsefnun-
um og framtíðarhorfum í Eystra-
saltsríkjunum og meta í framhaldi af
því hvernig við getum bezt orðið að
liði.“
Wolfensohn þekkir til á íslandi;
kom hingað fyrst snemma í upphafi
áttunda áratugarins er Listahátíð í
Reykjavík var fyrst haldin. Síðan
hefur hann oftar en einu sinni komið
til landsins til að veiða lax. _ „Mér
finnst alltaf gaman á Islandi. Ég hef
oft verið á Islandi undanfarna ára-
tugi og hlakka mikið til heimsóknar-
innar.“
ÍSLAND hefur átt aðild að Al-
þjóðabankanum allt frá stofnun
hans. Fyrstu þijá áratugina þáði
Island aðstoð frá bankanum en nú
er á dagskrá stjórnvalda að efla
samstarfið við bankann í því skyni
að aðstoða nokkur af fátækustu
ríkjuni heims.
Fyrsta lán Alþjóðabankans til Is-
lands var veitt árið 1951 og íjár-
magnaði búnað og efni til bygg-
ingar Sogsvirkjunar og Laxár-
virkjunar, auk þess sem lánið stóð
undir kostnaði við háspennulínur
og orkudreifingarkerfi vegna
virkjananna. Tvö önnur lán voru
veitt vegna virkjunarfram-
kvæmda, annað árið 1966 og liitt
árið 1973.
Á árunum 1951 til 1973 fékk fs-
land samtals tíu lán frá Alþjóða-
bankanum og voru þau notuð til
uppbyggingar í raforkuvirkjunum,
landbúnaði, sjávarútvegi, hita-
veitu, vegagerð og áburðarfram-
leiðslu. Arið 1974 útskrifaðist ís-
land frá bankanum og þótti ekki
lengur þurfa á fyrirgreiðslu hans
að halda.
Stærstur hluti þess framlags,
sem Island greiðir til marghliða
þróunarstarfs á vegum alþjóða-
stofnana, rennur til Alþjóðabank-
ans. Mikill meirihluti þeirra 80
milljóna, sem Island greiðir til
bankans, rennur til Alþjóðafram-
farastofnunarinnar, IDA, og hefur
ísland leitazt við að hafa áhrif á
stefnu stofnunarinnar um hvernig
fénu er varið. Islendingar hafa
m.a. flutt tillögur um aukin fram-
lög til Afríkuríkja, aukna áherzlu
á fjárfestingu f mannauði og að
þróunarríkjunum sé fremur hjálp-
að til að bæta almenna stefnumót-
un en að miklu fé sé eytt í smærri
verkefni.
Island hefur, eins og hin Norð-
urlöndin, ævinlega staðið f skilum
með framlag sitt til bankans.
Norðurlöndin hafa þótt í farar-
broddi í þróunarmálum og njóta
ALÞJÓÐABANKINN samanstend-
ur af mörgum stofnunum. Þeirra
mikilvægastar eru annars vegar
hinn eiginlegi Alþjóðabanki til
endurbyggingar og nýbyggingar
(IBRD), sem stofnaður var 1945 og
hafði upphaflega það hlutverk að
stuðla að efnahagslegri endurreisn
eftir hörmungar seinna stríðs, og
hins vegar Alþjóðaframfarastofn-
unin (IDA), sem stofnuð var 1960
til að stuðla að bættum lífskjörum
í fátækustu þróunarríkjunum.
Meginmarkmið bankans hefur
ávallt verið það sama; að útrýma
fátækt í heiminum.
Þegar uppbyggingarstarfinu
eftir seinni heimsstyrjöld lauk
breyttust áherzlur IBRD og bank-
inn veitir nú lán með niðurgreidd-
um markaðsvöxtum til þróunar-
rfkja, sem ekki eru á meðal þeirra
fátækustu.
IDA veitir hins vegar 70-80 fá-
tækustu ríkjununi (þar sem tekjur
á mann eru rninna en um 65.000
krónur á ári) hagstæð lán, sem eru
vaxtalaus, án afborgana fyrstu tíu
árin og endurgreiðast á 35-40 ár-
um.
