Morgunblaðið - 13.12.1998, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998 C 15
berjaþyrnar rispa húðina á fótum
og höndum. Eg kemst út úr runn-
unum en er blóðug. Jæja, það eru
hvort sem er mörg ör á höndum
mínum og fótum eftir gamlar og
nýlegar rispur. Þetta enj bara
nokkur í viðbót.
Það er engin leið að vera í hlífð-
argalla í þessum ægilega hita, það
loftar ekki í gegnum þá og veiTa að
vera í þeim en að fá ör. Eg vildi
óska að við ættum aðra gerð af göll-
um. Við fengum þessa gefna og gef-
andinn hefur áreiðanlega aldrei
unnið við að grafa upp lík, hvað þá
á óvenju heitu sumri. Gamall,
pólskur málshattur segir að maður
eigi aldrei að skoða upp í hest sem
manni er gefinn . . . það er að
segja ekki kvarta yfir gæðum þess
sem maður fær að gjöf.
Það er margt að í sambandi við
búnaðinn og birgðirnar en við því
er lítið að gera. Engir peningar eru
til, það er meh-a að segja ekki hægt
að borga verkamönnunum. Við
Nermin vinnum nú þegar sem sjálf-
boðaliðar, kauplaust. Einhver sagði
að ég þrælaði mér út og það er
reyndar satt. En ég fær mikið út úr
því og hef á tilfinningunni að ég sé
að gera eitthvað sem er mannúð-
legt og kemur að gagni.
Tíminn líður og þetta gengur
hægt. Jarðvegurinn er mjög þéttur
og harður. Það tekur klukkustund
að grafa upp tvö lík sem hvíla hvort
í sinni gröf, mun lengri tíma mun
taka að fást við fjöldagröfina. Mér
sýnist að þetta muni verða annar
langur dagur. Allir sem ekki eru að
vinna sitja eða liggja í skugganum.
Við Nermin og Ismet stritum
ásamt verkamönnunum í sólar-
breyskjunni.
Óvænt tillitssemi
Líf gi-afara er svo sannarlega
ekki auðvelt en eitthvað hlýtur það
að vera sem fær fólk eins og Nerm-
in eða mig til að taka að sér þetta
starf. Nermin er hér að nota
frídaga sína til að fá meiri reynslu
við uppgröft á likum en ég er bara
ruglaður sjálfboðaliði.
Litli styrkurinn sem íslensk
stjórnvöld veittu mér dugar til að
greiða allan kostnað eins og flug-
fargjöld, gistingu í Sarajevo og
Sanski Most ásamt mat. Eg bý í
leiguherbergjum og kemst í raun-
inni af með eina máltíð á dag. En
þetta er alveg í lagi.
Um fimmleytið fer vitnið okkar á
brott en kemur fljótlega aftur með
stóran kassa. Hún kemur með heil-
mikið af nýlöguðu burek sem er
bosnískur réttur, eins konar baka
með kjöthakki, og nóg af pepsí. En
hvað þetta er fallegt af henni! Sér-
staklega núna í dag. Við þurfum
örugglega að vinna fram á kvöld og
allir eru svangir. Verkamennirnir
eru ekki með mikinn mat með sér
og þeir eru of fátækir til að geta
leyft sér að borða góðan mat.
Ég borða burekið mitt og sé
hvernig holan dýpkar smám saman.
Um klukkustund síðar er hún orðin
nógu stór. Skurðirnir umhverfís
gröfina eru tilbúnir og nú er komið
að okkur að fjarlægja síðasta jarð-
vegslagið og afhjúpa beinagrind-
urnar. Þar sem þegar er orðið
framorðið hjálpa nokkrir verka-
mennirnir okkur ásamt nokkrum
eftirlitsmönnum. Jafnvel vitnið
okkar aðstoðar, hún réttir okkur
plastpokana. Það tekur klukku-
stund í viðbót að afhjúpa allar
beinagrindurnar. Ein þeiiTa er inn-
an í teppi, tvær eru í öðru teppi en
sex án nokkurrar ábreiðu.
Einhvers staðar fyiir ofan okkur
heyri ég að vitnið okkar snöktir.