IBRD og IDA hafa sameiginlega
stjórn og starfslið en aðskilinn
fjárhag. Auk þeirra eru þijár
stofnanir undir hatti Alþjóðabank-
ans og lúta söniu stjórn. Þetta eru
Alþjóðalánastofnunin (IFC), sem á
að örva einkaframtak og stuðla að
vexti einkafyrirtækja í þriðja
heiminum, Alþjóðlega stofnunin til
Iausnar fjárfestingardeilum
því virðingar meðal annarra aðild-
arrfkja bankans, en samtals leggja
þau á fimmta hundrað milljarða ís-
lenzkra króna til þróunarstarfs á
ári hverju. Framlag íslands til
þróunaraðstoðar er þó langt frá
því að vera hlutfallslega það sama
og t.d. Noregs, Svíþjóðar og Dan-
merkur, þar sem það er í kringum
1% af þjóðarframleiðslu. Framlag
íslands hefur verið uin 0,1% af
þjóðarframleiðslu en ríkissljórnin -
stefnir að því að auka það í 0,15%
á næstu árum.
ísland hefur mjög notið góðs af
samstarfmu við Norðurlöndin, en
þau skiptast á um sæti í 24 manna
stjórn bankans. Málflutningur
Norðurlandanna er samræmdur
fyrirfram, sem gefur þeim aukið
vægi í töku ákvarðana. Eftir að
Eystrasaltsríkin hlutu sjálfstæði
hefur norræni fulltrúinn einnig
talað máli þeirra í stjórninni.
Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra er fulltrúi íslands í
bankaráði Alþjóðabankans, en þar
situr einn fulltrúi frá hveiju aðild-
arríki. Hann er jafnframt fulltrúi
Norðurlandanna og Eystrasalts-
ríkjanna í þróunarnefnd bankans
og fer nú með formennsku þar, en
sjaldgæft er að smáríki á borð við
Island fái formennsku í nefndinni.
Fyrir tæpum tveimur árum lýsti
ráðherrann því yfir að íslendingar
vildu auka samstarf við bankann.
Nú þegar vinnur Þróunarsam-
vinnustofnun með Alþjóðabankan-
um að verkefni á sviði fiskveiði-
stjórnunar í Malaví og til stendur
að auka samstarf við bankann
varðandi þróunarverkefni í fleiri
Afríkuríkjum, þ.e. Namibíu, Mó-
sambík og tíganda. Þá hefur fs-
land átt samstarf við Alþjóðabank-
ann um uppbyggingu heilbrigðis-
þjónustu í Bosníu og þykir endur-
hæfíng þeirra, sem misst hafa fæt-
ur er þeir stigu á jarðsprengjur,
með gervilimum frá Össuri hf.,
hafa tekizt afar vel.
(ICSID), sem veitir þjónustu til að
leysa íjárfestingardeilur, og loks
Fjölþjóðlega fjárfestingarábyrgð-
arstofnunin (MIGA), sem veitir
ábyrgðir til íjárfesta sem verða
fyrir áföllum sem ekki eru við-
skiptalegs eðlis, t.d. vegna ófriðar,
eignaupptöku eða gjaldeyristak-
markana.
ísland á aðild að öllum þessum
stofnunum nema MIGA, en Alþingi
hefur nýverið sainþykkt aðild að
stofnuninni og er verið að ganga
formlega frá henni.
Hjá Alþjóðabankanum starfa
rúmlega tíu þúsund manns. Höfuð-.
stöðvar hans eru í Washington
D.C. en einnig eru rekin útibú í 86
ríkjum. Bankinn á nú aðild að hátt
í 1.800 verkefnum í 100 löndum.
Heildarupphæð útlána vegna þess-
ara verkefna er 141 milljarður
Bandaríkjadala, u.þ.b. sjötugföld
fjárlög íslenzka ríkisins. Á síðasta
fjárhagsári lánaði bankinn til 241
verkefnis að Ijárhæð tæplega 20
milljarða dala.
Aðild að Alþjóðabankanum eiga
182 ríki. Þar af teljast 142 ríki
þróunarríki og eiga þar af leiðandi
rétt á lántökum hjá bankanum.
Þetta eru fleiri ríki en þau, sem
talin eru til Þriðja heimsins; fyrr-
verandi kommúnistaríki njóta
einnig aðstoðar bankans. Flest ríki
heims hafa fengið lán hjá bankan-
um en þegar hagur ríkja vænkast
„útskrifast þau“ frá Alþjóðabank-
anum. ísland útskrifaðist t.d. árið
1974.
Volfensohn
Gróðurhúsa-
áhrifin vísinda-
leg staðreynd
------
Lánar sjötugföld
íslenzku fjárlögin