Þetta eru líkamsleifar föður hennar
og frænda. Númeraplöturnar eru
festar við beinagrindurnar og náð í
spjaldið með nafni staðarins og
dagsetningu. Síðan klifra allir upp
úr gröfinni og teknar eru myndir.
Við stökkvum aftur niður og þrjú
okkar láta hverja beinagrind í sér-
stakan líkpoka. Botn grafarinnar er
kannaður vandlega og þá loks get-
um við farið upp úr. Klukkan er
hálfátta.
Verkamennirnir moka aftur mold
ofan í gröfina, við hin söfnum sam-
an áhöldunum, fórum úr blautum
hönskum, drekkum það sem eftir
er af vatninu. Það er ekki eftir neitt
DAGURINN er 23. október 1998 í Kozarusa. Síðasti dagur uppgraftar á Prijedor-svæðinu. Hópurinn „minn“,
lögreglumenn, embættismenn, verkamenn, bflsljórar og alþjóðlegir eftirlitsmenn.
vatn til að þvo sér um sveittar
hendurnar. Æ . . .
Við setjum allt okkar hafurtask í
bílana og ökum á brott. Við ræturn-
ar á hlíðinni náum við í líkið í síð-
ustu gröfinni. I grennd við gröfina
eru ferskju- og plómutré og allir fá
sér dálítið af fullþroskuðum ávöxt-
unum og maula þetta rólega á með-
an við komum okkur aftur fyrir í
bílunum. Við erum óhrein og þreytt
en einhvern veginn ánægð.
Þeir sem enginn saknar
Við ökum rólega í átt að þjóðveg-
inum á eftir serbneskum lögreglu-
bö. Þegar við komum að veginum
beygjum við til hægri í átt að Sanski
Most. í Ostra Luka stansar lög-
reglubíllinn við vegarbrúnina.
Kemo kveikir á bláa viðvömnarljós-
inu á þaki bflsins þegar við fórum
fram hjá. Tíu mínútum síðar föram
við inn í borgina. Klukkan er orðin
meira en átta og búið að banna um-
ferð um aðalgötuna. Þetta merkir
að við Nermin verðum að ganga
nokkur hundrað metra leið til að
komast þangað sem við búum.
Enn einn dagur uppgraftar er
liðinn, í dag vora líkin 21. Þetta er
met hjá okkur. Við grófum upp 16
lík í skóginum í gær. A morgun ætl-
um við að fara til Kozerac, hinum
megin við Prijedor. Þar hófust
þjóðahreinsanir í lok maí 1992.
Margra er saknað í Bosníu-
Herzegóvínu en hvað með þá sem
enginn hirti um að lýsa eftir og
heilar fjölskyldur sem hurfu? Eng-
inn veit með vissu hve margir eru í
reynd týndir. Fram til þessa hafa
rúmlega 10% líkanna verið grafin
upp. Hvað mun það taka langan
tíma að finna og opna allar grafirn-
ar? Ég veit það ekki. Enginn veit
það. Kannski gætum við grafið upp
fleiri lík á hverju ári ef við hefðum
meiri peninga til að ráða fleiri
verkamenn, ef við hefðum betri
búnað, fengjum meiri stuðning.
Ef . . .
.Hi£
SOLVI & GUÐNY
EINKAÞJÁLFUN
S. 897 0017
Nokkrar góðar ástæður...
... fyrir því að þú komir og heimsækir
okkur upp á þriðju hæð Kringlunnar:
Ef þú sérð lægra verð auglýst annars staðar
færðu sama verð hjá okkur.
Hjá okkur færðu
- mesta úrvalið af hlaupaskóm
- mesta úrvalið af hlaupafatnaði
- mesta úrvalið af aukabúnaði fyrir hlaupara
- sérfræðiþjónustu og ráðgjöf
Við erum á þriðju hæð (Uppsölum)
Kringlunni 8-12 og við hlökkum til að
sjá þig í jólaskapi.
STOÐTÆKNI
áettíiiMiiimmtm
hlauparans
Kringlunni 8-12 • 3. hæð Uppsölum • Sími 581 4711